Саха Республикатын народнай депутата, Ил Түмэн вице-спикерэ Александр Жирков ахсынньы 17 күнүгэр Таатта улууһун Баайаҕа нэһилиэгэр ыытыллыбыт «Мандар уус» айылгы уонна айымньы киинэ аһыллыытыгар, итиэннэ «Мандар кыһата» норуот оскуолата төрүттэммитэ 5 сылыгар аналлаах тэрээһиннэргэ кытынна.

Саха омук ойуутун-дьарҕаатын үйэтиппит этнограф худуоһунньук, сөҕүрүйбэт күөртээх уус, уһуйааччы Борис Неустроев – Мандар уус дьоро түгэнигэр кытта талыы-талба Таатта сиригэр Дьокуускайтан, Чурапчыттан, Уус-Алдантан, Бүлүүттэн, оннооҕор ыраах сытар Булуҥ улууһун Күһүүрүттэн кытта, онтон да атын улуустартан ыҥырыылаах ыалдьыттар кэлбиттэр.

Баайаҕа спортивнай саалатыгар түөлбэ уустарын, Мандар уус утумнааччыларын айар үлэлэрин быыстапката аһыллан дьон-сэргэ болҕомтотун тарта. Манна сытыы кылааннаах саха быһахтара, дьүрүскэннээх ырыалаах этигэн хомустар, чочуонай быһыылаах чорооннор, туостан, муостан оҥоһуктар, сылгы кылыттан хартыыналар, бэргэһэлэр, дэйбиирдэр, дьэрэкээн ойуулаах чаппараахтар, аныгылыы саха дьахтарын киэргэллэрэ уо.д.а. тупсаҕай оҥоһуулаах, кэрэ көстүүлээх экспонаттар элбэхтэр. Баайаҕаҕа дьиҥ-чахчы сатабыллаах норуот маастардара айа-тута олороллор эбит, оннооҕор оскуола оҕолорун оҥоһуктара улахан дьон киэниттэн уратыта суох курлуктара киһини сөхтөрөр.

Тэрээһиннэр чэрчилэринэн библиотекаҕа «Мандар үөрэҕэ – бүгүҥҥүтэ, сарсыҥҥыта» диэн төгүрүк остуол ыытылынна. Манна араас сиртэн кэлбит норуот маастардара, иистэнньэҥнэр, уустар, уруһуйдьуттар опыттарын, санааларын атастастылар, учуонайдары, норуот искусствотын чинчийээллэри кытары ньир-бааччы ирэ-хото кэпсэттилэр.

«Мандар уус» айылгы уонна айымньы киинин үөрүүлээхтик аһыы алгыстан саҕаланна. Ыалдьыттар уонна нэһилиэк олохтоохторо тоҕуоруһа мустубуттар. Солко лиэнтэни кырыйар чиэс Ил Түмэн вице-спикерэ Александр Жирковка, Мандар ууска бэйэтигэр уонна Баайаҕа нэһилиэгин баһылыга Роман Романовка тигистэ. Кэлбит дьону сахалыы таҥастаах уолаттар уонна кыргыттар уохтаах кымыһынан, арыылаах алаадьынан, саламаатынан айах тутан күндүлээтилэр.

Айылгы уонна айымньы киинин тутуллуутугар күүс-көмө буолбут киһи быһыытынан Александр Жирков тыл эттэ. Кини Мандар уус ыра санаата туолан, олоххо киирэн эрэринэн эҕэрдэлээтэ. «Айылгы уонна айымньы киинин уораҕата тутулунна, аны ис тэрилин оҥоһуута, онтон үлэтэ-хамнаһа, үөрэҕин кыһата саҕаланара хаалла. Ону бу дьиэни туппуппут курдук утумнаахтык, күүспүтүн холбоон ыытыахпыт диэн эрэллээхпин. Баайаҕа олохтоохторун, чулуу киһигитин сатаан өрө тутар, күөрэччи көтөҕөр дьону, Мандар уус үөрэнээччилэрин, идэтин батыһааччылары, сөҕө-махтайа көрөөччүлэри ис сүрэхпиттэн эҕэрдэлиибин», - диэтэ. Депутат сыаналыырынан, тымныыны тымныы диэбэккэ, ырааҕы ыраах диэбэккэ Баайаҕаҕа ыалдьыттар кэлиилэрэ – кинилэр төрүт культураҕа тапталларын, сүгүрүйүүлэрин, төрүт үгэстэри утумнуурга бэлэмнэрин бэлиэтэ.

Ыраах-чугас сиртэн кэлбит ыалдьыттар саҥа кыһаны алҕаатылар, уруйдаатылар-айхаллаатылар.

Биир сүрүн түгэнинэн Ил Түмэн бэрэссэдээтэлин солбуйааччы, саха норуотун үтүө үгэстэрин сөргүтээччи Александр Жирков уонна Саха сирин аатырбыт тимир ууһа, Духуобунас академиятын академига Борис Неустроев – Мандар уус бириистэригэр «Сытыы кылаан» диэн саха быһаҕын күрэҕэ буолла.

Бу күрэххэ саха быһаҕын оҥорооччулар кытыннылар. Күрэх хас түһүмэхтэн турар. Бастаан быһах тас көрүҥэ, кээмэйэ, онтон сытыыта быһаарылынна. Балаһыанньа быһыытынан, быһах тимирэ 15 сантиметртан кылгас, 18 сантиметртан уһун буолара табыллыбат. Уга көнө, ханан да илии иҥнэр оҥоһуута суох буолуохтаах. Быһах төһө сытыытын быһаарар сыалтан бастаан 50 мм кэтиттээх хаптаһыны дьөлө үүттээтилэр, онтон 150 мм кэтиттээх, 50 мм халыҥнаах хаптаһыны аҥар илиинэн туора быһыы буолла. Бу түһүмэхтэргэ уустар бэйэлэрэ кытыннылар. Онтон экспердэр 1 м усталаах боолдьоҕу, 5 см диаметрдаах өтүү быаны, лиис кумааҕыны устатынан үс төгүл быстылар. Сыппаабыт, кылааннарын сүтэрбит быһахтар күрэхтэн туораан истилэр.

Күрэҕи Ил Түмэн вице-спикерэ Александр Жирков бэрэссэдээтэллээх дьүүллүүр сүбэ көрдө. Б.Ф. Неустроев Б.Ф. уонна С.К. Билюкин – кылаабынай экспердэр, Н.И. Егоров уонна Р.Р. Романов – экспердэр.

Кыайыылаахтарга үс бастакы миэстэ уонна биир биһирэбил бириис көрүллүбүт. Бастакы миэстэни соһуччу Баайаҕа олохтооҕо, эдэр уус Юрий Неустроев оҥорбут быһаҕа ылла. Киниэхэ Ил Түмэн депутата Александр Жирков олохтообут бирииһэ – «Дружба» эрбии уонна станок – туттарылынна.

Киэһэ нэһилиэктээҕи культура дьиэтигэр үөрүүлээх дьоро киэһэ буолан ааста. Манна уус уһаарыллыытын туһунан дьүһүйүүнү дьон-сэргэ сэргээн көрдө. Өркөн өйдөөх бөлүһүөк, айыы тыллаах сээркээн сэһэнньит, П.Ойуунускай аатынан Государственнай бириэмийэ лауреата, Саха Республикатын духуобанаһын академиятын академига, норуот маастара Борис Федорович Неустроев – Мандар уус сценаҕа тахсан бар дьонун алҕаата.

Норуот талбыт депутата, Ил Түмэн вице-спикерэ Александр Жирков республика салалтатын аатыттан эҕэрдэлэри тиэртэ, үрдүк наҕараадалары, бэлэхтэри туттартаата. Ол курдук, кини Саха Республикатын президенэ Егор Борисов, правительство эҕэрдэлэрин тириэртэ, бэлэхтэрин туттарда. Парламент Бочуоттаах грамотата айылгы уонна айымньы киинин туппут биригээдэ салайааччытыгар Олег Андросовка туттарылынна, оттон «Мандар» студия салайааччытыгар Николай Егоровка Ил Түмэн бэрэссэдээтэлин Махтала биллэрилиннэ.

Ил Түмэн пресс-сулууспата