Бу көрсүһүүлэр түмүктэринэн Анатолий Анатольевич санаатын маннык үллэһиннэ:

 

- Улууһум кыһалҕаларын сүнньүнэн билэбин. Ол эрээри боппуруостар хайдах быһаарыллан иһэллэрин, ханна туох көмө наадатын, дьон санаатын истээри-билээри нэһилиэктэргэ сылдьабын. Уопсайынан, олохтоохтор син санаалара бөҕөх, үлэлиир, олорор, сайдар баҕа баар. Олох ыһыктынан кэбиһии суоҕун кэриэтэ. Үп-харчы тиийбэтэ, биллэн турар, кыһалҕаны элбэтэр. Аан дойдуга балаһыанньа ыараан, былааннаабыт үппүт сарбыллан уустук.

 

Чэ, улуус соҕуруу өттүттэн кэпсэтиибитин саҕалыахха. Иһит нэһилиэгэ саҥа баһылыктанан олорор. Манна мин "Мин Саха сирэ – ХХI үйэҕэ» дирекция салайааччыта Иван Софронович Емельяновтыын сырыттым, баҕар биир эмэ тутууну кини тэрилтэтин көмөтүнэн ыыттарбыт диэн. Иһиттэр Кириэстээххэ диэри суолу туруорсаллар. Суол халыар диэри аппа буолбут, учаастагы куттарар киһи! Манна биэлсэрэ суох олороллор. Саҥа салалта, Е.Н.Бурнашов, үлэһити ыытыах буолта. Атын соҕурууҥҥу нэһилиэктэр дьонун курдук, хаһыс да сылын иһиттэри эмиэ уу тыраанспорын боппуруоһа долгутар. СӨ Бырабыыталастыбата, Тырааныспар министиэристибэтэ 24 мөл.солк. үбүлээһини урукку "Заря" курдук теплоходу атыылаһыыга көрбүттэрэ, 2,5 мөл. солк. улуус биэрэр. Кострома собуотугар 44 миэстэлээх, чааска 40 км барар, миэтэрэ аҥара дириҥнээх уулаах биэрэккэ тохтуур сэби сакаастаһан турабыт. Техническэй хаачыстыбата үчүгэй, 400 км сиргэ толору уматыга тиийэр сөп. Аны куонкуруһу күүтэбит. Быһаарылыннар үчүгэй этэ. Дьон олус эрэйдэннэ.

 

Кытыл Дьураа эмиэ тыраанспары туруорсар. Манна түөрт кыбартыыралаах эдэр исписсэлиистэргэ дьиэ тутулунна. Үөдэйдэр оҕо саадын тутуутун ситэрэри күүтэллэр (каркаһа, фундамена баар). Быйыл арылыннар дэһэбит. Дьэ, манна Иван Софроновичтаах үлэлэһэллэр. Түөрт кыбартыыралаах дьиэни эмиэ туруорсаллар.

 

Сиинэҕэ эмиэ оҕо саадын проблемата сытыытык турар. Бырайыага оҥоһуллубута. "Үтүө дьыалаларга" дирекция көмөтүнэн 50 миэстэлээх дьиэ пенобетонунан тутуллуо. Эдэр исписсэлиистэргэ дьиэ наада. Таҥара дьиэтин ситэрэр санаа баар. Заимка диэки хочуолунайы тутуу үп сарбыллыбытынан кыаллыбат буолла. Билигин хочуолунай боппуруоһа хотугу улуустарга ордук сытыытык турар.

 

Тумулга эдэр исписсэлиистэргэ дьиэ наада, Тиит Арыыга -- элбэх хайысхалаах киин (көҥдөйө бүтэн турар). Оҕо саадын дьиэтэ «үтүө дьыалаларынан” тутуллара буоллар. Чкаловка хочуолунайы тутуу эмиэ кыаллыбат, дизельнэй электростанция наада. Тиит Арыыга диэри суол быйыл ситэриллиэхтээх.

 

- Бүлүү суолугар муосталар тутулланнар, "понтоннара" син босхолонор да, атын сирдэригэр туһаналлар...

 

 

- "Кыымчаан" оҕо саадын тутуун бырайыага да суох. 75 миэстэлээҕи туруорсаллар даҕаны, "үтүө дьыалаларынан" 50-ча эрэ миэстэлээх тутуллуон сөп. Бу нэһилиэк кэҥиир, оҕо элбиир, 100 миэстэлээх таас дьиэни туруорсуохха наада.

 

- Боппуруос хаамыыта бытаан. Улахан ааннар 100 төбөҕө хотон тутарга Тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтигэр туруорсаллар.

 

- Уопсайынан, производствоны кэҥэтиигэ соҕурууҥҥу нэһилиэктэргэ туох үлэ барар? Сиинэҕэ хотон тутуллубат дуо?

 

- Ылсан үлэлиир санаалаах, сүүрэн-көтөн үлүмнэһэр дьон бу диэки суох. Бытархайынан олоруу баар. Тойон арыылар хочуолунайы туруорсаллар. Боппуруос аһаҕас. Туох эмэ өрөмүөн үлэтэ эрэ ыытыллара буолуо.

 

- Тутууну ситэриигэ 11-12 мөл. солк. наада. 2018 сылга диэри тутуу үлэтэ көһөрө буолуо. Уопсайынан кириисис буолан былаан уларыйар. Аны үбү бүтээри турар объектарга биэриигэ санаа баар. Чараҥҥа 2,5 мөл. солк. кулуубу ситэриигэ көрүллэн турар. Бэстээххэ оскуола дьиэтигэр оҕо саадын киллэрии син тэриллиэ этэ эрээри, нэһилиэнньэ утарарын истэбин. Дьиҥинэн, туспа ааннаан оҥоруохха син этэ, оҕо аҕыйах.

 

Оскуолалар аны биир сменанан үлэлиэхтээхтэр диэн баар. Мохсоҕоллооххо, Покровскайга ол өтөрүнэн кыаллыбата буолуо.

Базальт собуотун Кирзавод олохтоохторо утараллар. Оттон манна 200-тэн тахса киһи үлэлиир. Улууска нолуок киирэр, 130 мөл. солк. хамнаска төлөммүт. Электроэнергияны бэйэлэрэ оҥороллор, эбии туох эмэ производство наада. Кыылы иитэр хаһаайыстыба улахан проблемалардаах. 5000 төбө баарын аһылыгынан хааччыйыы уустугурбут. Күн аайы кыылларга 4 тонна ас наада. Онтон тирии сыаната түһэр. "Сахабулт" 500 тириини ылбыт. База олус эргэрбит. Кыттыгастар көмөлөрө кыра. Суһал дьаһаллары ылар эрэйиллэр.

 

 

- Өрөспүүбүлүкэҕэ тоҕус объект федеральнай программанан үбүлэниигэ киириэхтээх. Ол онно киллэриллибитэ. Оннуттан хамныах курдук.

 

 

- Син бэркэ дьаһанан олороллор. Хачыкаакка оскуола үбүлүөйүн көрсө былаһааккаларын оҥортороору туруорсаллар. Эргэ дьиэлэртэн дьону көһөрүү проблемата манна турар.

 

Кыһыл Үрүйэҕэ ыраас уу кутар сыах боппуруоһа быһаарылла илик. Күөрдэмҥэ 200 сүөһүгэ хотон наада, исписсэлиистэргэ -- дьиэ. I Дьөппөҥҥө астыыр сыах арылынна. Аны бородууксуйаны батарыыга хоту улуустары кытары үлэлиэххэ наада. Балык аҕалааччылар илдьэн саҥа сезон саҕаланыар диэри булуустарыгар уурарга ылалларын курдук дьаһанарга кэпсэтии барар. Хоточчулар маладьыастар, үлэһиттэр, проблемаларын бэйэлэрэ быһаарсаллар.

 

«Тыа хаһаайыстыбатын сайдыытын сокуонун барылыгар 197 көннөрүү, эбии киирдэ. Уопсайынан, улууска тутуу боппуруоһугар ыарахаттар бааллар. Үбү сарбыйыы барар. Биһиги, Хаҥаластан салайааччылар, туох кыалларынан боппуруостары быһаарса сатыыбыт.

 

2018 сылга Иркутскай -- Дьокуускай почта суола арыллыбыта 275 сыла буоларынан улахан тэрээһиннэр ыытыллыахтара. Онно бэлэмнэнии улуус сайдыытыгар эмиэ туһуланыахтаах.