Ытыктабыллаах Василий Никитич эдьиийэ Татьяна Никитична, Михаил Александрович, Анастасия Петровна, Василий Никитич оҕолоро, аймахтара, Чөркөөх нэһилиэгин, Таатта улууһун дьоно-сэргэтэ! Бүгүн Василий Никитич Протодьяконов мэлдьи ахтар-саныыр, таптыыр, тардыһар төрөөбүт төрүт сиригэр – Тааттаҕа тиһэх күнэ.

 

Василий Никитич сүүһүнэн, тыһыынчанан ахсааннаах үөрэппит оҕолоро, тылын-өһүн, санаатын-оноотун истибит, суруйууларын аахпыт, олоххо туох көрүүлээҕин билэр дьон бука бары киниэхэ ураты сыһыаннаахтар. Василий Никитич билиҥҥи кээмэйинэн кээмэйдэммэт, урукку саха интеллигенцията диэн өйдөбүл үрдүктүк тутуллар кэмигэр биһиги классиктарбыт, норуоппут чаҕылхай бэрэстэбиитэллэрин, билигин ааттарын омук барыта ытыктаан, киэн туттан ааттыыр, тарбахха баттанар аҕыйах ахсааннаах дьон кээмэйдэринэн кээмэйдэнэр киһи. Аныгы, бу билиҥҥи мээрэйгэ кыайтарбат, туспа, ураты, былыргы саха интеллигенциятын кээмэйигэр сөп түбэһэр.

 

Василий Никитич олоҕун тухары университекка үлэлээбитэ. Бу үлэлээбит сылларыгар университекка, үөрэппит оҕолоругар, дьонугар-сэргэтигэр, сахатын норуотугар кини үөрэтээччи, чинчийээччи, учуонай быһыытынан, саамай сүрүн суолтата туохханый?

 

Эһиги үгүстэр өйдүүгүт уонна билэҕит, саха литературатын хара маҥнай үөскүөҕүттэн кэриэтэ, кинини икки аҥыы тутан, икки утарыта турар, бэйэ-бэйэлэрин кытта эйэлэспэт лааҕырга хайытан, оннук сыһыаннаһыы уонна оннук үөрэтии биһиэхэ өр сылларга баара. Суруйааччыларга, литература үлэһиттэригэр, учуонайдарга, ити икки хайысхаҕа чугаһата көрөн, тус-туспа сыһыан олохтоноро. Эбэтэр буржуазнай, тойоннуу, омугумсуйуулаах, эбэтэр оннук дьиэгэ суох, ол эбэтэр үөрэтиллиэхтээх, ааҕыллыахтаах, киһилии. Ити кээмэйинэн көрөн саха литературатын эйгэтигэр үлэлиир дьону ХХ үйэ устатыгар 3 төгүл улахан араартааһын, сойуолааһын буолбута: 20-с, 30-с уонна 50-с сыллардаахха.

 

Василий Никитич учуонай, чинчийээччи, киһи быһыытынан, учуутал быһыытынан кылаан суолтата – кини ити дьалхааҥҥа бэйэтэ охтубатаҕа уонна саха литературатын ити дьалхаантан быыһыыр туһугар турууласпыта. Үлэлиирин тухары саха литературатын ханнык даҕаны идеология сүпсүгэр бэриннэрбэккэ, уус-уран таһымнарынан, кыахтарынан көрөн дьоҥҥо-сэргэҕэ тириэрдэ сатаабыта. Сорох кини көмүскэспит дьоно кэлиҥҥи сылларга ыраастанан, үөрэтиллэллэрэ көҥүллэммитэ. Онтон сорохтор 90-с сыллар саҕаланыахтарыгар диэри, ол эбэтэр адьас бу кэнники кэмҥэ диэри, ааттара ааттанара, үөрэтиллэллэрэ, дьонноругар-сэргэлэригэр тиийэллэрэ бобуллара. Ол дьон Василий Никитич өйүгэр-санаатыгар, сүрэҕэр куруутун бааллара, кинилэр ааттарын туһугар тохтообокко, бэриммэккэ туруулаһааччы Василий Никитич Протодьяконов үгүс сылларга соҕотох этэ.

 

Василий Никифоров-Күлүмнүүр, Таатта Оросиннара, Василий Никанорович Леонтьев, Гаврил Васильевич Баишев-Алтан Сарын курдук дьон уонунан сыллар усталарыгар ааттара бобуллубут, кинилэри үөрэтэр, ааҕар көҥүллэммэт кэмигэр В.Н. Протодьяконов устудьуоннарыгар, дьоҥҥо-сэргэҕэ тыла, кыаҕа тиийэринэн маннык дьон бааллар,  ааттара-суоллара умнуллуо суохтаах, кинилэрэ суох саха литературата ситэтэ суох, итэҕэс буолуоҕа, кинилэр айымньылара атын саха суруйааччыларын айымньыларын кытта тэҥҥэ тутуллуохтаах диэн иһитиннэрбит, мөккүспүт, турууласпыт буолан, ол санаатын сүүһүнэн, тыһыынчанан үөрэппит оҕолоругар, көрсүбүт дьонугар, утарылаһааччыларыгар кытта сатаан тириэрдибит буолан, киниттэн истибиттэр, итэҕэйбиттэр ону ылынан, өрөспүүбүлүкэ араас муннуктарыгар бэйэлэрин аудиторияларыгар, истээччилэригэр ону тарҕаппыт буоланнар, 90-с сылларга ити дьон бүтэһиктээхтик ааттара ырааһырыытын саха норуота, саха дьоно бэлэмнээх көрсүбүтэ, атыҥыраабатаҕа.

 

Саха литературатын историятын бытарыттарбатах, итэппэтэх, уонунан сылларга умнууга анаммыттар ааттарын дьоҥҥо-сэргэҕэ чугас илдьэ сылдьыбыт өҥөлөөх киһинэн саха литературатын историятыгар Василий Никитич Протодьяконов буолар. Василий Никитич мөккүөннээх, өр сыллаах үлэтинэн саха литературатын, саха литературнай критикатын, саха интеллигенциятын аатын, чиэһин көмүскээбитэ, саха норуота ааспытын-олорбутун умнубат, сатаан өйдүүр, ытыктыыр, кыһылга-үрүҥҥэ, уларыйа турар идеология охсууларыгар бэриммэт, дириҥ норуот – бу биһиги норуоппут диэн көрдөрбүтэ. Василий Никитич олоҕор оҥорбут хорсун быһыыта, биһиги литературабыт, култуурабыт иннигэр тулхадыйбат өҥөтө, суолтата итиннэ сытар.

 

Василий Никитич үйэ аҥара Саха университетыгар үлэлээтэ, интеллектуальнай таһымын үөһэ көтөҕүстэ. Ханнык баҕарар үөрэх тэрилтэтэ бэйэтэ киэн туттар эрэ буолбатах, күөн туттар, тарбахха баттыыр дьонноох. Саха университета сүүрбэттэн тахса тыһыынча устудьуоннаах, биэс тыһыынчаттан тахса үлэһиттээх, Россия үрдүнэн тарбахха баттанар федеральнай таһымнаах үөрэх кыһата, биһиги норуоппут киэн туттуута уонна эрэлэ. Манна Россия Федерациятын, аан дойду таһымыгар ааттара ааттанар дьон үлэлииллэр, кинилэр бэйэлэрин үлэлэринэн биһиги университеппытын киэргэтэллэр, өрө көтөҕөллөр, аатын ааттаталлар. Оннук дьон ортотугар Василий Никитич Протодьяконов аата биир ордук дьоһуннаах, суолталаах уонна кэрэхсэбиллээх.  Саха университета маннык үлэһиттэринэн, маннык дьоннооҕунан киэн туттар аналлаах.

 

Оттон төрөөбүт дойдутун, Таатта улууһун, Чөркөөх олохтоохторо, эһиги Василий Никитич аатын-суолун төһө кыалларынан өр кэмҥэ өйдүү-саныы сылдьыҥ, бэйэҕит ыччаккытыгар, кэнчээригитигэр Василий Никитич Протодьяконовы Кулаковскайдаах, Ойуунускайдаах, Софроновтаах курдук биһиги сирбититтэн үөскээн тахсыбыт, чаҕылхай олоҕу олорбут киһилээхпит диэн кэпсээн оҥостуҥ.

 

Оннук киһи этэ кини – Саха Өрөспүүбүлүкэтин үөрэҕириитин үтүөлээх үлэһитэ, Платон Алексеевич Ойуунускай аатынан судаарыстыбаннай бириэмийэ лауреата, төрөөбүт Тааттатын улууһун бочуоттаах олохтооҕо, биһиги аҕа табаарыспыт, доҕорбут, хорсун, тулуурдаах уонна дьулуурдаах, кырдьыксыт, саха литературатын, култууратын үрдүк аатын туһугар үйэтин тухары турууласпыт, саха уһулуччулаах национальнай деятелэ, дьоҥҥо-сэргэҕэ аламаҕай, үтүө майгылаах, тыһыынчанан үөрэппит устудьуоннарын, кинини билэр дьон-сэргэ тапталларыгар, ытыктабыллыгар бигэнэн олоҕун тиһэх күннэригэр олорбут – Василий Никитич Протодьяконов.