Тэрээһиҥҥэ Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Түмэнин Бэрэссэдээтэлэ Александр Жирков, Саха Өрөспүүбүлүкэтин Бырабыыталыстыбатын Бэрэссэдээтэлин солбуйааччы Михаил Гуляев, САССР Үрдүкү Сэбиэтин, Ил Түмэн араас сылларга ыҥырыылаах мунньаҕын депутаттара, судаарыстыбаннай сулууспа бэтэрээннэрэ, бииргэ үлэлээбит, алтыспыт дьоно, биир дойдулаахтара, өрөспүүбүлүкэ уопсастыбаннаһа кыттыыны ыллылар.

 

Кэлбит ыалдьыттары Афанасий Петрович биир дойдулаахтара, хайахсыттар, сылаас үүттээх чэйинэн, алаадьынан, арыылаах саламаатынан айах тутан көрүстүлэр. Дьон үөрүүтүн үксэтэн Ил Түмэн үлэһиттэрэ хас биирдии киһиэхэ, бу күннэргэ бэчээттэнэн тахсыбыт «Күн сирин үтүө киһи киэргэтэр» диэн кэргэнэ Венера Илларионова, балта Клара Тарабукина хомуйан оҥорбут кинигэлэрин, «Ил Түмэн», "Саха Сирэ" уонна Чурапчытааҕы «Саҥа олох» хаһыаттар сибиэһэй нүөмэрдэрин бэлэх ууннулар. Театр фойетыгар Өрөспүүбүлүкэтээҕи Национальнай библиотека уонна Чурапчы улууһа бэлэмнээбит Афанасий Петрович олоҕун, үлэтин сырдатар быыстапка, Хайахсыт нэһилиэгин талба талааннаахтарын оҥоһуктара дьон сэҥээриитин тарта.

 

Дьоро киэһэ саҕаланыан иннинэ Афанасий Илларионовка аналлаах «Үтүө аат үйэлэргэ өлбөөрбөт» диэн Ил Түмэн пресс-сулууспата бэлэмнээбит документальнай биэриитин быһа тардан көрдөрдүлэр. Биэриигэ Саха Өрөспүүбүлүкэтин норуоттарын аудиовизуальнай нэһилиэстибэтин национальнай киинин, Саха Национальнай көрдөрөр-иһитиннэрэр хампаанньа матырыйааллара, Илин Сибиирдээҕи киинэ студията 1990 сыллаахха устубут «Какое на дворе тысячелетие» киинэтиттэн көһөрүү хартыыната, Спартак Слепцов, Иван Ксенофонтов устуулара, Анастасия Готовцева «Чараҥ суугуна» ырыатын клибэ, Илларионовтар дьиэ кэргэн архыыптара туһаныллыбыттар. Долгутуулаах түгэнинэн Афанасий Петрович Чурапчыга 1992 сыллаахха Көһөрүү 50 сылыгар буолбут мунньахха тыл этэ турара буолла. Бу кини көстөр уһуллуута, бүгүҥҥү күҥҥэ харайыллан сытар собус соҕотох матырыйаал буолар.

 

Мунньах Афанасий Илларионов хоһооннорун Чурапчы эдэр ыччатын ааҕыыларыттан саҕаланна. Кини олоҕун кэрчик кэмнэригэр, чугас дьонугар анаабыт хоһооннорун көрөөччүлэр сэргээн иһиттилэр.  

 

Ил Түмэн Бэрэссэдээтэлэ Александр Жирков мунньаҕы арыйарыгар Афанасий Петрович Илларионов туһунан истиҥ тылларынан аҕынна: «Өрөспүүбүлүкэ Парламена тэриллиэҕиттэн үйэ чиэппэрэ ааста. Ол кэмтэн ыла Ыҥырыылаах Мунньах биэстэ талылынна. Саҥа Парламент тэриллэн атаҕар турар сыллара биир өттүнэн ыарахан, биир өттүнэн интэриэһинэй кэмнэр этилэр», - диэн саҕалаата.

 

Салгыы: «Афанасий Петрович бу орто дойдуттан 55 сааһын туолбакка сылдьан барбыта. Кини үбүлүөйүгэр анаан 55 хоһоонун таҥан, кинигэ бэчээттэтээри бэлэмнэнэ сылдьыбыта. Ити тэринэ сылдьарын доҕотторо бары билэллэрэ. Хомойуох иһин баҕа санаата туолбатаҕа. Аатын үйэтитии үлэтэ суох буолаатын кытта саҕаламмыта. Күннэтэ алтыһа, үлэлии сылдьыбыт киһиҥ эмискэ суох буолан хаалара ыарыылаах этэ. Эргиччи талааннаах, билиилээх-көрүүлээх, парламент бастакы салайааччыта, өрөспүүбүлүкэбит судаарыстыбаннаһа атаҕар турарыгар сүҥкэн кылаатын киллэрбит Афанасий Петрович Илларионов аата историяҕа бигэтик киирдэ», - диэн Александр Жирков бэлиэтээтэ.

 

Свердловскайдааҕы юридическай институт саҕаттан билсэр доҕоро, САССР Yрдүкү Сэбиэтин XII ыҥырыытын, Ил Түмэн I, II ыҥырыытын депутата, 1993-1998 сс. Ил Түмэн Бэрэстэбиитэллэрин Палаататын Бэрэссэдээтэлэ, 1996-2001 сс. Федерация Сэбиэтин чилиэнэ биллэр судаарыстыбаннай деятель Егор Ларионов кинини кытары бииргэ үлэлээбитэ. Кини доҕорун олоҕун, үлэтин туһунан сүрүн дакылааты оҥордо: «Афанасий Петрович оҕо сааһа олус ыарахан кэмҥэ ааспыта. Уоттаах сэрии, өлүү-сүтүү үгэннээн турбут кэмигэр байыаннай бириэмэ сокуонунан Чурапчы холкуостаахтара хоту оройуоннарга күүс өттүнэн көһөрүллүбүттэрэ. Илларионовтар 1942 сыл күһүнүгэр Хайахсыт нэһилиэгиттэн көһөр тыйыс дьылҕаламмыттара. Эрэйи эҥэрдэринэн тэлэн, өлүүнү-сүтүүнү хара ааныттан көрсөн, Дьааҥы хайатын намталыгар турар сиргэ Эдьигээн оройуонун Натааратыгар алтынньы ый 2 күнүгэр тиийбиттэрэ. Маннык кыһарҕаннаах кэмҥэ, 1942 сыл алтынньы 18 күнүгэр Афанасий төрөөбүтэ. Кини биир балаҕаҥҥа суулаhан олорбут Хайахсытын дьонугар үйэтин тухары махтанара. Ити алдьархайы өйүгэр-санаатыгар дириҥник иҥэринэн, кинилэргэ мэлдьи көмө, дурда-хахха буолан үтүө тылын тириэрдэрэ», - диэн кэпсээтэ.

 

Егор Михайлович салгыы студеннаабыт сылларын аҕынна. Афанасий хайдах бастакы тылбааһын суруйбутун, үөрэҕэр конспега барыларыттан ураты буоларын, Венератыгар анаан хоһооннору айбытын кэпсээтэ. «Ил Түмэҥҥэ иккиэн бииргэ үлэлээбиппит. Мин үөһээҥҥи палатаны, кини аллараа палатаны салайарбыт. Ыраас лиискэ олох саҥалыы сокуон бырайыактарын суруйарын үгүстүк көрбүтүм уонна кыттыспытым. Сокуону олох түгэҕиттэн өйдөөн суруйара. Афанасий Петрович Саха Өрөспүүбүлүкэтин судаарыстыбаннай суверенитетын туһунан Декларация барылын оҥорбута, Саха Өрөспүүбүлүкэтин 1992 сыллаахха ылыллыбыт Конституциятын (Төрүт Сокуонун) оҥорсубута, Союзтааҕы уонна Федеративнай Дуогабардар барылларын оҥорууга быһаччы үлэлэспитэ, салайсыбыта. Бу докумуоннар үгүс сүрүн балаһыанньалара Афанасий Петрович хайдах суруйбутунан киирэ сылдьаллар. Кини судаарыстыбаннай-политическай тутулга, ордук чуолаан Федерация ис тутулугар, федеративнай сыһыаннары олохтооһуҥҥа чочуллубут көрүүлэрдээх судаарыстыбаннай таһымнаах үлэһит, политик этэ», - диэн аҕынна.

 

«Күн бүгүн оҕолор этэҥҥэ үлэлии сылдьалларыттан, уола Петр аҕатын суолунан Нерюнгрига судьуйанан үлэлии сылдьарыттан биһиги «свердловскайдар» ордук үөрэбит. Доҕорбутун үйэтитиигэ Ил Түмэн Бэрэссэдээтэлэ Александр Жирков салайааччылаах тэрийэр хамыыһыйаҕа махталбын тириэрдэбин. Барытыгытыгар этэҥҥэ буолууну баҕарабын», - диэн түмүктээтэ.

 

Саха Өрөспүүбүлүкэтин Бырабыыталыстыбатын Бэрэссэдээтэлин солбуйааччы Михаил Гуляев оччотооҕу дьалҕааннаах 90-с сылларга Афанасий Петрович Илларионов курдук муударай салайааччы баар буолан, өрөспүүбүлүкэбит Россия субъектарын кытта тэҥ бырааптаах буолбута диэн этиитин саҕалаата. «Чурапчы улууһа былыр-былыргыттан талааннаах, туруу үлэһит дьоһун дьоннооҕунан биллэр. Кинилэртэн биирдэстэрэ Саха Өрөспүүбүлүкэтин үтүөлээх юриһа, Ил Түмэн Бэрэстэбиитэллээх Палаататын бастакы Бэрэссэдээтэлэ, поэт, тылбаасчыт Афанасий Петрович Илларионов буолар. Мин оччолорго улууспуттан Ил Түмэҥҥэ депутат этим, онон кинини кытары үгүстүк көрсөрүм. Кырдьык, уустук кэмнэр ааспыттара, элбэх үлэ ыытыллыбыта. Афанасий Петрович төрөөбүт дойдутун айылҕатын кэрэхсээн улааппыт дьиҥнээх алаас оҕото этэ. Дьоҥҥо туһаны оҥороро, кыра да кыһалҕаны чэпчэтэрэ. Кини сахатын норуотун судаарыстыбаннай тутулун сайыннарбыт, саха омугун эрэллээх уола, политическай деятель этэ. Үтүө киһи туһунан сырдык өйдөбүл умнуллубат», - диэн туран Бырабыыталыстыба наҕараадаларын туттартаата.   

 

Саха Өрөспүүбүлүкэтин Конституционнай Суутун бастакы бэрэссэдээтэлэ Дмитрий Миронов Афанасий Илларионовтыын биир оскуолаҕа үөрэммитин кэпсээтэ. Оччотооҕу оҕолор бары кэриэтэ хоһоон суруйарбыт сиэринэн, Афоня эмиэ оскуолаттан хоһооннору айара диэн сырдатта. «Ил Түмэҥҥэ бастакы Бэрэссэдээтэл быһыытынан сокуон оҥоһуллуутун кыайа тутан үлэлээбитэ. Саха сиригэр судаарыстыбаннаһы олохтоспут, көмүскэллээх буолуубутугар сокуону суруйбут үтүөтэ хаһан даҕаны умнуллуо суохтаах», - диэтэ.

 

Салгыы Чурапчы улууһун баһылыга Андрей Ноговицын Афанасий Илларионов үбүлүөйдээх сылыгар ыытыллыбыт үлэ, Хайахсыт нэһилиэгин туһунан сырдатта. «Биһиги чурапчылар судаарыстыбаннай деятель уонна поэт быһыытынан киэҥник биллэр тумус туттар киһибитинэн, саха чулуу уолунан Афанасий Петрович Илларионовынан киэн туттабыт. Түгэнинэн туһанан өрөспүүбүлүкэтээҕи тэрийэр бөлөххө махталбытын тириэрдэбит. Ытык киһибит сырдык аата үйэлэргэ өлбөөрбөтүн», - диэн түмүктээтэ.

 

Суруйааччылар ааттарыттан саха норуодунай суруйааччыта, Афанасий Илларионов аатынан суруналыыстыкаҕа 2004 сыллааҕы бириэмийэ лауреата Семен Попов – Тумат тыл эттэ. «Афанасий Петрович оскуолаҕа Дириҥҥэ үөрэнэр сылларыгар суруйааччы Феоктист Софронов салайар литературнай куруһуогар дьарыктаммыта, Хайахсыт оскуолатыгар нуучча тылын уонна литературатын үөрэтэр суруйааччы-лингвист Николай Павловка-Тыаһыкка үөрэммитэ. Бу икки киһи кини хоһоонньут, тылбаасчыт буолан тахсыбытыгар улахан өҥөлөөхтөр. Афанасий Петрович Расул Гамзатов 60 сонетын, Сергей Есенин «Персия матыыптара» циклын, эпическай поэма «Игорь кинээс туһунан кэс тылы» тылбаастаан сахалыы саҥардыбыта. 1997 сыллаахха тахсыбыт «Тылбаастар» кинигэтигэр тылбаас нууччалыы варианын утары лииһигэр сахалыытын бэчээттэппитэ. Итинэн кини саха литературатыгар саҥа көрүҥү киллэрбитэ», - диэн бэлиэтээтэ.   

 

Афанасий Петрович кэргэнэ Венера Егоровна, уола Петр Афанасьевич олус истиҥник ахтыы оҥордулар. Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Дарханыгар Егор Борисовка, Ил Түмэн Бэрэссэдээтэлигэр Александр Жирковка, Бырабыыталыстыбаҕа, биир дойдулаахтарыгар, доҕотторугар, аймахтарыгар, мустубут дьоҥҥо махталларын тириэртилэр.

 

Спикер Александр Жирков Ил Түмэн Бэрэссэдээтэлин Махтал Суругун Өрөспүүбүлүкэ социальнай-экономическай сайдыытыгар кылааттарын иһин үлэ бэтэрээннэригэр Гаврил Кузьмиҥҥа, Леонид Хоруновка туттартаата.

 

Афанасий Илларионов аатынан Саха Өрөспүүбүлүкэтин Судаарыстыбаннай Мунньаҕын (Ил Түмэн) суруналыыстыкаҕа 2017 сыл түмүгүнэн анал бириэмийэтин  лауреатынан Чурапчытааҕы «Саҥа олох» хаһыат редактор-дириэктэрэ Афанасий Захаров буолла.

 

Үөрүүлээх мунньах кэннэ Суорун Омоллоон аатынан Опера уонна балет, Эстрада театрын солистара, Хайахсыт нэһилиэгин эр дьонун ансамбла, Чурапчы күөрэгэйэ Аграфена Кузьмина, Кыыл Уолун аатынан үҥкүү театра кыттыылаах концерт буолла. Дьоро киэһэ норуот кутун туппут Афанасий Илларионов тылларыгар, Николай Сибиряков мелодиятыгар Саха Өрөспүүбүлүкэтин үтүөлээх артыыһа Анастасия Готовцева толоруутугар «Чараҥ вальса» ырыанан түмүктэннэ.