Саха £р³спµµбµлµкэтин Ил Тµмэнин
Бэрэссэдээтэлэ А.Н.Жирков
культура µлэ´иттэрин кµнµгэр
аналлаах µ³рµµлээх тэрээ´и²²э этиитэ.
2015 с. кулун тутар 25 кµнэ,
П.А.Ойуунускай аатынан
Саха академическай театра
 
 
 
Бµгµн буола турар Андрей Саввич Борисовы культураттан атаарыы сиэрэ-туома, кини бэйэтэ да бэлиэтээбитин курдук, ис хо´оонунан соччо с³б³ суох. Андрей Савви´ы культураттан тэйитэр сатаммат. Онон бµгµн Андрей Савви´ы атаарыы буолбакка, кини би´иги республикабыт культурата туругурарын  ту´угар µйэ чиэппэрэ кэм устата ба´ылаан-к³´µлээн, салайан кэлбит кэрдиис кэмин бэлиэтээ´ин кµнэ.  Кинини бу дьо´ун тµгэнинэн э±эрдэлиэ±и²!
 
Манна мустубут дьонтон µгµскµт А.С. Борисов би´иги республикабыт культуратын министиринэн анаммыт кэмин ³йдµµр буолуохтааххыт. Сµрдээх ыарахан, кэм-кэрдии уларыйар, дьон-сэргэ сигилитэ-майгыта алдьанар, ы´ыллар кэмэ этэ. Ол кэмнэргэ культураларын соччо сатала суох дьа´аммыт  дойдубут µгµс субъектара ³т³рµнэн ³рµттµбэт ал±астары о²остубуттара. Онтон Саха сиригэр культура эйгэтин салайар сорук чуо А.С.Борисовка бэриллиитэ республикабытыгар культура µгµс к³рµ²э µйэ чиэппэрэ кэм  устатыгар кэхтибэккэ сайдар тускулун тосхойбута. Ону аа´ан, бу ааспыт ³ттµгэр кини олук уурбут са±алаа´ына утумнаахтык сал±анан кэлэр да кэмнэргэ дуорааннанан тиийиэ±э. Бу µйэ чиэппэрдээх кэрдиис кэми дьон-сэргэ хайы-µйэ±э бµгµн саха культуратыгар Андрей Борисов кэмэ, саха культурата  сайдыы са²а та´ымыгар тахсыбыт к³мµс кэмэ диэн бэлиэтиир.
 
Культура±а улахан охсуулаах 90-с сылларга, культура эйгэтин µлэ´иттэрэ (кинилэр эрэ буолуо дуо) т³рµкµ да кыра хамнастарын ыйы ыйдаан кэтэ´эн сыл ба´ыгар-ата±ар ылар кэмнэригэр, дойдуга уонунан ты´ыынча культура дьиэлэрэ, театрдар сабыллар кэмнэригэр би´иги республикабытыгар культура эйгэтин республика салалтата кµµскэ ³й³³бµтэ. Ол тµмµгэр ити ыарахан сыллары би´иги, тэ²нээн к³рд³хх³, улахан сµтµгэ суох туораабыппыт. Онтон аа±ынар буоллахха, ол ыарахан кэмнэргэ т³тт³рµтµн культура б³д³² аныгы объектара тутуллан, а´ыллан, хас биирдиилэрэ республика культуратын сайдыытыгар дьо´ун суолталаммыттара. Ону иилээбит-са±алаабыт салайааччылары дьон-сэргэ ³йдµµр, махтанар, умнубат.  
 
Маннык уустук кэм²э Андрей Борисов республика±а эрэ буолбакка, тас дойдуларга кытта саха культуратын кэрэ´итинэн, дьи²нээх толору боломуочуйалаах бэрэстэбиитэлинэн буолбута. Ол са±ана ону республика тас ³ттµгэр ордук чугастык ылыммыттара. Культура µгµс деятеллэрин му²ур у´укка тиийэр суолтан Андрей Борисов µрдµк аата уонна кини салайар саха культуратын, саха театрын, саха циркэтин, культура институтун кµµрээннээх кыайыылара, дьулуурдаах сити´иилэрэ тохтоппуттара. Айар кµµс тыына алдьатыылаах кµµ´µ ба´ыйбыта. Тµстэммит сити´ии кэскиллээх сайдыыга ту´аайыллыбыта. Ол суолтата, сабыдыала µгµс сылларга дьону-сэргэни µрдµккэ-кэрэ±э угуйа туруо±а. Маннык µлµскэн µлэни Кэрэ ту´угар туруула´ар ки´и, эмиэ бэйэтин курдук ³р³ кµµрµµлээх, дьаныардаах дьону тµмэн, олук ууран, кыайа-хото тутта±а. Бу министр Борисов сµрµн сити´иитэ.
 
Икки´инэн. Ити сылларга кини би´иги культурабыт ытык туонатын – Саха театрын салайбыта. Манна историяттан бы´а тардан кэпсиир то±оостоох. Ааспыт µйэлэр кирбиилэригэр, хара²а саха норуота са²а ХХ µйэ±э киириитигэр, оччолорго а±ыйах ахсааннаах саха омук интеллигенцията µ³рэ±и-сырдыгы тар±атыыга театры тирэх о²остубута. 1906 сыллаахха саха эпо´ыгар оло±уран бастакы спектакль туруоруллубута. Ол кэнниттэн бастакы суруйааччылар б³л³хт³р³ µµнэн тахсыбыта, Лев Толстой, Фонвизин, Гоголь, Чехов айымньылара тылбаастаммыттара, олохтоох автордар басты² литературнай айымньылара суруллан тар±аммыттара. Кинилэр µ³рэ±э суох саха норуотун µрдµк искусство н³²µ³ са²а µйэ±э – техническэй сайдыы µйэтигэр бэлэмнээбиттэрэ. Ону  ыраахтаа±ылаах Россия былаа´а туорайда´арын, утарсарын µрдµнэн бэйэлэрин  дьµккµ³рдээх кµµстэринэн ситиспиттэрэ. 
 
Маннык курдук к³стµµ сµµс сылынан, ХХ µйэ бµтµµтµгэр, дойдубут ты²аа´ыннаах кэмигэр хатыламмыта. Ити кэм²э Андрей Саввич Борисов Саха театрын салайбыта. Саха интеллигенциятын, саха уопсастыбатын µтµ³ дьулу´уута эмиэ театрга тирэнэр кэмэ кэлбитэ. Саха театра саха уонна Россия эрэ к³р³³ччµлэригэр буолбакка, бµтµн аан дойду к³р³³ччµтµгэр «Хаарыан хампа кµ³х кытылым» спектаклы та´ааран, би´иги бары биир о²очо±о олорсон и´эрбитин театр тылынан к³рд³рбµтэ. «О²очону биэрэ²нэтимэ². Бэйэ бэйэ±э харысхаллаах буолу²», - бу Андрей Саввич таайтаран эппит туруула´ар санаата,  ыллыктаах ы²ырыыта аан дойдуну сомо±олоо´у²²а, сир µрдµгэр бµтµннµµтµгэр биир к³рµµлээх-санаалаах,  иллээх-тµмсµµлээх буолууга ту´аайыллыбыт аан дойдутаа±ы форумнарга, норуоттар икки ардыларынаа±ы конференцияларга кµн бµгµ²²э диэри дуорааннанан и´иллэр. Бу дири² толкуйдаах санаа аан дойдуну са²алыы ылыныыга,  бэйэни са²алыы ³йд³³´µ²²э, оло±у са²алыы анаарыыга суолдьут сулус буолан,  ха´ан эрэ дьон барыта син биир ылынар, туту´ар суолугар сирдиир. Атын суол суох.
 
 Соторутаа±ыта Москва±а умнуллубат ытык ки´и Владимир Санги 80 саа´ын бэлиэтээбитэ. Мин кинини э±эрдэлиир чиэскэ тиксибитим. Онно т³р³ппµттэрин кытта муора±а киирбит уол ту´унан номох µ´µйээн буолбата±ын, кини бэйэтэ чахчы тµбэспит тµбэлтэтэ буоларын кэпсээбитэ. Чороччу улаатан эрэр Санги уолчаан т³р³ппµттэрин кытта муора±а силлиэ±э тµбэ´эн тума²²а муммуттара. О²очо±о олорсон и´ээччилэр бары этэ²²э тыыннаах эргиллибиттэрэ эрээри олоххо улахан тургутууну ааспыттара. Санги оло±ор чахчы буолбут тµгэни икки сµдµ талааннаах дьон – Ч.Айтматов уонна А.Борисов –  дири² философиялаах,  мындыр уонна ча±ылхай номоххо кубулуппуттарын эппитэ.
 
Андрей Саввич Борисов ³сс³ биир ураты ³рµтµн бэлиэтиир то±оостоох. Кини айымньылаах µлэтинэн, спектаклларынан, айбыт уобарастарынан би´иги республикабыт государственно´ын µтµ³ сиэрдээх т³рµттэрин у´ансыыга дьо´ун кылаатын киллэрбитэ. Кини Василий Никифоров-Кµлµмнµµр, Платон Ойуунускай, Максим Аммосов,  бырааттыы Ксенофонтовтар, £кс³кµлээх £л³кс³й, Гавриил Никифоров-Манньыаттаах уола уо.д.а. уобарастарын бастакынан биир кэккэ±э туруорбута уонна кинилэр норуоттарын иннигэр бары тэ² суолталаахтарын эппитэ. Кинилэр бары т³р³³бµт дойдуларын ту´угар туох баар кµµстэрин, кыахтарын уонна билиилэрин-к³рµµлэрин ууран туран µлэлээбиттэрэ. Сыы´а-халты туттуу, ³йд³сп³т буолуу да баара, ол эрээри дьоннорун-сэргэлэрин ту´угар биир сомо±о этилэр: ³йд³рµн ³рк³н³, санааларын басты²а бар дьоннорун тускутугар ту´уламмыта. Андрей Саввич саха тумус туттар дьоннорун бастакынан биир кэккэ±э туруоран бµгµн дьон-сэргэ кинилэри биир сомо±о курдук ылынар. Маныаха сытар театр искусство к³рµ²µн бы´ыытынан ³²³т³, Андрей Саввич µтµ³тэ, у´улуччулаах режиссер уонна сиэрдээх Ки´и толкуйун дири²э, ³йµн мындыра. Билигин би´иги, историктар, уонна былаас кинилэри норуоттарын иннигэр эмиэ биир тэ² кэккэ±э та´аарыах  тустаахпыт.
 
Тµмµкпэр, тус бэйэм Андрей Саввичка бииргэ µлэлээбит µтµ³ сылларбыт, са²аны арыйыы, арыллыы дьикти тµгэннэрин, исти² сы´ыаммыт, инникитин да±аны сал±анар эрэллээх до±ордо´уубут и´ин махтанабын. Андрей Саввич, Эйиэхэ ханнык да сокуонунан, ханнык да бала´ыанньанан били²²итэ хааччахтана илик Саха £р³спµµбµлµкэтин государственнай сµбэ´итин солотугар са²а µлэ±эр сити´иини ба±арабын. Дьиэ кэргэ²²эр, чугас дьо²²ор эмиэ сити´иилэри ба±арабын. Бэл, уостубут сулус су´ума µгµс сылларга сырдатар. Андрей Саввич Борисов чыпчаалга кµ³рэйбит сулу´а ³сс³ да ³р кэмнэргэ ³лб³³дµйбэккэ би´иги республикабыт культуратын сырдата, сандаарда туруо±а. Ол с³хт³р³р, абылыыр, атыттарга суолу тэлэр.  Аартыгы² алгыстаах буоллун, Андрей Борисов!