Выступление Председателя Государственного Собрания (Ил Тумэн) Республики Саха (Якутия) А.Н. Жиркова на пленарном заседании Августовском совещании работников образования Республики Саха (Якутия)

 

                                                                    г.Якутск, 21 августа 2015 г.

 

 

Сегодня после более чем десятилетнего перерыва в столице республики собрались работники дошкольных образовательных организаций. Проблемы, вопросы, которые накопились в этой системе, известны всем. Это объясняется не только тем, что их стало больше. Это объясняется и тем, что государство, власть в последнее время стали больше уделять внимание этой сфере. Приходит большее осознание, что фундамент становления личности закладывается не в студенческие, даже не в школьные годы, а намного ранее – с момента рождения, с начала восприятия мира маленьким новым человеком. Это осознано в мире, в нашей стране, нашей республике многими. И это дает возможность нам откровенно и открыто говорить о проблемах, которые нам нужно совместно с вами решать на ближайшее будущее.

 

Исходя из этих соображений, я сегодня специально дистанцируюсь от содержательной части федерального государственного образовательного стандарта, как в республике они внедряются, кто как, лучше или хуже в этом направлении работает, справляется или не справляется, и т.д. Я бы хотел сегодня не затрагивать эти многоаспектные вопросы. А с помощью таблицы, цифр показать, на каком уровне мы сегодня находимся в области обеспеченности детскими садами, в области финансирования системы образования (прежде всего дошкольного образования), и в вопросах строительства образовательных учреждений. Ибо, как ни крути, как ни старайся заменить эту систему другими схемами, другими формами дошкольного образования – будь то частного, будь то временного содержания, присмотра и т.д., но без решения базовых вопросов, базовых показателей мы систему дошкольного образования развить, поднять на уровень сегодняшних потребностей не сможем.

 

Итак, я прошу вас обратить внимание на слайды. Несколько цифровых данных, характеризующих общую ситуацию  в системе дошкольного образования, в которой мы сегодня в республике находимся. Прежде всего, состояние обеспеченности детскими садами в Республике Саха (Якутия). (Красным отмечены показатели по Российской Федерации, синим – показатели по Республике Саха (Якутия). Это обеспеченность детей дошкольными образовательными организациями. Я сознательно беру данные в возрасте от 0 до 7 лет. Потому что, когда мы берем от 3 до 6 (тут один выступающий очень правильно подметил), мы невольно уходим от более объективного восприятия ситуации.

 

В таблице отчетливо видна демографическая яма 90-х годов.

 

Здесь характерно то, что Республика Саха (Якутия) по показателям численности детей в расчете на 100 тысяч населения не опережает, а отстает от показателей в целом по Российской Федерации. Мы эту демографическую яму как-то проходим, но отставание в расчете на 100 тысяч населения у нас по количеству детей от Российской Федерации достаточно значительное. Хотел бы подчеркнуть еще один момент в связи с этим. Сейчас в репродуктивный возраст  вступает население, которое родилось в 90-е годы, в период самой низкой рождаемости. Поэтому на хорошие результаты по рождаемости в ближайшее время рассчитывать весьма сложно.

 

Из следующей таблицы видно, что в сравнении с 90-ми годами численность дошкольных образовательных учреждений у нас резко упала. О причине такой ситуации говорили и Феодосия Васильевна, и коллеги. Но то, что мы по количеству детских образовательных учреждений еще не подняли эту планку, не сумели переломить ситуацию, наглядно видно из этой таблицы.

 

Это данные за 2014 год (могут быть небольшие расхождения, ибо в данных Министерства образования и официальной статистики практически по всем показателям детских образовательных организаций имеются некоторые разночтения). Красная линия – это число детей в этих образовательных организациях. Вы видите, что буквально за последние 2-3 года, когда мы начали работать по модернизации системы образования, вот тогда только начался небольшой сдвиг, но этот сдвиг, как вы видите, очень незначительный и отстает от показателей начала 90-х годов.

 

Третья таблица показывает охват детей образовательными организациями, осуществляющими деятельность по образовательным программам дошкольного образования в процентах от численности детей в возрасте от 1 до 6 лет. Несмотря на принимаемые в последние годы усилия, у нас эта диаграмма скорее отрицательная, чем положительная. На 2014 год мы имеем примерно 62 с небольшим процента охвата детей программой дошкольного образования.

 

И как результат этого в четвертой таблице вы видите, что численность детей, нуждающихся в детских образовательных учреждениях, у нас растет более быстрыми темпами, чем республика может обеспечить этими образовательными организациями.

 

Теперь 2-3 таблицы по бюджетному финансированию системы дошкольного образования. Из таблицы видно, что государство ежегодно стабильно, 10-летия увеличивало последовательно финансирование в целом сферы образования в нашей республике.

 

Сфера образования в целом отмечена синей линией. Дошкольное образование выделено красными столбиками. Объем финансирования в 2014 году – 54,7 млрд. рублей, это практически одна треть расходной части бюджета республики. Из них 12 с лишним млрд. рублей предусматривается на дошкольное образование.

 

Также из таблицы видно, если в целом по образованию мы сумели поднять показатели в 3,5 раза, то в системе дошкольного образования – в 5,5 раза. Это достаточно красноречивые данные. Далее, из следующей таблицы видно, что в целом по системе дошкольного образования средняя начисленная номинальная заработная плата на 2014 год составила 28,8 тысячи рублей.

  Много это или мало, если в среднем по экономике в республике статистика дает цифру 52,8 тысячи рублей. Что касается педагогических работников в системе дошкольного образования, то их показатели за последние 2 года значительно повысились – примерно 44 тысячи рублей.

 

И это притом, что нагрузка на 1 воспитателя, начиная с 2005 года, в течение 10 лет не менялась – 11 детей в среднем на 1 воспитателя.

 

Теперь, по строительству детских дошкольных образовательных организаций. Прежде всего, это показатели в целом детей в возрастной группе от 0 до 7 лет. Красной линией помечена сельская местность, синей – городская местность.

 

Сегодня выступающие верно отметили, что в городах эти показатели растут более быстрыми темпами. Здесь есть несколько объяснений. Наблюдается внутренняя миграция. Сельское население идет в основном в город. Второе, объективно городское население по численности примерно в 2 раза выше, чем численность сельского населения. В-третьих, в поселениях, которые расположены недалеко от крупных городов, родители начинают выбирать местом для появления первого ребенка крупные медицинские учреждения в городах. И статистика, разумеется, их учитывает именно в городах.

 

Теперь об обеспеченности детей в возрасте от 1 до 6 лет местами в детских садах в расчете на 1000 детей.

 

Как видите, у нас показатели в сравнении с предыдущими годами увеличиваются очень медленно. Мы не достигли прежних показателей в этом направлении. Это нехорошая статистика. И правительству, и парламенту республики в этом плане предстоит принимать достаточно ощутимые решения.

 

В следующей таблице – динамика в строительстве детских садов за период с 2002 по 2013 год по источникам финансирования.

 

Здесь вы видите, что было время, особенно в начале 90-х годов, когда мы практически забросили строительство детских дошкольных учреждений. Кто-то помнит то время, когда принимались решения, в том числе в целом неплохие о поддержке семьи и т.д., но вместе с тем на детские сады стали смотреть как на пережиток социализма. Детсадам неправильно стали противопоставлять приоритеты семейного воспитания. И семьям, которые воспитывают своих детей в домашних условиях, выдавались различные компенсации и т.д. Это продолжалось практически до 1998 года. Это было неплохое решение, но второй стороной этого решения явилось то, что республика в целом отошла от бюджетного финансирования строительства детских образовательных учреждений. И это длилось достаточно долго. Когда мы поняли, что все-таки детские сады государству придется строить, пришла система муниципалитетов, и государство часть ответственности свалило на муниципальные образования. И в итоге, если смотреть статистику строительства детских образовательных учреждений в 90-е –2010-е годы, получается, что строили мы мало. И, во-вторых, строили в основном деревянные детские сады, небольшие по объему. Эта ситуация дальше продолжаться не могла. И мы сегодня оказались лицом к лицу с большой проблемой, копившейся годами. Сейчас нам приходится компенсировать упущенное и одновременно покрывать растущие потребности. И поэтому перед республикой встала очень большая задача по строительству и открытию новых детских садов. Я еще раз повторяю, открытием небольших групп присмотра и т.д. мы проблему не решим. Надо нам строить. Строить, строить и строить. К сожалению, и это не прихоть нашей республики, не прихоть Российской Федерации, но объективно получилось так, что мы первыми в Российской Федерации начали внедрять систему софинансирования при поддержке кредитования по линии МВФ. Однако санкции последних лет, изменение отношения к Российской Федерации со стороны наших зарубежных коллег поставили нас в еще более трудное положение. Мы планировали за счет этих кредитов построить 85 детских садов. В республике сейчас принимаются все меры для того, чтобы компенсировать эти ожидаемые потери. Но пока нам приходится надеяться, прежде всего, на собственные возможности.

 

Вот три основных составляющих системы дошкольного образования, без которых, какие бы ни были хорошие воспитатели, педагоги, какая бы ни была хорошая продуманная система ФГОС, как бы мы ни старались работать, в общем-то без этих базовых составляющих поднять систему дошкольного образования, да и в целом систему образования по-хорошему не удается.

 

Коллеги, в завершение своего выступления я бы хотел отметить еще один момент. Вы все знаете, что дошкольное образование – это не замкнутое пространство, это начало, фундамент становления, социализации, развития личности. Здесь у нас тоже есть несколько дилемм, которые, думаю, на предстоящем XIII съезде работников образования станут предметом обсуждения. Потому что они касаются и системы школьного образования, и системы детского дошкольного образования.

 

Прежде всего – о языке образования и воспитания. В ходе обсуждения и внедрения ФГОС некоторые как бы допускают, что язык входит в содержание образования. Это неверное суждение. Язык - это основа, это фундамент образования, а не его содержательная часть. Если мы язык будем рассматривать как содержательную часть образования, обучения, воспитания, то при изменениях в содержательной части можем полностью размыть это фундаментальное основополагающее понятие. Здесь несколько человек на эту тему отвлеченно, но с большой тревогой высказались. Я еще раз подчеркиваю, язык – это не содержание образования, а его основа, язык – это фундамент образования, становления, развития личности.

 

Второе. Сегодня не секрет, что имеется значительное расхождение в системах подготовки, обучения, образования между школой и между детским садом. Ныне принимаются меры по преодолению этой разноуровневости, нестыковки. При этом очевидно, что многие детские дошкольные образовательные организации, детсады во многих направлениях ушли вперед. И детям, выпускникам дошкольных образовательных организаций иногда приходится переадаптироваться на тот или иной уровень в той школе, куда они попадают. Здесь это звучит как хорошая оценка деятельности детских образовательных организаций, но ведь ребенку от этого не легче. Он не понимает, что школа не готова принять его такого хорошо подготовленного в первый класс. Эту проблему надо решать. Если углубляться дальше, то эта проблема весьма многоаспектна.

 

Включая тот же язык обучения и воспитания, Василий Сергеевич правильно подметил, что в детских садах мы более-менее соблюдаем конституционные права ребенка на получение образования, воспитания на своем родном языке. Однако эта схема не всегда имеет свое продолжение в школах. Это большая проблема. И попытка решить эту проблему созданием образовательных комплексов, которые скоро начнут апробировать, внедрять в системе Республики Саха (Якутия), я думаю, что это не от хорошей, а от нехорошей жизни. Потому что, несмотря на свою универсальность, дошкольное образование – это все-таки достаточно консервативная система. Если мы размоем их единым юридическим лицом школа - детский сад, и там будет единая система руководства и т.д., не имея четкой динамики, я бы посоветовал очень осторожно подойти к этой упрощенной схеме.

 

Коллеги, у нас как началось августовское совещание, значит, уже учебный процесс у нас практически начался. Я вас поздравляю с еще одним новым учебным годом. Пусть в системе дошкольного образования будет устойчивая и последовательная система обучения, воспитания, основанная на опыте действительных мастеров своего дела, на их знаниях, преемственности передачи этого опыта, этого знания новым поколениям педагогических работников. Я желаю, чтобы система дошкольного образования у нас крепла, дальше развивалась на благо развития наших детей, наших будущих поколений. В этом благородном деле самая главная решающая роль за работниками, за педагогами дошкольных образовательных организаций. Я вам желаю всяческих успехов.

 

 

 

 

 

Оскуола иннинээҕи үөрэхтээһин үлэһиттэрэ уонтан тахса сыл кэнниттэн өрөспүүбүлүкэбит киин куоратыгар эмиэ мустан бүгүҥҥү мунньахха кыттыыны ылаллара олус үчүгэй. Бу эйгэҕэ кыһарыйар проблемалары, боппуруостары бары да билэбит. Ол  элбээн, улаатан иһэриттэн буолбакка, кэлиҥҥи сылларга бу эйгэҕэ государство, былаас өттүттэн болҕомто улааппытынан эмиэ быһаарыллар. Киһи личность, тус Киһи буолуутун төрдө студенныыр кэмигэр, оннооҕор оскуолаҕа да үөрэнэр сылларыгар буолбакка, быдан кыра эрдэҕиттэн – төрүөҕүттэн саҕаланарын, кыра киһи тулатын кэрэхсиир буолуоҕуттан Киһитийиитин олуга уурулларын өйдөөн эрэбит. Ону аан дойдуга да, Россияҕа да, өрөспүүбүлүкэбитигэр да үгүстэр өйдүүллэр. Ол биһиэхэ бары биир сүбэнэн быһаарыахтаах кыһалҕалаах боппуруостарбыт туһунан кистээбэккэ аһаҕастык этинэрбитигэр кыах биэрэр.

 

Оннук санааттан, бүгүн мин федеральнай государственнай үөрэх стандартын сүрүн чааһын көрүүттэн, өрөспүүбүлүкэҕэ хайдах олоххо киирэн эрэрин, бу хайысхаҕа ким үчүгэйдик-куһаҕаннык үлэлиирин уо.д.а. быһаарыыттан анаан туора туттунабын. Ити элбэх өрүттээх боппуруоһу бүгүн таарыйыахпын баҕарбаппын. Ол оннугар өрөспүүбүлүкэҕэ оҕо саадынан хааччылыы, үөрэх (бастатан туран оскуола иннинээҕи үөрэх)  эйгэтин үбүлээһин, үөрэх тэрилтэлэрин тутуу боппуруостарын таблица, сыыппара көмөтүнэн көрдөрөн быһаарыам. Ол эбэтэр, хайдах да эргитэн, оскуола иннинээҕи үөрэх тиһигин ханнык да атын – кэтэх да, быстах кэмҥэ да көрүү-харайыы –  көрүҥүнэн солбуйан, ити төрүт боппуруостары быһаарбакка эрэ, биһиги оскуола иннинээҕи үөрэх тиһигин сайыннарар, бүгүҥҥү күн ирдэбилигэр эппиэттиир саҥа таһымҥа таһаарар кыахпыт суох.

 

Онон слайдалары болҕойон көрөргүтүгэр көрдөһөбүн. Мин бүгүҥҥү күҥҥэ өрөспүүбүлүкэҕэ оскуола иннинээҕи үөрэх уопсай туругун көрдөрөр хас да сыыппараны иһитиннэриэхпин баҕарабын. Бастатан туран – Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр оҕо саадынан хааччыллыы туруга. (Кыһыл өҥүнэн Российскай Федерация көрдөрүүтэ, күөҕүнэн – Саха Өрөспүүбүлүкэтин көрдөрүүтэ). Ол эбэтэр оҕо оскуола иннинээҕи үөрэх тэрилтэтинэн хааччыллыыта. Манна, анаан туран, 0-тан 7-гэр диэри саастаах оҕолор дааннайдара хабылынна. Тоҕо диэтэххэ, 3-тэн 6-гар диэри ыллахха (манна биир тыл этээччи олус сөпкө бэлиэтээтэ), балаһыанньа дьиҥ туруга толору арыллыбат. 

 

Таблицаҕа 90-с сыллардааҕы демография оҥхойо ырылхайдык көстөр.

 

Саха Өрөспүүбүлүкэтэ 100 тыһыынча нэһилиэнньэҕэ оҕотун ахсаанын көрдөрүүтүнэн Российскай Федерация көрдөрүүтүттэн хаалан иһэр. Биһиги ити демография оҥхойун хайдах эрэ туораабыппыт эрээри 100 тыһыынча киһиэхэ тиксэр оҕо ахсаанынан Российскай Федерацияттан лаппа хаалан иһэбит. Манан сибээстээн биир түгэни бэлиэтиэхпин баҕарабын. Билигин   90-с сылларга, төрүөх түһэ сылдьыбыт кэмигэр, төрөөбүт дьон төрүүр-ууһуур саастарын ситтилэр. Онон бу чугастааҕы кэмҥэ үтүө түмүккэ эрэнэр уустуктардаах.

 

Кэлэр таблицаттан көрдөххө, биһиэхэ, 90-с сылларга тэҥнээтэххэ, оскуола иннинээҕи үөрэх тэрилтэлэрин ахсаана эмискэ түспүт. Маннык балаһыанньа төрүөтүн Феодосия Васильевна даҕаны, коллегаларбыт даҕаны эппиттэрэ. Ол гынан баран биһиги оҕо үөрэҕин тэрилтэтин ахсаанын өрө тардыбатахпыт, быһыыны-майгыны кыайан көннөрбөтөхпүт бу таблицаттан көстөр.

 

Бу 2014 сыллааҕы көрдөрүү (¥өрэх министиэристибэтэ уонна официальнай статистика оҕо үөрэҕин тэрилтэлэрин сүнньүнэн бэлиэтээбит  көрдөрүүлэрэ тэҥ буолбат, ол иһин бу дааннайдарга кыра араастаһыы баар буолуон сөп). Кыһыл сурааһын – үөрэх тэрилтэлэригэр оҕо ахсаана. Кэлиҥҥи 2-3 сылга эрэ, үөрэх тиһигин аныгылыы тупсарыы үлэтин саҕалаабыт кэммититтэн эрэ, кыра хамсааһын баар. Ол гынан баран, көрөргүт курдук, уларыйыы биллэр-биллибэт буолан 90-с сыллар саҕаланыыларынааҕы көрдөрүүттэн хаалан иһэр.

 

¥һүс таблицаҕа 1-тэн 6-гар диэри саастаах оҕолор ахсааннарыттан таһааран, оскуола иннинээҕи үөрэх программатынан үлэлиир үөрэх тэрилтэтинэн оҕолору хабыы  бырыһыана көстөр. Кэнники сылларга төһө да сыра уурулларын үрдүнэн, бу диаграммабыт көрдөрүүтэ үчүгэй буолуоҕунааҕар мөлтөх диэххэ наада. 2014 сылга оскуола иннинээҕи үөрэх программатынан 62-тэн тахса бырыһыан оҕо хабыллыбыт.

 

Ол түмүгэр, төрдүс таблицаҕа көрөргүт курдук,  үөрэх тэрилтэтигэр наадыйар оҕо ахсаана тэтимнээхтик элбээн иһиитин өрөспүүбүлүкэ хайдах да ситэр, оҕо тэрилтэтинэн толору хааччыйар кыаҕа суох.

 

2-3 таблицалар оскуола иннинээҕи үөрэх тиһигэ бюджеттан үбүлэниитин көрдөрөллөр. Таблицаттан көстөрүнэн, государство 10-нан сыллар усталарыгар биһиги өрөспүүбүлүкэбитигэр үөрэх эйгэтин үбүлээһини сыллата бигэтик, тиһиктээхтик улаатыннаран испит.

 

¥өрэх эйгэтэ күөх сурааһынынан бэлиэтэммит. Оскуола иннинээҕи үөрэх кыһыл столбиктарынан араарыллыбыт. 2014 сылга үбүлээһин кэриҥэ 54 млрд солкуобайга тэҥнэспит, ити өрөспүүбүлүкэ бюджетын ороскуоттаах чааһын үс гыммыт биирин кэриэтэ. Ол иһиттэн 12-тэн тахса млрд солкуобай оскуола иннинээҕи үөрэх салаатыгар көрүллүбүт.

 

Ону таһынан таблицаттан көстөрүнэн, үөрэх сүнньүнэн уопсай көрдөрүүнү 3,5 төгүл тупсарбыт эбит буоллахпытына, оскуола иннинээҕи үөрэх тиһигэр – 5,5 төгүл. Бу балайда элбэҕи кэпсиир, көрдөрөр дааннайдар. Салгыы кэлэр таблицаттан көстөрүнэн, 2014 сылга оскуола иннинээҕи үөрэх тиһигэр орто хамнас 28,8 тыһ. солкуобайга тэҥнэспит.

 

Өскөтүн өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн экономикаҕа статистика көрдөрөр орто сыыппарата 52,8 тыһ. солкуобай эбит буоллаҕына, бу төһө элбэҕин-аҕыйаҕын бэйэҕит дьүүллээҥ. Оскуола иннинээҕи үөрэх тиһигин педагогическай үлэһиттэригэр сыһыаннаан эттэххэ, кинилэр көрдөрүүлэрэ кэлиҥҥи 2 сылга биллэрдик үрдээтэ – 44 тыһ. кэриҥэ солкуобайга тэҥнэстэ.

 

Онуоха 2005 сылтан ыла 10 сыл устатыгар 1 иитээччигэ сүктэриллэр ноҕорууска көрдөрүүтэ уларыйбатах – 1 иитээччигэ ортотунан 11 оҕо.

 

Аны оскуола иннинээҕи үөрэх тэрилтэлэрин тутуу.  Бастатан туран, 0-тан 7-гэр диэри саастаах оҕолор бөлөхтөрүн көрдөрүүтэ. Кыһыл сурааһын – тыа сирин, күөх – куораты  көрдөрөр.

 

Бүгүн тыл этээччилэр  бу көрдөрүү куоракка ордук тэтимнээхтик үрдүүр диэн сөптөөхтүк бэлиэтээтилэр. Манна хас да быһаарыы баар. Өрөспүүбүлүкэ иһигэр көһүү үксээтэ. Тыа дьоно сүрүннээн куоракка көһөр. Иккиһинэн, куорат нэһилиэнньэтин ахсаана тыа сирин нэһилиэнньэтиттэн быһа холоон икки төгүлүнэн элбэҕэ чахчы баар көстүү. ¥сүһүнэн, улахан куорат чугас эргинигэр олорор дьон бастакы оҕолорун бөдөҥ медицина тэрилтэлэригэр  төрүү сатыыллар. Ону статистика, биллэн турар, куоракка киллэрэн иһэр.

 

Аны  1-тэн 6-гар диэри саастаах оҕолор оҕо саадынан хааччыллыыларын туһунан.

 

1000 оҕоҕо ааҕан таһаардахха, биһиги көрдөрүүбүт, ааспыт сылларга тэҥнээтэххэ, олус бытааннык үрдүүр. Бу хайысхаҕа бэлиэтэммит урукку көрдөрүүнү ситиһэ иликпит. Бу үчүгэйэ суох статистика. Онон өрөспүүбүлүкэбит правительствота да, парламена да инникитин биллэр-көстөөх түмүктээх быһаарыы ылыналлара күүтүллэр.

 

Кэлэр таблицаҕа – 2002 сылтан 2013 сылга диэри оҕо саадтарын тутууга көрүллүбүт үп хамсааһына.

 

Ордук 90-с сыллар саҕаланыыларыгар оҕо саадтарын тутуу үлэтэ тохтообут кэмэ көстөр. Ол саҕана дьиэ кэргэни өйүүр туһунан уо.д.а. куһаҕана суох быһаарыылар ылынылла сылдьыбыттарын өйдүүр буолуохтааххыт. Ол гынан баран, оччолорго оҕо саада социализм хаалынньаҥ көстүүтүн курдук көрүллэр буолбута. Оҕо саадын сыыһа утары туруоран, ордук улахан суолта дьиэ кэргэн иитиитигэр ууруллубута. Оҕолорун дьиэ усулуобуйатыгар иитэр ыалга араас толуур уо.д.а. көрүллэрэ. 1998 сылга диэри оннук этэ. Ити куһаҕана суох быһаарыы этэ эрээри, ол түмүгэр өрөспүүбүлүкэ оҕо тэрилтэлэрин тутууну бюджеттан үбүлүүрүн тохтоппута. Балайда өр кэм устатыгар. Оҕо саадтарын государство  тутуохтааҕын дьэ өйдөөн эрдэхпитинэ, муниципалитет тиһигэ үөдүйэн, аны  эппиэтинэс сорҕото муниципальнай тэриллиилэргэ сүктэриллибитэ. Ол түмүгэр, 90-с - 2010-с сылларга оҕо үөрэҕин тэрилтэлэрин тутуу статистикатын ылан көрдөххө, өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн олох аҕыйах тутуу барбыт уонна, иккиһинэн,  сүрүннээн дьоҕус мас оҕо саадтара тутуллубуттар. Маннык быһыы-майгы салҕанан барара хайдах да сатаммат этэ. Онон бүгүн биһиги үгүс сыллар усталарыгар мунньуллубут улахан проблеманы кытта сүүс сүүспүтүнэн харсыстыбыт. Билигин ол итэҕэспитин толуйа, ону тэҥэ улаатан иһэр наадыйыыны ситиһэн толоро сатыыбыт.  Ол иһин өрөспүүбүлүкэ иннигэр саҥа оҕо саадтарын тутар, арыйар  улахан сорук турда. Оҕону көрөр-харайар кыра бөлөхтөрү уо.д.а. арыйан да ити проблеманы быһаарбаппыт диэн өссө төгүл хатылыыбын. Тутуохпутун наада. Тутуохха, тутуохха уонна тутуохха. Хомойуох иһин, биһиги өрөспүүбүлүкэбит да, Российскай Федерация да була сатаан талымастаныылара буолбатах. Российскай Федерацияҕа биһиги бастакынан аан дойдутааҕы валюта фондатын (МВФ)  линиятынан кредит ылан кыттыгас үбүлээһин тиһигин олоххо киллэрэн испиппит. Ол гынан баран, кэлиҥҥи санкциялар, тас дойдутааҕы коллегаларбыт Российскай Федерацияҕа сыһыаннара уларыйыыта биһигини өссө ыарахан балаһыанньаҕа киллэрдилэр. Ол кредит суотугар биһиги 85 оҕо саадын туттарар былааннаах этибит. Өрөспүүбүлүкэҕэ билигин ол күүтүллэр сүтүгү толуйар туһугар кыаллар дьаһал барыта ылыныллар. Ол да буоллар, бастатан туран, бэйэбит кыахпытыгар эрэнэрбитигэр тиийэбит.

 

Бу баар оскуола иннинээҕи үөрэх тиһигин үс тирэҕэ, үс төрүтэ. Төһө да үчүгэй итээччилэр, педагогтар баар буолбуттарын, төһө да бэрт ФГ¥өС (ФГОС) тиһигэ тэриллибитин, төһө да таһаарыылаахтык үлэлээбиппит иһин, бу маннык тирэх төрүттэрэ суох оскуола иннинээҕи эрэ буолбакка, бүтүн үөрэх тиһигин өрө тардыы кэбэҕэстик кыаллыбат.

 

Коллегаларым, түмүкпэр биир түгэни бэлиэтиэхпин баҕарабын. Билэргит курдук, оскуола иннинээҕи үөрэх – бүтэй эйгэ буолбатах, киһи тус Киһи буолар, уопсастыбаҕа киирэр, сайдар төрүтэ. Биһиги иннибитигэр хас даҕаны икки өрүттээх сорук турар. Буолаары турар үөрэх үлэһиттэрин XIII съезтэригэр ол тула дьүүллэһии тахсыа дии саныыбын. Тоҕо диэтэххэ, ол оскуола үөрэҕин сэргэ оскуола иннинээҕи үөрэх тиһигэр эмиэ сыһыаннаах.

Бастатан туран – үөрэтии уонна иитии тылын туһунан. ФГ¥өС дьүүллэһиигэ уонна туттууга киллэриигэ сорохтор тыл  үөрэх ис хоһоонугар киирсиэн сөп диэтилэр. Ити сыыһа санаа. Тыл – үөрэх сүрүн чааһа, тутаах өрүтэ буолбакка, төрүтэ, тирэҕэ буолар. Өскөтүн тылы үөрэх, үөрэтии, иитии тылын сүрүн чааһын,  тутаах өрүтүн быһыытынан көрдөхпүтүнэ, ити сүрүн өрүт уларыйар түгэнигэр тыл төрүт суолталаах өйдөбүлүн сүтэриэхпитин сөп. Бүгүн хас да киһи ити туһунан үрдүттэн да буоллар, улаханнык айманан эттилэр. Тыл – үөрэх сүрүн өрүтэ буолбакка, төрүтэ буоларын, тыл –  тус Киһи сайдар тирэҕэ буоларын өссө төгүл хатылыыбын.

 

Иккиһинэн, билигин оскуола уонна оҕо садын икки ардыларыгар бэлэмнээһин, үөрэтии, үөрэх тиһигэр биллэр араастаһыы баара кистэл буолбатах. Билигин ол арыты, сөп түбэһиспэт буолууну туоратыыга дьаһаллар ылыныллаллар. Онуоха үгүс оскуола иннинээҕи үөрэх тэрилтэлэрэ, оҕо саадтара элбэх хайысхаҕа инники күөҥҥэ иһэллэрэ баар суол. Оскуола иннинээҕи үөрэх тэрилтэтиттэн тахсар оҕолор сороҕор түбэспит оскуолаларын таһымыгар түһэргэ күһэллэллэр. Манна ону оҕо үөрэҕин тэрилтэтин үчүгэй үлэтин курдук көрөбүт да, ол оҕо балаһыанньатын чэпчэппэт. Оҕо, төһө да үчүгэй бэлэмнээҕин иһин, оскуола кинини ылар кыаҕа суоҕун өйдөөбөт. Бу проблеманы быһаарыахха наада. Иһигэр киирэн истэххэ, кэҥээн, дириҥээн иһэр.

 

¥өрэтии уонна иитии тылын киллэрэн туран, Василий Сергеевич сөпкө бэлиэтээтэ, оҕо саадыгар оҕо төрөөбүт тылынан үөрэнэр, иитиллэр Конституциянан мэктиэлэммит быраабын сөбүгэр тутуһабыт диэн. Ол эрээри ити схема оскуолаҕа салгыы тутуһуллубат. Бу улахан проблема. Сотору кэминэн Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр апробация быһыытынан киллэриллиэхтээх үөрэх комплекстарын тэрийэн ити проблеманы быһаарарга холонуу үчүгэйтэн буолбакка, куһаҕан олохтон тахсар. Оскуола иннинээҕи үөрэх, төһө даҕаны дэгиттэр билиини-көрүүнү биэрдэр, улаханнык уларыйбат. Өскөтүн билигин биһиги оскуола – оҕо саада диэн биир юридическай тэрилтэ гына холбоотохпутуна, улахан уларыйыыта суох биир уопсай салалталаах уо.д.а. буолуохтара. Итинник судургутуллубут схемаҕа сэрэхтээхтик сыһыаннаһаргытыгар сүбэлиэм этэ.

 

Коллегаларым, биһиги дойдубутугар атырдьах ыйынааҕы мунньах буолла да үөрэх кэмэ саҕаламмытынан барар. Өссө биир үөрэх сыла үүммүтүнэн эҕэрдэлиибин. Оскуола иннинээҕи үөрэх тиһигэ идэлэрин толору баһылаабыт дьиҥнээх маастардар үөрүйэхтэригэр, билиилэригэр тирэҕирэр, баай опыттарын саҥа, эдэр педагогическай үлэһиттэргэ утумнаахтык тиксэрэр бигэ ситимнээх үөрэтии, иитии кыһата буоллун. Оскуола иннинээҕи үөрэх тиһигэ оҕолорбут, үүнэр көлүөнэбит тускуларын туһугар күүһүрэн, салгыы сайдарыгар баҕарабын. Бу үтүө кэскиллээх дьыалаҕа сүрүн оруол оскуола иннинээҕи үөрэх тэрилтэтин үлэһиттэригэр, педагогтарыгар сүктэриллэр. Барыгытыгар ситиһиини баҕарабын!