Төҥүлү федеральнай трасса аартыгар турар буолан манна урбаан сайдыыта балайда тэтимнээхтик барар уонна нэһилиэк сүрүннээн кэлэр-барар айанньыттарга, туристарга өҥөнү оҥорор хайысханы сайыннаран үлэлии олороро харахха быраҕыллар.

 

Форум үлэтэ саҥа бизнес-киин иһинэн ыаллыы сытар Тумул нэһилиэгэр саҥа тутуллубут «Ыччат уонна предпринимательство» дьиэтин арыллыытын үөрүүлээх түгэниттэн саҕаланна.

 

Салгыы Төҥүлүгэ оҥорон таһаарааччылар атыы-эргиэн быыстапкалара киэҥник тардыллан оҕуруот аһын эгэлгэтэ, хотугу тыйыс усулуобуйаҕа үүнэр үүнээйи арааһа, кылы кытта ыллатар маастардар араас оҥоһуктара, олохтоох тимир уустарын сахалыы быһахтара, батастара, үрүҥ көмүстэн уран оҥоһуктар тэлгэммиттэрэ форум ыалдьыттарын болҕомтолорун тарта. Бу бөһүөлэк култууратын киинигэр «Тыа сиригэр бизнес сайдыыта» форум үөрүүлээх арыллыыта буолла.

 

Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Түмэнин спикерэ Александр Жирков мустубут дьону форум арыллыытынан эҕэрдэлээн туран, өрөспүүбүлүкэҕэ урбаан эйгэтин сайдыыта сүрдээх уустуктук бара турарын бэлиэтээтэ: 

 

«Сирбит-уоппут киэҥэ-улахана, тыйыс-тымныы айылҕата, суолбут-ииспит мөлтөҕө уонна нэһилиэнньэбит ахсаана аҕыйаҕа улахан мэһэйдэри үөскэтэллэр. Онон элбэх киһи олорор, чөкө сирдээх-уоттаах уонна табыгастаах суоллаах-иистээх дойдуларга тэҥнээтэххэ, Саха сирин урбаанньыта үлэтин саҕалыаҕыттан улахан сүүйтэриигэ түбэһэр. Биһиэхэ урбаан култуурата ситэ олохсуйа илик. Манна оҥорон таһаарыыны, өҥөнү оҥорууну, атыыны-эргиэни сатыыр дьон эрэ буолбакка, нэһилиэнньэ өттүттэн ону туһаныыга эмиэ туһунан култуура олохсуйуон наада. Үсүһүнэн, өрөспүүбүлүкэҕэ кыра бизнеска киэҥ эйгэни хабар урбааны өссө олохсута иликпит. Билигин барыта үгэс буолбут үлэбит-хамнаспыт тула эргийэр. Саҥа, сонун урбааны сайыннаран киэҥ эйгэҕэ, тас дойдуларга таһааран эргитии биһиэхэ өссө ситэ кыалла илик. Ити үс сүрүн харгыс урбаанньыттан бэйэтиттэн улахан тутулуга суох, онон урбаан эйгэтин талар дьон бу улахан харгыстары туоруурга бэлэм, ааҕынан-суоттанан, атахпытыгар туруохпутун сөп эбит диэн, күүстээх санааларынан, дьулуурдарынан ситиһиилээх урбаанньыт буолаллар. Онон ити өттүгэр судаарыстыба, былаас, салалта туох хамсатыылаах көмөнү оҥоруон сөбүй диэҥҥэ төбөбүтүн үлэлэтиэхпитин наада. Бу маннык дьаһанар ордук, бу маннык көмөнү оҥорор көдьүүстээх диэн кэпсэтии форумҥа барыахтаах. Биһиэхэ былаас өттүттэн сүнньүнэн биир көрүҥүнэн өйөбүл баар – граннары тэрийии. Бу өттүгэр эмиэ ахсаанын, көрүҥүн элбэтэн, урбаан эйгэтигэр киирэн эрэр дьоҥҥо уһун кэмнээх өйөбүлү оҥорууга салалта болҕомтотун ууруохтаах. Манна өссө да ситэ дьаһана иликпит, бу биһиэхэ сүрүн сорук буолар.

 

Мэҥэ Хаҥалас улууһун ыллахха, киин улуустарга бэйэлэрин табаардарын батарар эйгэлэрэ наһаа киэҥэ суох. Кинилэр сүрүн атыылаһааччылара өрүс нөҥүө олороллор, ырыынак сүрүн эйгэтэ Дьокуускай куорат тула эргийэр. Оттон бэйэбит испитигэр күрэстэһии сүрдээх улахан, ол тэрилтэни атаҕар кыайан туруорбат, туһанааччыта кыра буолан эргиирин ситэ ылар кыаҕа суох буолар. Билигин үгэстээх дьарык тула балайда киһи тоҕуоруһар уонна балайда үлэ барар кэскилэ баар. Ону тула билигин урбаан эйгэтэ, аһы-үөлү оҥорон таһаарааччылар эргиири ылаллара наада. 

 

Иккиһинэн, мин санаабар, улахан промышленнай тэрилтэлэри, улахан производственнай холдиннары тула уонунан, сүүһүнэн бытархай тэрилтэлэр онтон ас-таҥас таһаарынан, били аарыма кыыл солууҕатыгар, кини кэнниттэн элбэх бытархай кыыл-сүөл аска тиксэрин курдук, бытархай, кыра урбаанньыттар онтон ас-таҥас таһаарынан, эргитэн бэйэлэригэр туһаны ылыахтарын сөп. Ити улахан тэрилтэлэри тула – алмаас, таас чох, нефть, көмүс эргимтэтигэр - Мирнэй, Алдан, Нерюнгри курдук куораттары тула хайаан да кыра, орто бизнес сайдыытыгар табыгастаах эйгэ үөскүүр. Оннук тэрилтэнэн киин улуустарга Аллараа Бэстээх буолар. Билигин причал тутуллан бүтэ илик, ол гынан баран бүгүҥҥү күҥҥэ мөлүйүөҥҥэ тиийэ тонна таһаҕаһы кини эргитэ турар. Кэскилигэр тимир суол тутуллан Дьокуускайга быһа ааһар түгэнигэр кини кыаҕын адьас толору ылара арыый да уустуктардаах буолуоҕа, сүнньүнэн таһаҕаһы салгыы тиэрдиигэ үлэлиэҕэ. Оттон тимир суол тутуута бытаарар түгэнигэр сүрүн базанан Бэстээхтээҕи причал буолуоҕа. Итиннэ кини бырайыактанар кыаҕа 6-7 мөлүйүөн тоннаҕа тиийэ билигин ааҕыллар. Онон ити тимир суолу, причалы, базаны тула үөскээбит логистиканы батыһа чугас эргинээҕилэр бизнеһи сайыннарыахтарын наада. 

 

Үсүһүнэн, биһиэхэ саха дьонугар, саха ыччатыгар бизнеһинэн үлүһүйүү, ити эйгэҕэ киирии тэтимэ бытаан. Атын сирдэрдээҕэр лаппа бытааннык киирэр. Ыарахантан чаҕыйыы баар быһыылаах, иккиһинэн күүскэ үлэлээһиҥҥэ үөрэтии, угуйуу мөлтөх буолан, итиннэ эдэр дьон тардыһыылара сыппах соҕус. Биһиги арыый чэпчэки эйгэҕэ бара сатыыбыт. Оҥорон таһаарыы эйгэтигэр үлэлиир ыччат ахсаана Россия орто көрдөрүүтүнээҕэр биллэ намыһах. Онон биһиги бизнес сайдыытын, култууратын ыччакка төһө кыалларынан эрдэттэн киллэрэ, үөрэтэ сатыахтаахпыт.

 

Түмүкпэр этиэм этэ, билигин өрөспүүбүлүкэҕэ биирдиилээн, бытархай бизнес сайдар. Кинилэр түмсүүгэ барыахтарын наадата сотору кэлиэҕэ, тоҕо диэтэргит бытархай хаһаайыстыбанан олоруу үп-харчы эргийиитигэр хаһан баҕарар уустуктардаах буолар. Онон кинилэр кыттыһан, өйөһөн үлэлиир түгэннэрэ улам чугаһаан иһэр. Бу эйгэҕэ туох ыарахаттар баалларын билэбит. Ааспыт сылларга даҕаны Е.А.Борисов урбаанньыттары ыҥыран хас да төгүл улахан сүбэлэри оҥортоон турар. Ил Түмэн, Бырабыыталыстыба иһинэн эмиэ сүбэ мунньахтар ыытыллаллар. Ол гынан баран билигин ити кэпсэтиилэри саҥа таһымҥа таһаарыахха наада, арыый олоххо чугаһатан, туһалаах, суолталаах өттүгэр, чопчу туох көмөнү оҥоруохха сөбүн ырытан туран. Ити өттүгэр үлэ барыаҕа. Өрөспүүбүлүкэ баһылыгын э.т. А.С.Николаев программатыгар ити туһунан чопчу суруллубут. Учууталлар атырдьах ыйынааҕы сүбэ мунньахтарыгар кытта итини тула улахан кэпсэтии барбыта. Оҕону, ыччаты бу эйгэҕэ иитии туһунан эмиэ балайда күүскэ, чопчу сыал-сорук туруоран этиллибитэ. Бу форум иһинэн Майаҕа бизнес-инкубаторы, IT-технологиялары арыйыы эмиэ буолуохтаах. Бу хайысханы сайыннарыы дойдубут климатыттан, суола-ииһэ уустугуттан, дьоно аҕыйаҕыттан тутулуга суох үргүлдьү бизнес киэҥ эйгэтигэр, аан дойду таһымыгар тахсар кыаҕы биэрэринэн ыччаппытын бу эйгэни тула эрдэттэн бэлэмнээн таһаарарбыт биһиэхэ быдан барыстаах буолуоҕа. Оччотугар биһиги аҕыйах нэһилиэнньэлээхпит төттөрүтүн бу куйаар ситимин нөҥүө атын ньымаларынан бизнескэ кыттарбытыгар улахан кыаҕы үөскэтэр. Манна мустубут дьоҥҥо хас биирдиигитигэр ситиһиини баҕарабын! Туруорбут сыалгытын халбаҥнаабакка ситиһэргэ тулуурдаах, дьулуурдаах буолуҥ!».

 

Форуму салгыы семинардар, уопуттаах урбаанньыттар төгүрүк остуол тула олорон санаа атастаһыылара, Мэҥэ-Хаҥалас улууһун бизнес-инкубаторын, IT-технология киинин арыллыыта, тыа хаһаайыстыбатын салаатынан ханнык хайысханы сайыннарыы барыстааҕын, сыана быһыытыгар туох учуоттаныахтааҕын, бэйэ бородууксуйатын батарыыны хайдах гынан эйгэтин кэҥэтэбит, тыа сиригэр урбаан сайдыытын туох харгыстыырын эбэтэр көмөлөөҕүн, граннарга киирсиигэ туох учуоттанарын, бизнес-бырайыактары оҥорууга сүбэлэр, нолуок тула сүрдээх туһалаах кэпсэтиилэр буолан аастылар. Маны таһынан Августина Филиппова курдук улахан маастардар таҥаһы-сабы тигии технологиятыгар үөрэтэр маастар-кылаастары ыыттылар.