-- Съезд саамай сөпкө уонна кэмигэр тэриллэн ыытылынна. Биһиги, улуус уонна нэһилиэк депутаттара, бэйэбит съезпитигэр кыттыыбыт инники үлэбитигэр төһүү буолар уоту сахпытын бэлиэтиибит. Съезкэ уонна семинардарга сылдьан көрдөххө, бары улуустартан, нэһилиэктэртэн кэлбит делегаттар харахтара уоттаах. Онон инники өттүгэр кинилэр сүрдээх күүстээх төһүү буолуохтарыгар эрэл баар. Сахабыт сирин, нэһилиэкпит, улууспут историческай сайдыыларын туһугар диэн киэҥ хабааннаахтык көрөн, биир санааҕа түмсэн, үлэни ыыттахпытына, өрөспүүбүлүкэбитигэр көмөлөөх буолуоҕа. Бу съезкэ оннукка дьулуур баара көһүннэ.

 

Съезд статуһа быдан улахан буоллаҕа. Урут биһиги баһылыктар маннык түмсэр кэмнэригэр эрэ көрсөн кэпсэтэр эбит буоллахпытына, бүгүҥҥү кэпсэтиилэр чопчу хас биирдии оройуонтан, хас биирдии нэһилиэктэн талыллан кэлбит делегаттар туруосууларын тула ыытыллыбыта уонна ол болҕомтоҕо ылыллыбыта улахан суолталаах, ыйааһыннаах буолла.  

 

Съезпитигэр хара бастакытан тэрээһин өттө сөптүк аттарыллан туруоруллубута харахха быраҕыллар. Ол курдук, делегаттартан 87 киһи бырайыактарынан салайыы диэҥҥэ үөрэннилэр, сертификат ыллылар. Бу тус үлэбитигэр сүрдээх көмө буолар үөрэх дии саныыбын. Иккиһинэн, бары «төгүрүк остуоллар» уонна семинардар биһиги көтөҕөр боппуруостарбытыгар ананан ыытыллыылара барыбыт улахан интэриэһин тарта.

 

Ол курдук алта площадкаҕа дьүүллэһиигэ турбут боппуруостарга ким тугу сэргииринэн кытынна. Ол курдук, балтараа сүүсчэкэлии делегат кыттыылаах сүрүн кыһалҕаларбытын дьүүллэһиибит түмүк этиилэрэ съезд ылыммыт быһаарыыларыгар киирбитин үчүгэй диэн сыаналыыбын. Тэрээһин өттүгэр ханнык боппуруоһу тоһоҕолоон бэлиэтиигит диэтэххитинэ, бу Ил Түмэҥҥэ быһаччы үлэлии сылдьар дьон, кэмитиэттэр бэрэссэдээтэллэрэ модератор буолан, «төгүрүк остуоллары» уонна семинардары ыытыылара делегаттарга саамай табыгастаах буолла уонна кэпсэтиилэргэ кытталларыгар быдан чэпчэки усулуобуйаны үөскэттэ. Кэмитиэт бэрэссэдээтэллэрэ баар боппуруостары иһиттэн үчүгэйдик билэллэр, кинилэргэ бары улуустартан араас суруктар, туруорсуулар киирэллэр. Ол иһин кэпсэтэргэ, быһаарсарга ити быдан туһалаах буолла.

 

Съезкэ сүрүн дакылааты оҥороругар Ил Түмэн спикерэ Александр Николаевич Жирков биһиги көтөҕөр боппуруостарбытын таарыйан туран, сиһилии тохтоон кэпсээтэ. Кини ити быһаарыыны эрэйэр боппуруостары Ил Түмэн уурааҕын быһыытынан ылынан, съезтэн съезкэ диэри быһаарыахпыт диэтэ. Биир сэргии истибитим -- Ил Түмэҥҥэ бастайааннай төрүккэ үлэлиир Сэбиэт тэриллиэхтээх диэн съезд быһаарыыта. Урукку өттүгэр улуус Сэбиэтин бэрэссэдээтэллэрэ эрэ ити Сэбиэккэ бааллара. Билигин нэһилиэк таһымыттан кытта бэрэссэдээтэллэр киириэхтээхтэр. Онон бу Сэбиэт биһиги үлэбитигэр-хамнаспытыгар улахан оруолу ылыаҕа. Ол аата Ил Түмэҥҥэ улуустартан, нэһилиэктэртэн кэлэр этиилэри истэн,  үлэни-хамнаһы тэрийэн үлэлиир уорган буолуохтаах.

 

Сүрүн биһиги туруорар боппуруоспут -- боломуочуйалары тыырыы. Ол быһыытынан хас биирдии оройуоҥҥа  босхоломмут оройуон сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ баар буолуохтаах диэн сүбэлээһин съезд быһаарыыларыгар киирдэ. Ити саамай сөптөөх. Тоҕо диэтэххэ,  улуус депутаттарын Сэбиэтэ нормативнай-правовой актары оҥороругар улахан-кыра улуус диэн арахсыбат: үлэбит барыбытыгар тэҥ. Үгүс делегат нэһилиэктэргэ олохтоох Сэбиэккэ туспа бэрэссэдээтэл баар буолуохтааҕын туруоруста. Ол эмиэ  сөптөөх – хонтуруоллуур үлэни хайаан да норуот талбыт депутаттара ыытыахтаахтар.   

 

Съезкэ Москваттан уонна да атын сиртэн кэлбит Россия үрдүнэн биллэр-көстөр экспертэр  «төгүрүк остуолларга» сырыттылар. Кинилэр Саха сирэ иллэрээ сыллаахха бэйэтин сокуонун ылынан, сөп хайысханы тутуспут диэн сыаналыылларын иһитиннэрдилэр. Кинилэр съеһи ыытыахха эрэ диэн буолбакка, чахчы туһалаах буоллун диэн санааттан тэриллэн барбытын, дьон-норуот бэрэстэбиитэлэ буолан кэлбит делегаттар хайдах курдук туруорсалларын итиэннэ депутаттар интэриэстэригэр судаарыстыба өттүттэн өйөбүл баарын иһиттэн илэ көрөн итэҕэйдибит диэн бэлиэтээтилэр.

 

Маны мин улахан  сыанабыл дии санаатым. Этэллэрин курдук, сорох түгэннэргэ Россияҕа маннык гыммыттар диэн үтүктүбэккэбит, биһиги  олохтоох салайыныыбыт сайдыытыгар бэйэбит суолбутунан сөп хайысханан баран иһэр эбиппит диэн өйдөбүлгэ кэллим. Съезд 3-түү сылынан арыттаһан  ыытыллар буоллаҕына, туһалаах буолуоҕа.

 

Бу I съезкэ турбут боппуруостарга биһиги бэйэбит бырааптарбытын олох туһаммаппыт туһунан эттилэр. Ити саамай сөптөөх бэлиэтээһин. Биһиги сокуоннарга уларытыы киллэриигэ үчүгэйдик кыттыбакка олоробут.  Хас биирдии манна кыттыбыт делегаттар улуустарыгар тиийэннэр дьонноругар-сэргэлэригэр бу съезд үлэтин итиэннэ бэйэбит бырааппытын туһаммакка олорорбут туһунан кэпсиэхтэрин наада. Саха сирин да сокуоннарыгар, федеральнай да сокуоннарга бэйэбит этиилэрбитин күүскэ киллэриэхтээхпит.  Үөһээ этэн аһарбытым курдук, онуоха саамай улахан төһүүнэн Ил Түмэҥҥэ тэриллэр Сэбиэт буолуохтаах.

 

Ил Түмэҥҥэ олохтоох бэйэни салайыныы уорганнарын кытта үлэлиир салааны тэрийэр туһунан аан бастаан быһаарыы ылылынна. Ол аата үлэ  ситимэ быстыбакка, салгыы барыаҕа. Онон аны үс сылынан буолуохтаах съезкэ өссө үрдүк, өссө туһалаах боппуруостар туруохтара диэн эрэнэ кэтэһэбин.

 

 Елена Иванова кэпсэттэ.