В этом году декада, посвященная Дню Олонхо, началась с презентации  перевода олонхо «Ньургун Боотур Стремительный» на английский и кыргызский языки и перевода сокращенного варианта эпоса «Манас» на якутский язык, а также  с премьеры спектакля олонхо «Тулаайах о5о» В.О. Каратаева в постановке Сергея Потапова.

 

В торжественном мероприятии открытия Декады приняли участие спикер Ил Тумэна  Александр Жирков, заместитель председателя Правительства республики Алексей Дьячковский, министр культуры и духовного развития Владимир Тихонов, министр образования, президент общественной организации «Ассоциация Олонхо» Феодосия Габышева, ректор СВФУ Евгения Михайлова, директор института Олонхо, академик Василий Иванов, ученые, олонхосуты, преподаватели и деятели культуры.

 

Александр Жирков сердечно поздравил собравшихся в Саха театре исследователей и специалистов по изучению Олонхо, эпосоведов, жителей Якутии, заинтересованных в изучении, сохранении и распространении якутского эпоса, с Днем Олонхо и с выходом книг –переводов олонхо «Ньургун Боотур Стремительный» и кыргызского эпоса «Манас».  

 

В своем выступлении Александр Жирков отметил, что признание ЮНЕСКО эпоса Олонхо шедевром устного нематериального культурного наследия человечества имеет два смысла: « Из сотен эпических произведений всего мира в список ЮНЕСКО входит около десяти эпосов, в том числе, Олонхо. Кроме того, что Олонхо – шедевр, это означает что  произведение, имеющее огромное значение, может не только утратить первозданный вид, но и исчезнуть. Вот поэтому такая авторитетная организация, как ЮНЕСКО, возлагает на нас самих, носителей эпического наследия и языка, народ саха, большую ответственность. Нам нужно понять это».

 

Председатель Национального комитета Александр Жирков отметил также, что необходимо вести кропотливую работу по изучению, сохранению и распространению олонхо. Задача нынешнего поколения – сохранить и передать его в первозданном виде будущим поколениям.

 

Сегодня популяризация Олонхо может проводиться разными способами, в том числе, посредством перевода на другие языки. Спикер Ил Тумэна поделился своим мнением: «Культура народа не может развиваться сама по себе, она развивается только в диалоге и взаимодействии с другими культурами. Только тогда о ней будут знать, и через нее другие народы будут уважать народ – носитель этой культуры».

 

Подчеркивая, что гордостью и достоянием народа саха являются Олонхо, хомус, осуохай, Александр Жирков отметил: «Мы должны сохранять и развивать наше эпическое наследие и стараться вывести его на международный уровень. И это надо делать, продумав концепцию подачи. В распространении и популяризации Олонхо большое значение имеют специалисты, занимающиеся переводом. Каждый народ лучше воспринимает эпическое произведение на родном языке. Поэтому, если мы хотим, чтобы другие народы понимали наше олонхо, мы должны совершенствовать перевод». 

   

Под руководством председателя Национального комитета по организации и проведению десятилетия Олонхо Александра Жиркова проводится последовательная работа над переводом Олонхо. Спикер считает классическими  перевод Олонхо на русский язык Владимира Державина (1975 год), перевод на английский, выполненный группой переводчиков под руководством Алины Находкиной (2014 год), и перевод на кыргызский язык Шаршеналы Абдылдаева, выполненный на основе русского перевода Державина.

 

«Перевод эпоса «Витязь в тигровой шкуре» Семена Титовича Руфова на якутский язык считается образцом и шедевром перевода. С перевода эпоса «Манас» на якутский язык в национальном книжном издательстве «Бичик» начат выпуск серии «Эпосы народов мира». В этой серии будут изданы лучшие эпические произведения других народов в переводе на якутский язык», – сказал Александр Жирков.

 

Спикер парламента выделил третью задачу: «Для качественного перевода у нас должна быть своя школа. Раньше переводами занимались такие известные писатели и ученые, как А.Е. Мординов-Амма Аччыгыйа, Николай Заболоцкий-Чысхаан, Валерий Чиряев, Семен Руфов, Савва Тарасов. Некачественный перевод может привести к изменению сути произведения, к неприятию его другими народами».

 

По инициативе республиканского Национального комитета приобщение молодежи к Олонхо началось именно со школы. Сейчас Олонхо преподается в детских садах. Таким образом, комитет проводит последовательную работу по созданию условий для воспитания у детей чувства красоты и богатства родного языка. Причем это должно быть не только через знакомство с сюжетами Олонхо, но и посредством игрушек, издания красочно иллюстрированных, говорящих книг, воспроизведения Олонхо через игру, разработки методики обучения. Министерству образования нужно вести интенсивную работу в этом направлении.

 

Далее спикер рассказал о работе над переводом «Манаса»: «Это сокращенный перевод. «Манас» содержит 530 тысяч строк, и все они были записаны у манасчы Саякбая Каралаева, жившего в XX веке. «Ньургун Боотур Стремительный» мы считаем одним из крупнейших произведений устного творчества, оно имеет 36 тысяч строк. А наше самое большое по объему олонхо «Алаатыыр Ала Туйгун» состоит из 50 тысяч строк. Это для сравнения.

 

Народный писатель Кыргызстана Бексултан Жакиев для начала сократил сюжет «Манаса», затем выполнил подстрочный перевод на русский язык, который было предложено перевести Тамаре Петровой и Трофиму Кириллину. Руководством Национального комитета для редактирования перевода был приглашен Афанасий Гуринов-Арчылан, затем он при поддержке Национального комитета совместно с Тамарой Петровой продолжил работу в качестве переводчика. Таким образом, мы получили два варианта перевода. Было запланировано выбрать лучшую работу и издать книгу. Но так как оба варианта оказались совершенно разными, мы приняли решение объединить их в одну книгу». Эти слова Александра Жиркова  были встречены аплодисментами.

 

Работа над переводом олонхо «Ньургун Боотур Стремительный» на английский и кыргызский языки и сокращенного варианта кыргызского «Манаса» на якутский язык, а также издание книг было профинансировано в рамках целевой программы Северо-Восточного федерального университета имени М.К. Аммосова. Александр Жирков выразил слова благодарности Евгении Исаевне за вклад в увековечение олонхо и содействие в признании его шедевром.

 

Александр Жирков завершил свою речь словами якутского писателя Кюннюка Урастырова: «На все века якутский народ прославит Олонхо».

 

От имени Национального комитета Республики Саха (Якутия) Александр Жирков за вклад в увековечение, изучение и распространение якутского героического эпоса Олонхо, за работу над переводом на английский и кыргызский языки олонхо «Ньургун Боотур Стремительный», а также над переводом сокращенного варианта «Манаса» на якутский язык вручил знак отличника культуры Республики Кыргызстан профессору СВФУ Василию Илларионову, почетную грамоту Министерства культуры Республики Кыргызстан Евгении Михайловой, Тамаре Петровой и Афанасию Гуринову, почетную грамоту Национального организационного комитета Республики Саха (Якутия) директору музея им. Кюндэ Трофиму Кириллину (Сунтарский улус), заведующему кафедрой института иностранных языков СВФУ Алине Находкиной.

 

На торжественном вечере Александр Жирков также наградил за вклад в увековечение и сохранение якутского эпического произведения Почетной грамотой Национального организационного комитета по подготовке Десятилетия Олонхо Евдокию Иванову из Мегино-Кангаласского улуса, Николая Баишева из Якутска. Подарил Национальной библиотеке и Ассоциации Олонхо Республики Саха (Якутия) экземпляры книг -олонхо «Ньургун Боотур Стремительный» на английском и кыргызском языках и  кыргызский «Манас» на якутском языке.

 

Участники торжественного вечера насладились эпосом «Ньургун Боотур Стремительный» на кыргызском языке в исполнении Сэмэтэя, отрывком из спектакля «Удаганки» Степаниды Борисовой и импровизацией якутских танцевальных ансамблей.

Мероприятия, посвященные декаде Олонхо, продлятся во всех улусах республики до 5 декабря.

 

 

 

 

 

 

 

 

Быйыл Олоҥхо күнүгэр анаммыт декада “Дьулуруйар Ньургун Боотур” олоҥхо английскайдыы уонна кыргызтыы, оттон кыргыз “Манаһын” кылгатыллыбыт варианын сахалыы тылбаастанан тахсыбыт кинигэлэрин билиһиннэриинэн итиэннэ Сергей Потапов туруоруутугар В.О.Каратаев “Оҕо тулаайах” олоҥхо-спекталын премьератынан саҕаланна. Ол курдук бу күн сарсыарда тылбаастанан тахсыбыт кинигэлэри сµрэхтэниилэригэр, киэһэ өттүгэр Олоҥхо декадатын үөрүүлээхтик арыйыы дьоро киэһэтигэр Ил Түмэн спикерэ Александр Жирков, республика Правительствотын Председателин солбуйааччы Алексей Дьячковскай, республика культураҕа уонна духуобунай сайдыыга министрэ Владимир Тихонов, үөрэх министрэ, “Олоҥхо ассоциацията” общественнай тэрилтэ президенэ Феодосия Габышева, ХИФУ ректора Евгения Михайлова, Олоҥхо Институтун директора, академик Василий Иванов, олоҥхону чинчийиигэ, үйэтитиигэ үлэлии сылдьар дьон, учуонайдар, олоҥхоһуттар, олоҥхоҕо уһуйааччылар уо.д.а. кытыннылар.

 

Александр Жирков  Олоҥхо Күнүнэн итиэннэ “Дьулуруйар Ньургун Боотур” олоҥхо английскайдыы уонна кыргызтыы, оттон кыргыз “Манаһын” кылгатыллыбыт вариана сахалыы тылбаастанан, бэчээттэнэн тахсыыларынан саха театрын саалатыгар толору мустубут олоҥхону чинчийээччилэри, үөрэтээччилэри, сэҥээрээччилэри, олоҥхону үйэтитиигэ үлэлэһэр дьону, Саха сирин бары олохтоохторун эҕэрдэлээн тыл эттэ.

 

Бэйэтин этиитигэр Александр Жирков, бастатан туран, 2005 сыллаахха саха олонхотун ЮНЕСКО тэрилтэтэ аан дойду норуоттарын тылынан уус-уран айымньыларын бастыҥа диэн биллэриитэ икки өрүттээҕэр тохтоото: «ЮНЕСКО үс төгүл итинник биллэриини оҥорон турар. Онно бу киһи аймах айбыт сүүһүнэн айымньыларыттан эпическэй айымньылартан, ол эбэтэр олоҥхоҕо маарынныыр айымньылартан, уонча айымньы киирбитэ, ол иһигэр олоҥхо. Бу олоҥхо чахчы улуу сүдү айымньы буоларын бэлиэтиир эрэ буолбатах, саамай сүнньэ -- ЮНЕСКО бу бастыҥ айымньы быһыытынан оҥорбутиспииһэгэр киирбит ити айымньылары, олор киһи мөккүспэт үчүгэй, үтүө, сүдү өрүттээхтэрин таһынан, бу айымньы сүтэр мөлтүүр-ахсыыр, симэлийэр кутталлаах буоллаҕына, биллэрэр. Ол эбэтэр, саха олоҥхотун сөҕүрүйбэт, сүппэт, мэлдьи баар сүдү бэлиэкурдук буолбакка, ЮНЕСКО курдук, улахан тэрилтэ биһиэхэ бэйэбитиггэр, билигин бу нэһилиэстибэни илдьэ сылдьар норуокка, саха дьонугар, саха тыллаахтарга, бу сүдү айымньы, өлбөт-сүппэт айымньы буоларын, онуоха бу олоҥхону илдьэ сылдьааччы көлүөнэ дьон, эһиги санныгытыгар, эһиги эппиэккитигэр ити сүктэриллэр диэн сэрэтии бэлиэтэ. Маны өйдүөххэ наада».

 

Национальнай тэрийэр кэмитиэтин Бэрэссэдээтэлэ Александр Жирков биһиги норуоппут өскөтүн олоҥхону харыстаан бэйэтин харыстанар таһымҥа турар эбит буоллаҕына, олоҥхону харыстааһын, тарҕатыы, кини эйгэтин төһө кыалларынан кэҥэтэ сатааһын, олохсута сатааһын, сүһэн ылан, кэлэр көлүөнэҕэ тириэрдэ сатааһын, хайдах баарынан энчирэппэккэ, мөлтөппөккө, чөл тириэрдэ сатааһын -- ол билиҥҥи көлүөнэҕэ саамай сүрүн сорук, кырдьаҕаһыттан эдэригэр тиийэ диэн чопчулаан эттэ.  

 

 Билиҥҥи кэмҥэ олоҥхо эйгэтин кэҥэтии араас ньыманан барыан сөп. Ити туһунан этэригэр Ил Түмэн спикерэ олоҥхону атын омуктуу тылбаастааһыҥҥа өссө биир санаатын үллэһиннэ: “Ханнык да культура бу айбыт норуот бэйэтин эрэ иһигэр хайдах даҕаны кыайан сайдыбат, буомурар. Кини атын культуралары кытта алтыһар буоллаҕына, ону кытта тэҥнэһэн, мээрэйдэнэн көрөр, күрэстэһэр, бэйэтин миэстэтин былдьасыһар буоллаҕына, оччоҕуна сайдар. Оччоҕуна кини бэйэтин билиннэрэр уонна ол культураны билинии нөҥүө атын норуоттар бу норуоту билинэллэр, кинилэр культураларын ытыктааһын нөҥүө бу норуот ытыктанар”.

 

Биһиги, соччо улахан ахсаана суох саха омуга, атын омуктарга саамай күөн туттарбыт, саамай өрө тутарбыт, саамай көрдөрөрбүт, күрэстэһэрбит -- биһиги эпическэй нэһилиэстибэбит, олоҥхобут, хомуспут, оһуохайбыт буоларын ыйан туран, Александр Жирков ону биһиги харыстаан, сайыннаран, бу атын эйгэҕэ таһаара сатыахтаахпытын бэлиэтээтэ. Аһара баран үрдүттэн буоллун-хааллын эрэ диэн буолбакка, өйдөөхтүк-төйдөөхтүк, дьоһуннаахтык, түгэхтээхтик толкуйдаан, хайдах көрдөрөрбүтүн, хайдах биэрэрбитин барытын ырыҥалаан-ырытан. Дьэ, бу тарҕатыыга, олоҥхо эйгэтин кэҥэтиигэ ону тылбаастыыр дьон улахан суолталаахтар. Хайа баҕарар омук ордук эпическэй айымньыны бэйэтин төрөөбүт тылынан ааҕар, билсэр буоллаҕына, ону ордорор, атын омук тылынан нөҥүөлээн буолбакка. Онон биһиги бэйэбит олоҥхобутун атын омуктар ордук үчүгэйдик өйдүөхтэрин баҕарар буоллахпытына, кинилэр тылларыгар тылбаастыахтаахпыт.

 

Ол да иһин Александр Жирков салайар Олоҥхо уон сылын бэлэмнээн ыытыыга СР Национальнай тэрийэр кэмитиэтин иилээһининэн-саҕалааһынынан олоҥхону салгыы тылбаастааһын үлэтэ утумнаахтык ыытыллар. Спикер Владимир Державин 1975 сыллааҕы тылбааһын уонна бу 2014 сылга Алина Находкина бөлөҕө английскай тылынан тахсыбыт тылбааһын итиэннэ Шаршеналы Абдылдаев Державин нууччалыы тылбааһыгар олоҕурбут кыргызтыы тылбааһын олоҥхо классическай тылбааһынан ааҕар.

 

Атын омуктар эпостарыттан “Витязь в тигровой шкуре” диэни сахалыы биһигиттэн Сэмэн Титович Руфов “Тиигир таҥастаах бухатыыр” диэн ааттаан тылбаастаан таһаарбыта күн бүгүнүгэр диэри диэри шедевр быһыытынан билиниллэр. Онон бу “Манаһы” сахалыы тылбаастааһынтан саҕалаан республика кинигэтин издательствотыгар “Бичиккэ” “Аан дойду норуоттарын эпостара” диэн серияны олохтоотубут. Бу серияҕа биһиги атын омуктар бастыҥ эпическэй нэһилиэстибэлэрин сахалыы тылбаастаан таһаарыахтаахпыт”, -- диэтэ Александр Жирков.  

 

Ил Түмэн спикерэ манна үһүс сорук турарыгар тохтоото. Ол курдук биһиги чахчы үчүгэйдик бу тылбаастары оҥоруохпутун баҕарар буоллахпытына, бэйэбитигэр тылбаас оскуолата баар буолуохтаах. Итини бэлиэтээн туран, спикер урукку өттүгэр сахалыы тылбаастарынан биһиги бастыҥ суруйааччыларбыт, бастыҥ учуонайдарбыт дьарыктанар этилэр – Амма Аччыгыйа, А.Е.Мординов, Николай Заболоцкай – Чысхаан, Валерий Чиряев, Семен Руфов, Савва Тарасов курдук, дьоннор эрэ бу тылбааһы кыайа-хото тутан үлэлэһиэхпит этэ диэн ылсаллара мээнэҕэ буолбатаҕар дьоро күн кыттыылаахтарын болҕомтотун туһаайда. Кини этэрин курдук, мөлтөхтүк тылбаастаатахха, айымньыны буорту гыныахха сөп уонна бу айымньыны атын омук ылыммат гына оҥоруохха сөп.

 

СР Национальнай кэмитиэтин көҕүлээһининэн, олоҥхо тыыныгар ыччаты иитии бастаан оскуолаларга киллэрииттэн саҕаламмыта. Онтон билигин аны оҕо саадыгар үөрэтиллэр буолла. Онон оҕо ийэтин үүтүн кытта олоҥхо тылын-өһүн сүһэн ылар усулуобуйатын тэрийиигэ кэмитиэт утумнаах үлэни ыытар. “Аҥардас кинилэргэ олоҥхо сюжеттарын эрэ биэрэн буолбатах – олоҥхо оонньуурдарын, олоҥхо туһунан ойуулаах, саҥарар кинигэлэри, таҥаһы-сабы тигэргэ үөрэтэн, барытын оҥорон олоҥхону оонньотон, олоҥхо сюжеттарыгар сөптөөх методиканы тэрийэн, үлэ күүскэ барыах тустаах. Итиннэ Үөрэх министерствота өссө салгыы сайыннаран үлэлиирэ ирдэнэр”, -- диэтэ Александр Жирков.

 

Спикер тыл этиитигэр “Манас” тылбааһыгар үлэ хайдах барбытыгар тохтоон кэпсээтэ.  “Бу кылгатыллыбыт тылбаас. “Манас” 530 тыһыынча строкалаах айымньы. Ити Саякбай Каралаев диэн 20-с үйэ кэмигэр олорон ааспыт манасчы олорон эрэ эппитин суруйан хаалларбыттара итиччэ буолан тахсыбыт. Биһиги “Дьулуруйар Ньургун Боотур” олоҥхону биир бөдөҥ айымньыбытыгар киллэрэбит. Ону кытта тэҥниир буоллахха, бу олоҥхо 36 тыһыынча строкалаах. Оттон саамай бөдөҥ айымньыбыт “Алаатыыр Ала Туйгун” 50 тыһыынча строкалаах. Онон тэҥнээн көрүҥ. “Манаһы” Бексултан Жакиев диэн Кыргыз народнай суруйааччыта сюжетын кылгатан оҥорбутун, бастаан кыргызтыы оҥорон баран, ол подстрочнай тылбааһын нууччалыы таһаарбыта. Ол тылбааһы Тамара Петроваҕа уонна Трофим Кириллиҥҥэ биэрэн, кинилэри ыҥыран, кэпсэтэн: “Маннык үлэ баар, тылбаастааҥ, оҥоруҥ”, -- диэн этии киллэрэн, ону ылынан үлэлээбиттэрэ. Бастаан күрэстэһиннэрэн баран, биир ордуктарын таһаарар былааннаах этибит. Онтон иккиэн адьас атын-атыннык суруйбуттарын көрөн, иккиэннэрин бииргэ холбоон таһаарыахха диэн, биир кинигэ оҥорон таһаардыбыт”, -- диэн этиитин саха театрын саалатыгар толору мустубут дьон ытыс тыаһынан доҕуһуоллаатылар.

 

“Дьулуруйар Ньургун Боотур” олоҥхо английскайдыы уонна кыргызтыы, оттон кыргыз “Манаһын” кылгатыллыбыт варианын сахалыы тылбаастааһыны итиэннэ кинигэ оҥорон бэчэттээн таһаарыыны университет программатын иһигэр киллэрэн үбүлээбитэ. Онон Александр Жирков Евгения Михайловаҕа олоҥхону үйэтитиигэ, киэҥ эйгэҕэ таһаарыыга, шедевр буолуутугар  үтүөтүн иһин махталын тириэртэ.

 

Национальнай кэмитиэт салайааччыта “Манаска” тылбаастаммыт үлэлэргэ редактор быһыытынан Афанасий Гуринов-Арчыланы ыҥыран үлэлэппитэ. Афанасий Гуринов редактордаан иһэн, салгыы бэйэтэ тылбааска ылсыһыытын Национальнай кэмитиэт өйөөн кини Тамара Петрованы кытта “Манас” биир варианын бииргэ тылбаастаабыттара. Онон тэҥнээн көрүүгэ икки вариант баара үчүгэй.  

 

Александр Жирков “Олоҥхону харыстааҥ! Күннүк Уурастыырап этэн турар: “Саас-үйэ тухары олоххо саханы үрдэтиэ олоҥхо”, -- диэн. Оннук буолуохтун!”, -- диэн киһи өйүгэр-санаатыгар олорон хаалар бэлиэ бэргэн тылларынан түмүктээтэ.

 

Александр Жирков Олоҥхо уон сылын бэлэмнээн, тэрийэн ыытар Саха Республикатын Национальнай комитетын аатыттан саха героическай эпоһын Олоҥхону харыстааһыҥҥа, үөрэтиигэ уонна тарҕатыыга киллэрбит кылааттарын иһин “Дьулуруйар Ньургун Боотур” олоҥхо английскайдыы уонна кыргызтыы, оттон кыргыз “Манаһын” кылгатыллыбыт варианын сахалыы тылбаастанан тахсыбыт кинигэлэрин бэлэмнээн таһаарыыга  үлэлээбит ХИФУ профессорыгар Василий Илларионовка Кыргызтан Республикатын культуратын туйгунун бэлиэтин, Евгения Михайловаҕа, Тамара Петроваҕа уонна Афанасий Гуриновка Кыргызтан Республикатын Культуратын министерствотын бочуоттаах грамотатын, Сунтаар улууһуттан Күндэ аатынан музей директорыгар Трофим Кириллиҥҥэ уонна ХИФУ омук тылын институтун кафедратын сэбиэдиссэйигэр Алина Находкинаҕа   СР Национальнай тэрийэр кэмтиэтин бочуоттаах грамотатын туттарда. Оттон киэһэ өттүгэр буолбут дьоро киэһэҕэ Александр Жирков Олоҥхо 10 сылын бэлэмнээн ыытыыга Саха Республикатын Национальнай тэрийэр кэмитиэтин бочуоттаах грамоталарын саха эпическэй айымньытын сайыннарыыга уонна үйэтитиигэ киллэрбит кылааттарын иһин Мэҥэ-Хаҥаластан Евдокия Ивановаҕа, Дьокуускай куораттан Николай Баишевка, “Дьулуруйар Ньургун Боотур” олоҥхо английскайдыы уонна кыргызтыы, оттон кыргыз “Манаһын” кылгатыллыбыт варианын сахалыы тылбаастанан тахсыбыт кинигэлэрин СР Олоҥхо ассоциациятыгар итиэннэ Национальнай библиотекаҕа туттарда.

 

Бу күн дьоро тэрээһинин кыттыылаахтара эҕэрдэ тыл бастыҥын иһиттилэр, “Дьулуруйар Ньургун Боотур” кыргызтыы тылбааһын Сэмэтэй толоруутугар истэн биһирээтилэр, Степанида Борисова туруорбут “Удаҕаннар” диэн спекталыттан быһа тардыыны, сахалыы үҥкүү ансаамбылларын дьүһүйүүлэрин көрөн дуоһуйдулар. Олоҥхо Күнүгэр анаммыт декада тэрээһиннэрэ Саха сирин бары улуустарыгар ахсынньы 5 күнүгэр диэри ыытыллаллар.