Бука барыгытын Саха Өрөспүүбүлүкэтин Судаарыстыбаннай Мунньаҕын аатыттан уонна Олоҥхо Уон сылын бэлэмнээн ыытыыга СР Национальнай кэмитиэтин аатыттан Олоҥхо күнүнэн истиҥ эҕэрдэбин тиэрдэбин!

 

Биһиги көлүөнэбитигэр биир сүрүн сорук турар – олоҥхобутун, харахпыт харатын курдук, харыстаан, кэлэр көлүөнэҕэ чөл тиэрдии. Бу соругу толорууга биһиги өбүгэлэрбит олоҥхону сатаан бүөбэйдээбиттэрин, харыстаабыттарын түмүгэр олоҥхобут 20-с үйэни туораан, 21 үйэҕэ тиийэн кэллэ. Маны салгыы кэлэр көлүөнэҕэ бүөбэйдээн тиэрдэрбит, биһиги ити ытык сорукпутун хайдах толорорбут Олоҥхо күннэрин кэпсэтиилэрин, сүбэлэһиилэрин саамай киининэн буолуохтаахтар.

 

Биһиги иннибитигэр үс сүрүн сорук турар. Бастатан туран, олоҥхо этиллэн, суруллан хаалбытын хомуйуу үлэтэ билигин да түмүктэнэ илик. Ол эбэтэр өрөспүүбүлүкэҕэ олоҥхо пааматынньыктарын олоҥхоһуттартан, ити олоҥхону сүһэн илдьэ хаалбыт дьонтон, атын биирдиилээн дьоҥҥо мунньуллубут архыыптартан хомуйуу үлэтэ инники өттүгэр утумнаахтык салгыы барыахтаах. Баары барытын хомуйан бүтэрдибит диир кыахпыт суох. Олоҥхону хомуйууга үлэлиир биирдиилээн энтузиастар уонна научнай, общественнай тэрилтэлэр, ол иһигэр өрөспүүбүлүкэтээҕи Олоҥхо ассоциацията, ити үлэни ыыталлар. Ити -- биир сорук.

 

Иккис сорук – хомуллубуту харыстааһын. Манна сүрдээх улахан үлэ саҥардыы саҕаланан эрэр. Биһиэхэ хас эмэ уонунан сылларга мунньуллубут олоҥхо илиинэн суруллубута, кассетаҕа, пленкаҕа уһуллубута, архыыпка харалла сыталлара, кинигэҕэ тахсыбыттара үгүстэрэ хаарбахсыйда, мөлтөөтө, онон аныгы харайар цифровой  албастарга көһөрүү үлэтин үбүн-харчытын быһааран, олоҥхону хомуйар, харыстыыр аныгы эйгэҕэ көһөрүү барыаҕа.

 

Олоҥхону 20-с үйэ саҥатыгар аан бастаан судаарыстыба соруга оҥостон, анаан-минээн дьону түмэн хомуйууну П.А.Ойуунускай саҕалаабыта.  Кини бэйэтэ тэрийбит уонна салайбыт институтун, улуустарга үөрэхтээх дьону, сүүһүнэн интеллигеннэри, учууталлары  бүтүннүү атаҕар туруоран, олоҥхону 30-с сыллардаахха хомуйууну күүскэ тэрийбитэ. Ити кэнниттэн бу үлэҕэ уостуу тахсыбыта. Кэнники сылларга, олоҥхо ордук аан дойдуга улахан билиниини ылбытын кэннэ, судаарыстыба анаан-минээн болҕомтотун ууран, олоҥхону хомуйар үлэ саҥалыы тыыннанан сөргүтүллүбүтэ. Ити кэмнэр икки ардыларыгар сүнньүнэн хомуллубут матырыйаалы кытта үлэ барбыта. Ол даҕаны сылларынан эриэ-дэхси буолбатах этэ.

 

Билигин олоҥхону хомуйууга биир сүрүн балайда суолталаах түгэн үөскээн ааспытын эһиэхэ өссө төгүл санатыахпын баҕарабын. Урукку өттүгэр олоҥхоһуттартан оҕо аймах, ыччат олоҥхону тылыттан тылыгар түһэрэн ылар этэ. Ол сүһэн ылан баран, кини ону бэйэтин өйүгэр-санаатыгар иҥэрэн, бэйэтин тылыгар-өһүгэр сыһыаран, сорох өттүн тупсаран, киэргэтэн, олоҥхону тылтан тылга тарҕатар этэ.

 

Онтон 20-с үйэҕэ саҥатыгар олоҥхону устан ылан, сурукка көһөрүү күүскэ саҕаламмыта. Ол -- икки өрүттээх. Бастакытынан, биллэн турар, олоҥхоһут сыыйа аҕыйаан барбыт кэмигэр олоҥхону итинник суруйан ылан, кэнэҕэски утумнааччыларга тиэрдэр быдан чэпчэки, ордуктардаах даҕаны. Иккиһинэн, сурукка киирбит бэлэм олоҥхону хатылаан, үөрэтэр дьон элбээн барыыта дьиҥнээх айар дьарыктаах олоҥхоһут ахсаана аҕыйыырыгар сабыдыаллаабыта. Онон биһиги иннибитигэр турар соруктарынан дьарыктанааччылар, олоҥхону үөрэтээччилэр ити түгэни учуоттуурбут эрэйиллэр.

 

Биһиги билигин олоҥхоһут эйгэтин үөскэтэ сатыыр буоллахпытына, аҥардас суругунан эрэ дьарыктаныынан, суруктан эрэ нойосуустааһынан үлүһүйбэккэ, эдэр ыччаты, оҕо дьону олоҥхоһут тылыттан истэн батыһыыларыгар уһуйуубут, ол эйгэни тэрийиибит кыалла илик. Оҕо ити дьоҕурун сайыннарыыга итиэннэ олоҥхонон дьарыктанар дьон сааһын төһө кыалларынан эдэрситэр сыалга оҕо саадыттан саҕалаан олоҥхону сөбүлээн истэр, сөбүлээн үтүктэ сатыыр оҕолору таһаарыыга өрөспүүбүлүкэтээҕи Олоҥхо ассоциацията, Олоҥхо Уон сылын бэлэмнээн ыытыыга СР Национальнай кэмитиэтэ уонна улуустарга баар биирдиилээн энтузиастар, тэрийээччилэр, оҕо саадын иитээччилэрэ, оскуола учууталлара бука бары болҕомтобутун ууруохтаахпыт.

 

2006 сылтан ыла Олоҥхо Уон сыла биллэриллэн, судаарыстыба өттүттэн сыллата 30-тан тахсалыы мөл. солкуобай көрүллэн, араас хайысхалаах үлэ балайда тэрээһинээхтик барар. Ол эрээри бу Уон сылбыт түмүктэнэр болдьоҕо чугаһаан иһэр, аны икки сылынан түмүктээн барыахпыт. Итини учоттаан уонна олоҥхонон дьарыктанааччылар эрэ буолбакка, миэстэтигэр дьон-сэргэ, атын даҕаны эйгэ олоҥхону судаарыстыба, былаас өттүттэн өйөөһүнү салгыы ыытарга диэн этиилэрин ылынан, өйөөн, өрөспүүбүлүкэ Президенигэр бу Олоҥхо Уон сылын  2015 сылтан салгыы, тохтоппокко, ыытарга туруорсуу сурук киллэрдибит. Ити сорук ылылыллыа дии саныыбын.

 

Биһиги культурабыт, омук быһыытынан уратыбыт төрдө олоҥхобутугар баар. Ону биһиги судаарыстыбаннай политика таһымыгар таһаараммыт, бэйэбит өйөөбөт, харыстаабат буоллахпытына, аҥаардас биирдиилээн дьон эрэ кыһамньытыгар найылаан кэбиһэр табыгаһа суох буолуо дии саныыбын. Олоҥхо сайдыытыгар, хомуллуутугар, түмүллүүтүгэр, дьоҥҥо-сэргэҕэ тарҕаныытыгар, аан дойду таһымыгар олоҥхону таһаарарбытыгар судаарыстыбаннай өйөбүл хайаан да наада. Онон итини өйөнөн, үлэ салгыы барыа.

 

Олоҥхо ыһыахтарын 2014 сылга Хаҥалас улууһугар, ол кэнниттэн 2015 сылга Чурапчыга ыытаммыт Олоҥхо Уон сылыгар анаммыт ыһыахтары түмүктүөхтээхпит. Бу Уон сылга олоҥхонон анаан утумнаахтык дьарыктаныыбыт түмүгэр Олоҥхо ыһыаҕа дьон өйүгэр-санаатыгар балайда тилиннэ. Олоҥхону биһиги аҥардас үөрэтиинэн эрэ муҥурдамматыбыт: олоҥхолуу туттууга, олоҥхолуу дьаһаныыга үөрэнэн эрэбит. Ол түмүгэр саха омук культуратыгар, сахатыйыы өттүгэр, бэйэ төрдүгэр-ууһугар чугаһааһын, таҥныы-симэнии, тутуу-хаптыы, сиэри тутуһуу өттүгэр биһиэхэ үчүгэй, туһалаах хайысханан уларыйыы тахсан эрэр диэн бэлиэтиибин. Өскөтүн Олоҥхо Уон сылын салгыыр буоллахпытына, ол салҕааһыны кэрэһилиир Олоҥхо ыһыахтарын иккис түһүмэҕин Хаҥалас уонна Чурапчы кэнниттэн хоту Дьааҥы сиригэр, олоҥхоһут Дарья Андреевна Томская дойдутугар, саҕалаабыт киһи диэн баҕа санаа баар. Ону дьааҥылар уонна общественность толкуйдаан, сүбэлэһэн ылынан, инники өттүгэр итиннэ үлэ барара буоллар диэн баҕалаахпын.

 

Өссө төгүл Олоҥхо күнүнэн ис сүрэхпиттэн эҕэрдэлиибин. Манна сүнньүнэн олоҥхо туһугар ханнык да көмөтө, үбэ-харчыта суох ис сүрэхтэринэн, өйдөрүнэн-санааларынан ылсан үлэлии сылдьар дьон кэлэн олороҕут.  Эһиэхэ үлэҕитигэр ситиһиилэри баҕарабын. Олоҥхо инники өттүгэр сайда, саха дьонугар көмөлөһө, туһалыы, алгыы турдун диэн олоҥхо туһунан биһиги улуу өйдөөхтөрбүт үгүс үтүө тыллары эппиттэрэ. Олортон биирдэстэрин Күннүк Уурастыырап тылынан: “Саас үйэ тухары саханы үрдэтиэ олоҥхо”, -- диэн эһиэхэ эҕэрдэ тылбын түмүктүүбүн.

 

Биһиэхэ билигин олоҥхоһуттар, олоҥхону тойук быһыытынан туойааччылар, олоҥхону айар дьоннор биирдиилээн-иккилиилээн да буоллар, үлэлии сылдьаллар. Олор истэригэр бүгүн Саха Өрөспүүбүлүкэтин Экспертнэй сэбиэтин быһаарыытынан СР Культуратыгар, духуобунай сайдыыга министерствота, Олоҥхо ассоциацията  үс киһиэхэ “Олоҥхоһут” диэн анаан-минээн дьаралык туттарар туһунан быһаарыы таһаарбыттара. Онон “Олоҥхоһут” бэлиэтин туттарарбын көҥүллээҥ.