1. Саха Өрөспүүбүлүкэтэ бэйэ дьылҕатын көҥүллүк быһаарыныы быраабыгар олоҕурбут дэмэкирээтийэни, быраабы тутуһарсудаарыстыба буолар.

2. Саха  Өрөспүүбүлүкэтэ бэйэтэ сирдээх-уоттаах, дьонноох-сэргэлээх, Төрүт сокуоннаах уонна сокуоннардаах, судаарыстыбаннай былааһын уорганнара тиһиктээх, ону тэҥэ судаарыстыбаннай анал бэлиэлэрдээх уонна судаарыстыбаннай тыллардаах.

3.Саха Өрөспүүбүлүкэтэ  Российскай Федерация дьаһайар уонна Российскай Федерация уонна Саха Өрөспүүбүлүкэтин  кыттыгасдьаһайар эйгэтигэр Российскай Федерация боломуочуйатын тас өттүгэр судаарыстыбаннай былааһы толору туһанар уонна бэйэтин экэниэмикэтин, олоҕун-дьаһаҕын уонна култууратын сайыннарыыга көҥүл.

4. Республика Саха (Якутия) уонна Саха Өрөспүүбүлүкэтэ диэн ааттар биир суолталаахтар.

5. Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр судаарыстыба былааһын төрүттээччинэн араас омук гражданнардаах бар дьоно буолар. Бар дьон ханнык да сорҕото, ханнык да биирдиилээн киһи ону олоххо киллэрэр быраабы былдьыа суохтаах.

6. Бар дьон бэйэтин былааһын быһаччы, ону тэҥэ судаарыстыбаннай былаас уорганнарын уонна олохтоох салайыныы уорганнарын нөҥүө толорор.

7. Бар дьон былааһын муҥутуур таһымҥа дьоҥҥо туһаайыллыбыт ыйытыыуоннакөҥүл быыбар көрдөрөр.

1. Киһи, кини бырааба уонна көҥүлэ муҥутуур үрдүк суолталаах.

2. Судаарыстыба бар дьон олоҕун-дьаһаҕын уйгутун уонна өй-санаа, сиэр-майгы сайдыытын хааччыйар, бары гражданнаргатэҥ кыаҕы биэрэр үрдүк сыаллаах-соруктаах.

1. Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр судаарыстыба былааһа сокуону оҥорор, толорор, дьүүллүүр салааларга тыырсыы уонна тэҥник тутуу ирдэбилигэр тирэҕирэр.

2. Судаарыстыба дэмэкирээтийэ, олоххо-дьаһахха сиэрдээх буолуу төрүт көрдөбүлүгэр, киһи аймах бүттүүнүн уонна омуктар үйэлээх үтүө үгэстэрин дьүөрэлээһиҥҥэ итиэннэ дэгиттэр сайыннарыыга олоҕуран үлэлиир.

1. Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр дэмэкирээтийэ араас өй-санаа уонна бэлиитикэ, элбэх баартыйа баар буолуутугар уонна сокуоҥҥа олоҕуран сайдар. Уопсастыба холбоһуктара Российскай Федерация Конституциятын итиэннэ Саха Өрөспүүбүлүкэтин Төрүт сокуонун чэрчитинэн тэриллэллэр уонна үлэлииллэр.

2. Дьүһүнүнэн, омугунан, итэҕэлинэн иирсээни уонна өстөһүүнү күөртээһин, күүһүнэн өттөйүүгэ уонна өрөспүүбүлүкэ Төрүт сокуонунан олохтоммут тутулун күүһүнэнсуулларыыга, Саха Өрөспүүбүлүкэтин сабардыыр сирэ биир кэлимин үрэйиигэ ыҥырыы сокуонунан хоруйданыллар.

1. Сир, сир аннын баайа уонна айылҕа атын туһалыыр кыаҕаСахаӨрөспүүбүлүкэтин бар дьонун олоҕунхааччыйар уонна тыыннаах буолар төрүтүн быһыытынан туһаныллар уоннахарыстаныллар.

2. Саха Өрөспүүбүлүкэтинсабардыыр сиригэр сири, ууну,ойууру, үүнээйи уонна хамсыыр-харамай эйгэтин уонна айылҕаатын туһалыыр кыаҕын судаарыстыба бас билиитэ Саха Өрөспүүбүлүкэтин бас билиитин уонна Российскай Федерация бас билиитин быһыытынан ааҕыллар.

3. Саха Өрөспүүбүлүкэтин сирин аннын баайа кини элбэх омуктаах бар дьонун төрүт баайа буолар.Сир аннын баайын СахаӨрөспүүбүлүкэтин судаарыстыбата бас билиитэ уонна Российскай Федерация судаарыстыбата бас билиитэ федеральнай сокуоннарынан, итиэннэ Российскай Федерация уонна Саха Өрөспүүбүлүкэтэ түһэрсэр Дуогабарынан быһаарыллар.

4. Сири, сир аннын, уу уонна айылҕа атын туһалыыр кыаҕын баһылааһын, туһаныы уонна дьаһайыы бэрээдэгэ Саха Өрөспүүбүлүкэтин уонна Российскай Федерация сокуоннарынан, ону тэҥэ Саха Өрөспүүбүлүкэтин судаарыстыбатын былааһынуорганнарын уонна Российскай Федерация судаарыстыбатын былааһын уорганнарын Сөбүлэһиилэригэр олоҕурар.

5. Саха Өрөспүүбүлүкэтэ Хоту дойду төрүт олохтоох аҕыйах ахсааннаах омуктарынайылҕа туһалыыр кыаҕар сомоҕо быраабын мэктиэлиир.

1. Судаарыстыба хаһаайыстыбаҕа,  бырамыысыланнаскауоннаатын эйгэҕэ тулалыыр айылҕа эйгэтэ туруктаах буолуутугар уопсастыба туһун көмүскүүр.

2. Саха Өрөспүүбүлүкэтин сабардыыр сиригэр бар дьон быраабын уонна сокуонунан араҥаччыланар туһун кэһэн туран ядернай, химическэй, бактериологическай уонна оҥорон таһаарыы атын көрүҥэр тахсар бырамыысыланнастобоҕун харайыы уонна туһаныы, ону тэҥэ  маассабайдык өлөрөр-өһөрөр сэрии сэбин холоон көрүү көҥүллэммэт.

1. Бу Төрүт сокуон гражданнар уопсастыбаларын уонна Саха Өрөспүүбүлүкэтин судаарыстыбатын Төрүт сокуонунан олохтоммут тутулун төрүтүн олохтуур, өрөспүүбүлүкэ үрдүкү баһылыыр суолталаах уонна кини нуормата Российскай Федерация дьаһайыытын  итиэннэ Российскай Федерация уонна Саха Өрөспүүбүлүкэтин кыттыгас дьаһайарэйгэтигэр Российскай Федерация боломуочуйатын чэрчитинтаһынанбыһаччы дьайаллар.

2. Судаарыстыба былааһын уорганнара, олохтоох салайыныы уорганнара, итиэннэ биирдиилээн дьон уонна юридическай тэрилтэлэр, бас билии көрүҥүттэн тутулуга суох, өрөспүүбүлүкэ сабардыыр сиригэр Российскай Федерация Конституциятын уонна Саха Өрөспүүбүлүкэтин Төрүт сокуонун тутуһар уонна  олорго олоҕуран үлэлиир эбээһинэстээхтэр.

1. Саха Өрөспүүбүлүкэтэ, Федеративнайдуогабарга уонна Российскай ФедерацияКонституциятыгар тирэҕирэн,үтүө баҕа уонна тэҥ бырааптаныы тускулун олоххо киллэрэн  федеративнай судаарыстыба буолар Российскай Федерация субъега.

2. Саха Өрөспүүбүлүкэтин судаарыстыбатын былааһын уорганнарын уонна Российскай Федерация судаарыстыбатын былааһын уорганнарын сыһыаннаһыылара Российскай Федерация Конституциятынан, Саха Өрөспүүбүлүкэтин Төрүт сокуонунан, Российскай Федерация судаарыстыбатынбылааһын уорганнарынуонна Саха Өрөспүүбүлүкэтин судаарыстыбатынбылааһын уорганнарын икки ардыларыгар дьаһайар эйгэниуонна  боломуочуйаны тыырсыы туһунан Дуогабарынан быһаарыллаллар.

3. Российскай Федерация  дьаһайар эйгэтигэрылыныллыбыт федеральнайсокуоннар Саха Өрөспүүбүлүкэтин сабардыыр сиригэр бүтүннүүтүгэр быһаччы дьайаллар.

 Саха Өрөспүүбүлүкэтэ судаарыстыбалар икки ардыларынааҕы уонна тас экэниэмикэҕэ сибээһи тутуһар,  атын судаарыстыбалары кытта эргиэҥҥэ уонна атыҥҥа сыһыаннаһыыны олохтуур, Российскай Федерацияны кытта бииргэ сүрүннэһэн аан дойдутааҕы тэрилтэлэр үлэлэригэр кыттар.

 

 

1. Саха Өрөспүүбүлүкэтэ киһи уонна гражданин быраабын, көҥүлүн ытыктыыр уонна көмүскүүр.

2. Хас биирдии киһиэхэкини дьоһунугар суудайыылартан көмүскэл мэктиэлэнэр.

1. Судаарыстыба ыалы, ийэ буолууну уонна оҕо аймаҕы  көмүскүүр. Дьахтар уонна эр киһи икки өттүттэн сөбүлэһэн ыал буолаллар. Кэргэнниилэр эр-ойох быһыытынан тэҥ бырааптаахтар. Судаарыстыбадьахтар уонна оҕо көмүскэлин итиэннэ доруобуйаларын харыстабылын араҥаччылыыр тиһиги олохтуур.

2. Ыалуонна уопсастыба киһини бэйэтин омугун уонна киһи аймах култууратын иҥэриммит, атын дьон чиэһин, үтүө аатын уонна көҥүлүн ытыктыыр, көҥүл, дьоһун сиэрдээх-майгылаах уонна үөрэхтээх гына иитэр соруктаах.

12 ыстатыйа –  уһулунна.

1. Хас биирдии киһиэхэ ханнык баҕарар өйү-санааны тутуһуу көҥүлэ, тыл уонна сонуну атастаһыы көҥүлэ, суобас, итэҕэли ылыныы көҥүлэ мэктиэлэнэр. Тус өй-санаа иһин сойуолаһыы көҥүллэммэт.

2. Сонуну киэҥник тарҕатар ситимнэри бобуу-хаайыы уонна аҥардастыы баһылааһын көҥүллэммэт.

3. Сокуоҥҥа тирэҕирэн үлэлиир түмсүүлэргэ, ассоциацияларга, холбоһуктарга көҥүл мэктиэлэнэр.

4. Гражданнар сокуон быһыытынан бэлитиичэскэй баартыйаларга уонна уопсастыба тэрилтэлэригэр холбоһор, киэҥ хамсааһыннарга кыттар бырааптаахтар.

 Гражданнар уопсастыба уонна судаарыстыба дьыалатын салайсар, федеративнай, олохтоох суолталаах сокуоннары, быһаарыылары дьүүллэһиигэ, дьоҥҥо туһаайыллыбыт ыйытыыга  кыттар, бар дьон былааһын уорганнарын талар итиэннэ онно талыллар бырааптаахтар. 

Гражданнар уонна гражданин буолбатах уонна Саха Өрөспүүбүлүкэтин сабардыыр сиригэр баар дьон, төрдүлэриттэн-уустарыттан, олохторун-дьаһахтарын таһымыттан уонна баайдарыттан-дуолларыттан, дьүһүннэриттэн уонна омуктарыттан, саастарыттан, эр киһититтэн-дьахтарыттан, үөрэхтэриттэн, тылларыттан, итэҕэлгэ сыһыаннарыттан, дьарыктарыттан уонна олор көрүҥнэриттэн, олорор сирдэриттэн уонна да атын быһыыттан-майгыттан тутулуга суох, сокуон иннигэр бары тэҥ бырааптаахтар.

1. Ким даҕаны  сокуонтан туораан атыннык тутуллара уонна хаайыллара сатаммат.

2. Ким даҕаны суут уурааҕа сокуон күүһүгэр киириэн иннинэ буруйдааҕынан ааҕыллара сатаммат.

3. Кимиэхэ барытыгар суутунан көмүскэнии мэктиэлэнэр.

4. Ким да тус бэйэтин, кэргэнин уонна чугас аймахтарын утары туоһулуур эбээһинэһэ суох.

Ким барыта көҥүл кэлэр-барар уонна олорор сирин бэйэтэ талар бырааптаах. Хааччахтааһын федеральнай сокуонунан олохтонор.

1. Хас биирдии киһи үлэҕэ дьоҕурун көҥүл туһанар бырааптаах. Гражданнар үлэлиир бырааптара көҥүл дьарыктаныы быраабын быспат.

2. Хас биирдии киһи идэни, дьарыгы бэйэтин аналынан, дьоҕурунан, идэҕэ бэлэминэн уонна уопсастыба наадыйыыларын аахсан туран талар бырааптаах.

3. Судаарыстыба гражданнарга барыларыгар үлэһит быһыытынан тэҥ харысхалы мэктиэлиир.

Кимиэхэ баҕарар уус-уран, наука уонна техника айар үлэтинэн дьарыктаныы мэктиэлэнэр. Айааччы бырааба уонна өй баайын бас билии сокуонунан араҥаччыланар.

Ким барыта бэйэтин бас билиитин туһанар уонна дьаһайар бырааптаах. Бас билии былдьаныллыбат уонна ону утумнааһын бырааба сокуонунан мэктиэлэнэр.

Ким барыта сокуоннарга тирэҕирэн сынньанар, үлэттэн сыллата төлөбүрдээх сынньалаҥ ылар, нэдиэлэ ахсын өрөбүлкүннэритуһанар бырааптаах.

1. Ким барыта үөрэнэр, ону ылыы көрүҥүн талар бырааптаах. Судаарыстыба бас билэр үөрэҕин эбэтэр муниципальнайүөрэх тэрилтэлэригэр уонна предприятиеларгаоскуола иннинээҕи,оскуола таһынааҕы, орто уопсай уонна идэлиир алын сүһүөх үөрэх көрүҥүн босхо ылар кыах мэктиэлэнэр.

2. Гражданин билии күрэҕин түмүгүнэнсудаарыстыба бас билэр үөрэҕин эбэтэр муниципальнай үөрэхтэрилтэлэригэр киирэр уонна предприятиеларга идэлиир ортоуонна үрдүк үөрэҕи босхо ылар бырааптаах.

3. Орто уопсай үөрэх булгуччулаах.Төрөппүттэр эбэтэр кинилэри солбуйар дьон оҕо орто уопсай үөрэҕи ыларын хааччыйаллар.

4. Саха Өрөспүүбүлүкэтин омугунан, этнокултууратынан уонна атын уратытын учуоттаан туран оҥоһуллубут судаарыстыба үөрэҕин таһымынирдэбилин мэктиэлиир, үөрэх уонна бэйэ үөрэҕириитин араас көрүҥүн өйүүр. 

Ким барыта кырыйдаҕына, ыарыйдаҕына, оҕолонноҕуна, үлэлиир кыаҕа суох буоллаҕына, иитиллэр киһитин сүтэрдэҕинэ уонна сокуонунан көрүллүбүт атын да түбэлтэҕэ олох-дьаһах харалтатынан туһанар бырааптаах.

Ким барыта дьиэлэнэр бырааптаах. Кимтэн даҕаны дьиэтэ суута-сокуона суох былдьаныллыбат. Олорор дьиэҕэ суудайыы сокуонунан бобуллар.

1. Ким барыта доруобуйатын харыстанар, судаарыстыба бас билэр уонна муниципальнай доруобуйа харыстабылын тэрилтэлэригэр босхо эмтэнэр бырааптаах, ол хотугу сиргэ олох уратытын аахсан ыытыллар.

2. Судаарыстыба доруобуйаны бөҕөргөтүүнү, чэгиэн-чэбдик олох култууратын уонна спорду сайыннарыыны үбүлүүр, өйүүр итиэннэ көҕүлүүр.

Гражданнар анал федеральнай сокуон быһыытынан байыаннай сулууспаны барыахтаахтар.

Хоту дойду төрүт олохтоох аҕыйах ахсааннаах омуктарын ыччаттара байыаннай сулууспаны федеральнайсокуоннарга тирэҕирэн талларар гражданскай сулууспанан солбуйар бырааптаахтар.

Ким барыта судаарыстыба эбэтэр судаарыстыба былааһын уорганнара, уопсастыба тэрилтэлэрэ, сонуну  киэҥник тарҕатар ситимнэр, ону тэҥэ сололоох  уонна биирдиилээн дьон бэйэлэрин үлэлэрин эбээһинэстэрин толороору сокуоннайа суох дьайыыларын түмүгэр кини аатын-суолун алдьатыыны уонна олоҕор-дьаһаҕар тахсар хоромньуну төлөттөрөр бырааптаах.

 Гражданнар уонна гражданинбуолбатах дьон итиэннэ Саха Өрөспүүбүлүкэтин сабардыыр сиригэр баар дьон Саха Өрөспүүбүлүкэтин Төрүт сокуонун уонна сокуоннарын тутуһаллара булгуччулаах.

Киһи уонна гражданин бырааба, көҥүлэ судаарыстыбаҕа эбэтэр уопсастыбаҕа куттал суох буолуутун, уопсастыба бэрээдэгин, дьон-сэргэ доруобуйатын итиэннэ сиэрин-майгытын харыстыыр эрэ инниттэн федеральнай сокуонунан хааччахтаныан сөп.

Киһи уонна гражданин быраабын итиэннэ көҥүлүн олоххо киллэрии кини эбээһинэһин толоруутуттан араарыллыбат.

1. Ким барыта атын дьон быраабын уонна сокуоҥҥа олоҕурбут туһун ытыктыахтаах. Хас биирдии киһи Саха Өрөспүүбүлүкэтин бар дьонун ураты култууратын, сиэрин-туомун, үгэс буолбут олоҕун ытыктыахтаах, ону барҕардарга, чөл тутарга уонна сайыннарарга көмөлөһүөхтээх.

2. Ким барыта атын дьон олоҕун уонна доруобуйатын чөлүн туһугар кыһаныахтаах, хотугу сир үйэлээх үтүө үгэһин итиэннэ киһи киһиэхэ сиэрдээх сыһыанын ытыктыахтаах.

3. Омук дьоһунугар сэнэбиллээх сыһыан уонна ону атаҕастааһын сокуон быһыытынан буруйданар.

1. Ким барыта айылҕаны харыстыахтаах уонна көмүскүөхтээх, кини туһалыыр кыаҕын табыгастаахтык туһаныахтаах, айылҕа харыстабылын ирдэбилин тутуһуохтаах.

2. Ким барыта үйэтитиллэр докумуону, история уонна култуура өйдөбүнньүгүн, итиэннэ култуураҕа улахан суолталаах атын да көрүҥү чөл хаалларарга кыһаныахтаах.

Ким барыта бэйэтин оҕолорун иитэр, кинилэри дьоҥҥо-сэргэҕэ туһалаах үлэҕэ бэлэмниир, уопсастыба дьоһун киһитэ буолар гына улаатыннарар соруктаах. Оҕолор төрөппүттэригэр кыһаныахтаахтар уонна кинилэргэ көмөлөһүөхтээхтэр.

Киһи уонна гражданин Саха Өрөспүүбүлүкэтин Төрүт сокуонугар ыйыллыбыт бырааба уонна көҥүлэ манан муҥурдаммат, киһи уонна гражданин бүтүн аан дойдуга билиниллибит атын быраабын-көҥүлүн намтаппат итиэннэ ол сокуонунан эбиллиэн сөп.

 

 

1. Саха Өрөспүүбүлүкэтэ, Российскай Федерация субъега буолан туран, бары гражданнар тустарын көрдөрөр.

2. Саха Өрөспүүбүлүкэтин бар дьоно, гражданнар дьулуһууларын көҥүллүк этиилэригэр олоҕуран, бэйэтин көҥүллүк быһаарынар быраабын ыһыктыбат уонна тутуһар.

1. Саха Өрөспүүбүлүкэтин омук-судаарыстыба быһыытынан анал туруга Российскай Федерация Конституциятынан уонна Саха Өрөспүүбүлүкэтин Төрүт сокуонунан олохтонор.

2. Саха Өрөспүүбүлүкэтин омук-судаарыстыба быһыытынан анал туруга уонна сабардыыр сирэ быыбардааччылар дьоҥҥо туһаайыллыбыт ыйытыыга биллэрбит баһыйар үгүс куоластарынан киниттэн сөбүлэҥэ суох уларытыллыбат. Саха Өрөспүүбүлүкэтин анал туругун уонна сабардыыр сирин боппуруоһугар дьоҥҥо туһаайыллыбыт ыйытыы сүрүн сокуон быһыытынан ыытыллар.

3. Саха Өрөспүүбүлүкэтэ Российскай Федерация дьаһайар итиэннэ Российскай Федерация, Саха Өрөспүүбүлүкэтин кыттыгас дьаһайар эйгэтигэр Российскай Федерация боломуочуйатын чэрчитин таһынан судаарыстыба былааһынан бүтүннүүтүнэн толору  туһанар.

Саха Өрөспүүбүлүкэтин дьаһайыытыгар  киирэллэр:

1) Саха Өрөспүүбүлүкэтин Төрүт сокуонун ылыныы, онно уларытыыны уонна эбиини киллэрии;

2) СахаӨрөспүүбүлүкэтин судаарыстыбатын тутула, сабардыыр сирэ, анал туруга;

3) Саха Өрөспүүбүлүкэтин судаарыстыбатын былааһын уорганнарын тиһигэ, ону тэрийии уонна үлэлэтии бэрээдэгэ;

4) Саха Өрөспүүбүлүкэтин омук-судаарыстыба быһыытынан анал туругун көмүскээһин уонна Саха Өрөспүүбүлүкэтин Төрүт сокуонун тутуһуннарыы;

5) Саха Өрөспүүбүлүкэтин сокуоннара;

6) олоххо-дьаһахха, экэниэмикэҕэ, демографияҕа уонна тулалыыр айылҕа эйгэтигэр туһаайыллыбыт бэлиитикэни быһаарыы уонна ыытыы;

7) сокуоннарга сөп түбэһиннэрэн Саха  Өрөспүүбүлүкэтин судаарыстыбатын бас билиитин салайыы уонна дьаһайыы; сири, сир аннын,  уу уонна айылҕа атын туһалыыр кыаҕын баһылааһын, туһаныы уонна  дьаһайыы боппуруостарын быһаарыы;

8) Саха Өрөспүүбүлүкэтин судаарыстыбатын бюджетын оҥоруу уонна бигэргэтии, өрөспүүбүлүкэ түһээнинуонна хомуурун олохтооһун;  чопчу сыаллаах фондалары, ол иһигэр олох-дьаһах көмүскэлэ уонна   Хоту дойду төрүт олохтоох аҕыйах ахсааннаах омуктарын сайыннарыы фондаларын тэрийии;

9) Хоту дойду төрүт олохтоох аҕыйах ахсааннаах омуктарын төрүт сирдэрин-уоттарын уонна үгэс буолбут олохторун көмүскээһин;

10) бырамыысыланнаһы, тыа хаһаайыстыбатын уонна бырамыысыланнас холбоһугун, олорор дьиэ-коммунальнай хаһаайыстыбаны, эргиэни, дьон аһыыр тэрилтэлэрин, дьон-сэргэ олоҕун-дьаһаҕын хааччыйыыны, элбэх үп угуллар тутууларын, олорор дьиэ тутуутун, дьон олорор сирин тупсарыыны, суол тутуутун, тырааныспары салайыы;

11) Саха Өрөспүүбүлүкэтин бар дьонун үөрэҕириитин тиһигин, култуура, наука тэрилтэлэрин уонна учреждениеларын, доруобуйа харыстабылын тиһигин, чэгиэн-чэбдик олохтонууну, спорду, олоҕу-дьаһаҕы хааччыйыыны салайыы; үйэтитиллэр докумуону, история уонна култуура өйдөбүнньүгүн харыстааһын;

12) судаарыстыба былааһын уорганнарын уонна олохтоох салайыныыны тэрийии боппуруостарын правовой сүрүннээһин, сууттары уонна үп-кредит учреждениеларын тэрийии;

13) федеральнай сокуоннарга сөп түбэһиннэрэн омук дойдуларын кытта  экэниэмикэҕэ, наукаҕа, култуураҕа тас сибээһи олохтооһун;

14) Российскай Федерация судаарыстыбатын былааһын уорганнарын кытта сөбүлэһиннэрэн аан дойдутааҕы тэрилтэлэргэ Саха Өрөспүүбүлүкэтэ бэрэстэбиитэллээх буолуута;

15) Российскай Федерация дьаһайыытын, Российскай Федерация уонна Саха Өрөспүүбүлүкэтин кыттыгас дьаһайар эйгэтигэр Российскай Федерация судаарыстыбатынбылааһын уорганнарын боломуочуйаларын чэрчитигэр киирбэт атын боппуруостар. 

1. Саха Өрөспүүбүлүкэтэ бэйэтин бас билэр быраабын сорҕотун баҕа өттүнэн  уонна  Федеративнай уонна атын дуогабардарга олоҕуран чопчу болдьоххо  Российскай Федерация судаарыстыбатын былааһын федеральнай уорганнарын  дьаһайыыларыгар биэрэр.

2. Саха Өрөспүүбүлүкэтин уонна  Российскай Федерация түһэрсэр дуогабардарыгар кинилэр холбоһуктаах боломуочуйаларын кэрискэтэ олохтонор.

1. Российскай Федерация судаарыстыбатын былааһын  уорганнарын уонна  Саха Өрөспүүбүлүкэтин  судаарыстыбатын былааһын уорганнарын икки ардыларыгар дьаһайар эйгэни уонна боломуочуйаны тыырсыы Российскай Федерация Конституциятынан, дьаһайар эйгэни уонна боломуочуйаны  тыырсыы туһунан Федеративнай уонна да атын дуогабардарынан  оҥоһуллар.

Саха Өрөспүүбүлүкэтин  судаарыстыбатын былааһын уорганнарын дьаһайар эйгэлэрэ уонна боломуочуйалара Саха  Өрөспүүбүлүкэтин  Төрүт сокуонугар бигэргэтиллэллэр.

2. Саха Өрөспүүбүлүкэтин уонна Российскай Федерация кыттыгас дьаһайар эйгэтигэр Саха Өрөспүүбүлүкэтин сокуоннара уонна   атын сокуон суолталаах быраап аакталара олор уопсай  тускулларын быһаарар  федеральнай  сокуоннарга тирэҕирэн  ылыныллаллар.

3. Российскай Федерация уонна Саха Өрөспүүбүлүкэтин кыттыгас дьаһайыыга сыһыаннаах боппуруостара Российскай Федерация судаарыстыбатын былааһын уорганнара уонна Саха Өрөспүүбүлүкэтин судаарыстыбатын былааһын уорганнара түһэрсэр дуогабардарыгар, сөбүлэһиилэригэр итиэннэ  быһаарыылары сөбүлэһиннэрии, олору толоруу анал сүүртээһинигэр олоҕуран быһаарыллаллар.

1. Саха Өрөспүүбүлүкэтин Сокуоннара Саха Өрөспүүбүлүкэтин сабардыыр сиригэр барытыгар  быһаччы дьайаллар.

2. Российскай Федерация уонна Саха Өрөспүүбүлүкэтин кыттыгас дьаһайар боппуруостарыгар ылыныллар федеральнай сокуоннар  Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Түмэнигэр эрдэттэн  көрүллүөхтээхтэр эбэтэр  сокуоҥҥа тирэҕирэн  сөбүлэһиннэрэр  бэрээдэгинэн  көрүллэллэр.

3. Саха Өрөспүүбүлүкэтэ федеральнай  сокуоннары уонна Российскай Федерация атын сокуон суолталаах быраапка олоҕурар аакталарын дьайыыларын,  өскөтүн олор Федеративнай эбэтэр  атын дуогабары кэһэр эбэтэр Саха Өрөспүүбүлүкэтин боломуочуйатын уонна дьаһайар эйгэтин кэһэн туран  ылыныллыбыт буоллахтарына, тохтотор эбэтэр көтүрэр туһунан боппуруоһу  туруорар бырааптаах.

1. Саха Өрөспүүбүлүкэтэ Саха Өрөспүүбүлүкэтин төрүт олохтоох омуктарын, ону тэҥэ өрдөөҕүттэн олохсуйбут нууччалары уонна атын дьону чөл хаалларыыны уонна барҕардыыны мэктиэлиир.

2. Саха Өрөспүүбүлүкэтэ, Саха Өрөспүүбүлүкэтин төрүт олохтоох омуктарын уонна Хоту дойду төрүт олохтоох аҕыйах ахсааннаах омуктарын үгэстэрин, култуураларын, сиэрдэрин-туомнарын ытыктаан туран, кинилэр маннык былдьаммат бырааптарын көмүскүүр уонна хааччыйар:

1) сокуоҥҥа тирэҕирэн сири уонна айылҕа туһалыыр кыаҕын, ол иһигэр аҕа уустарын тыа хаһаайыстыбатынан дьарыктанар, бултуур, балыктыыр сирдэрин баһылыыр уонна туһанар;

2) олохсуйбут тулалыыр айылҕа эйгэтин, ииттинэр дьарыктарын уонна омуктар эт-хаан өттүнэн  уратыларын аахсан олох-дьаһах уонна медицина тосхолун тэрийэр;

3) симэлитии уонна омугу эһии ханнык баҕарар көрүҥүттэн, ону тэҥэ омук быһыытынан уратыга, история ытык сиригэр, киһи кутун-сүрүнуонна киһи илиинэн айбыт култууратынөйдөбүнньүгэр суудайыылартан көмүскүүр.

3. Хоту дойду төрүт олохтоох аҕыйах ахсааннаах омуктарын бу Төрүт сокуонунан көрүллүбэтэх бырааптарын олоххо киллэрии бэрээдэгэ уонна усулуобуйата сокуонунан быһаарыллар.

 Хоту дойду төрүт олохтоох аҕыйах ахсааннаах омуктара түөлбэлээн олорор сирдэригэр дьон-сэргэ дьулуһуутунан анал туруктара Саха Өрөспүүбүлүкэтин сокуонунан быһаарыллар омугунан дьаһанар-сабардыыр сирдээх тэриниилэр олохтонуохтарын сөп.

1. Саха Өрөспүүбүлүкэтин сабардыыр сирэ кини элбэх омуктаах бар дьонун бас билиитинэн буолар уонна Саха Өрөспүүбүлүкэтин төрүт олохтоох омуктара үгэс быһыытынан тарҕанан олорор төрүт-уус сирдэрэ буолар.

2. Саха Өрөспүүбүлүкэтин сабардыыр сирэ бу Төрүт сокуон ылынылларыгар баар кыраныыссатын чэрчитинэн биир кэлим буолар уонна үллэһиллибэт.

1. Саха Өрөспүүбүлүкэтэ дьаһанар-сабардыыр сирдээх тэриниитин сокуон быһыытынан бэйэтэ быһаарар.

2. Саха Өрөспүүбүлүкэтэ маннык дьаһанар-сабардыыр сирдээх араарыллыылартан турар: улуустар (оройуоннар) – Абый, Алдан, Аллайыаха, Амма, Анаабыр, Булуҥ, Үөһээ Бүлүү, Верхоянскай, Үөһээ Халыма, Бүлүү, Горнай, Эдьигээн, Кэбээйи, Ленскэй, Мэҥэ-Хаҥалас, Мирнэй, Муома, Нам, Нерюнгри, Аллараа Халыма, Ньурба, Өймөкөөн, Өлүөхүмэ, Өлөөн, Орто Халыма, Сунтаар, Таатта, Томпо, Уус-Алдан, Уус-Маайа, Усуйаана, Хаҥалас, Чурапчы, Эбээн-Бытантай; өрөспүүбүлүкэ таһымынан суолталаах Дьокуускай куорат.

3. Улуус уонна оройуон диэн ааттар тэҥ суолталаахтар.

Саха Өрөспүүбүлүкэтин судаарыстыбатын тылларынан саха тыла уонна нуучча тыла буолаллар. Хоту дойду төрүт олохтоох аҕыйах ахсааннаах омуктарынтыллара кинилэртүөлбэлээн олорор сирдэригэр дьиҥ таһымнаахтылларынан буолаллар.

1. Саха Өрөспүүбүлүкэтэ Судаарыстыбаннай дьаралыктаах, Судаарыстыбаннай былаахтаах уонна Судаарыстыбаннай өрөгөй ырыалаах.

2. Саха Өрөспүүбүлүкэтин Судаарыстыбаннай дьаралыгынан төгүрүк күн – куйах кыһамыгар сэттэ ромб курдук кристаллыы көрүҥнээх фигуралардаах омук үгэс буолбут киэргэлинэн итиэннэ «Республика Саха (Якутия)» уонна «Саха Өрөспүүбүлүкэтэ» диэн суруктарынан тулаламмыт төгүрүмтэ буолар, ол ортотугар Өлүөнэ өрүс тааска уруһуйдарыттан ылыллыбыт былаахтаах былыргы аттаах киһи ойууламмыт.

Саха Өрөспүүбүлүкэтин Судаарыстыбаннай дьаралыгын өҥнөөх ойуутугар күн - үрүҥ көмүстүҥү, аттаах киһи – хараҥа кыһыл, тулалааһына – хараҥа халлаан күөҕэ, киэргэлэ уонна суруктара – маҥан өҥнөөхтөр.

3. Саха Өрөспүүбүлүкэтин Судаарыстыбаннай былааҕа түөрт араас кэтиттээх, туһааннааҕынан халлаан күөҕэ, үрүҥ, кыһыл уонна от күөҕэ өҥнөөх сытыары балаһалартан турар көнө муннуктаах таҥас. Былаах кэтитигэр балаһалар кэтиттэрин тэҥнэбилэ: халлаан күөҕэ балаһа – былаах кэтитин 3/4, үрүҥ балаһа – былаах кэтитин 1/16, кыһыл балаһа – былаах кэтитин 1/16, от күөҕэ балаһа – былаах кэтитин 1/8 ылар.

Халлаан күөҕэ өҥнөөх балаһа ортотугар маҥан төгүрүк баар. Төгүрүк диаметра былаах кэтитин 2/5 ылар. Былаах кэтитин тэҥнэбилэ кини уһунугар – 1:2.

Саха Өрөспүүбүлүкэтин киин куоратынан Дьокуускай куорат буолар.

1. Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр судаарыстыба былааһын бэйэтэ тэрийэр судаарыстыба былааһын уорганнара толороллор.

2. Сокуон быһыытынан тэриллэр судаарыстыба былааһын уорганнара Саха Өрөспүүбүлүкэтин судаарыстыбатын былааһын биир уопсай тиһигин үөскэтэллэр.

1. Саха Өрөспүүбүлүкэтэ бэйэтин судаарыстыбатын былааһын үрдүкү уорганнарынан сирэйдээн бар дьон толору бырааптаах бэрэстэбиитэлинэн буолар уонна кини дьулуһуутун көрдөрөр.

2. Судаарыстыба былааһын уорганнара уонна кини сололоох дьонноро гражданин уонна уопсастыба иннигэр хоруйдууллар.

Саха Өрөспүүбүлүкэтин сабардыыр сиригэр Саха Өрөспүүбүлүкэтин Төрүт сокуонунан, Российскай Федерация Конституциятынан, өрөспүүбүлүкэ уонна федеральнай сокуоннарынан көрүллүбэтэх былаас уорганнара баар буолуохтарын сатаммат.

Судаарыстыба эбээһинэстээх:

1) Саха Өрөспүүбүлүкэтиномук-судаарыстыба быһыытынананал туругун уонна сабардыыр  сирэ биир кэлимин хааччыйар;

2) киһи уонна гражданин быраабын көмүскүүр итиэннэ мэктиэлиир;

3) Төрүт сокуонтутулун уонна сокуоннаһы тутуһар, быраапка олоҕурбут бэрээдэги хааччыйар;

4) экэниэмикэни, көҥүл үлэни-дьарыгы көҕүлээһинисайыннарыыга, гражданнаролохторун-дьаһахтарынкөмүскээһиҥҥэ туһаайыллыбыт бэлиитикэни ырытан оҥорор уонна олоххо киллэрэр;

5) киһи олохсуйарыгар табыгастаах эйгэни харыстыыр уонна тэрийэр туһугар уопсастыба итиэннэ айылҕа хардарыта дьайсыыларын сүрүннүүр;

6) бар дьон бэйэтин көҥүл быраабын көмүскүүр, төрөөбүт тыл, омук култуурата уонна уратыта чөлүн ситиһэр уонна сайыннарар.

1. Саха Өрөспүүбүлүкэтин судаарыстыбатынбылааһын үрдүкү уорганнарынан буолаллар: Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Түмэнэ, Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Дархана, Саха Өрөспүүбүлүкэтин Конституционнай суута.

2. Былааһы тыырсыы тускулугар сөп түбэһиннэрэн Саха Өрөспүүбүлүкэтин судаарыстыбатын былааһын  үрдүкү уорганнара тутулуга суох үлэлииллэр. 

 

 

1. Саха Өрөспүүбүлүкэтин парламена – Ил Түмэн - судаарыстыба былааһын талыллар, сокуону оҥорор уонна хонтуруоллуур уоргана буолар.

2. Ил Түмэн  - Саха Өрөспүүбүлүкэтин сокуону  оҥорор былааһын  мэлдьи үлэлиир үрдүкү уонна соҕотох уоргана буолар.

1. Ил Түмэн биэс сылга болдьохтоон  талыллар.

2. Ил Түмэн Саха Өрөспүүбүлүкэтин 70 бар дьонун дьокутаатыттан турар. Саха Өрөспүүбүлүкэтин 35 бар дьонун дьокутаата биир мандааттаах  быыбардыыр  уокуруктарга талыллаллар, 35 – өрөспүүбүлүкэтээҕи быыбардыыр уокурукка  быыбардыыр холбоһуктар туруорбут дьокутаакка хандьыдааттар  испииһэктэрин иһин бэриллибит куолас ахсааныгар сөп түбэһиннэрэн.

3. Ил Түмэн тэрээһинэ уонна үлэтэ Саха Өрөспүүбүлүкэтин  Сүрүн сокуонунан уонна Ил Түмэн Регламенынан олохтонор.

4. Биир кэм төрүккэ олоҕуран идэтийэн үлэлиир Саха Өрөспүүбүлүкэтин бар дьонун дьокутааттарын ахсаана Саха Өрөспүүбүлүкэтин Сүрүн сокуонунан олохтонор.

Ил Түмэн дьаһайыытыгар  киирэллэр:

1) Саха Өрөспүүбүлүкэтин Төрүт сокуонун ылыныы уонна онно көннөрүүнү уонна эбиини киллэрии;

2)  Саха Өрөспүүбүлүкэтин дьаһайар эйгэтин уонна Российскай Федерация уонна Саха Өрөспүүбүлүкэтин  кыттыгас дьаһайар эйгэтин Саха Өрөспүүбүлүкэтин боломуочуйатын чэрчитинэн  сокуонунан  сүрүннээһин;

3)  Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Дарханын Анал суругун  истии;

4) Саха Өрөспүүбүлүкэтин Конституционнай суутун  Анал суругун истии;

5) Саха Өрөспүүбүлүкэтин  ис-тас бэлиитикэтин, экэниэмикэтин, олоҕун-дьаһаҕын уонна култууратын бэлиитикэтин  сүрүн боппуруоһун сокуоннарга тирэҕирэн  быһаарыы;

6) Саха Өрөспүүбүлүкэтин  олоҕун-дьаһаҕын-экэниэмикэтин  сайыннарыыга туһаайыллыбыт Саха Өрөспүүбүлүкэтин  Ил Дархана киллэрэр судаарыстыба тосхоллорун бигэргэтии;

7) Саха Өрөспүүбүлүкэтин  судаарыстыбатын бюджетын уонна ону толоруу туһунан отчуоту  бигэргэтии; өрөспүүбүлүкэ бюджетын таһынан фондаларын үлэлэрин бэрээдэгин олохтооһун уонна  олор үптэрин туттуу туһунан отчуоту бигэргэтии; Саха Өрөспүүбүлүкэтин судаарыстыбатын бюджетын толорууну, бюджеты таһынан  фондалары уонна  Саха Өрөспүүбүлүкэтин күндү металларга уонна күндү таастарга Судаарыстыбаннай   фондатын хонтуруоллааһын;

8) Саха Өрөспүүбүлүкэтин  бас билиитин, ол иһигэр  үлэлээх-дьарыктаах уопсастыбалар, табаарыстыбалар уонна атын тэрилтэлэр үптэриттэн-баайдарыттан ылар өлүүтүн (паайдарын, акцияларын) салайыы уонна дьаһайыы бэрээдэгин олохтооһун;

9) Саха Өрөспүүбүлүкэтин   сокуоннарын тутуһууну уонна толорууну  хонтуруоллааһын;

10) федеральнай сокуонунан Саха Өрөспүүбүлүкэтин    дьаһайыытыгар киирэр түһээни уонна хомууру, итиэннэ  ону түһэрии бэрээдэгин олохтооһун;

11) федеральнай сокуоннарга уонна Саха Өрөспүүбүлүкэтин  сүрүн сокуонугар сөп түбэһиннэрэн Саха Өрөспүүбүлүкэтин    Ил Дарханыгар итэҕэйбэти биллэрии;

12) Саха Өрөспүүбүлүкэтин  судаарыстыбатынбылааһын толорор уорганнарын тиһигин олохтооһун;

13)  Саха Өрөспүүбүлүкэтин  Ил Дарханыгар Саха Өрөспүүбүлүкэтин Бырабыыталыстыбатын Бэрэссэдээтэлин, кини  солбуйааччыларын уонна  Саха Өрөспүүбүлүкэтин      сорох миниистирдэрин сололоругар анааһыҥҥа сөбүлэҥи биэрии;

14) федеральнай сокуонунан  көрүллүбүт  түбэлтэҕэ толорор былаас  федеральнай уорганнарын сирдээҕи-уоттааҕы  уорганнарын  салайааччыларын сололоругар анааһыны  сөбүлэһиннэрии;

14.1) Саха Өрөспүүбүлүкэтин Борокуруорун солотугар анааһыҥҥа сөбүлэҥи биэрии;

15) Саха ӨрөспүүбүлүкэтинКонституционнай суутун судьуйаларын  сололоругар анааһын; Саха Өрөспүүбүлүкэтинкиһи быраабыгар  Боломуочунайын солотугар анааһын уонна солотуттан босхолооһун; Саха ӨрөспүүбүлүкэтинКиин быыбар хамыыһыйатын  састаабын  аҥаарын анааһын;

16)  Саха Өрөспүүбүлүкэтин Бырабыыталыстыбатын  отчуотун истии;

17) Саха Өрөспүүбүлүкэтин Бырабыыталыстыбатыгар  итэҕэйбэти биллэрии;

18) Саха Өрөспүүбүлүкэтиндьаһанар-сабардыыр сирдээх тэриллиитин олохтооһун уонна уларытыы; ону уларытыы бэрээдэгин олохтооһун;

19) Саха  Өрөспүүбүлүкэтин Ил Дарханын уонна Саха  Өрөспүүбүлүкэтин бар дьонун дьокутааттарын быыбарын ыытыы бэрээдэгин олохтооһун; Саха  Өрөспүүбүлүкэтин Ил Дарханын уонна Саха  Өрөспүүбүлүкэтин бар дьонун дьокутааттарын быыбарын күнүн-дьылын анааһын; Саха  Өрөспүүбүлүкэтин бар дьонун дьокутааттарын быыбарыгар быыбардыыр уокуруктары тэрийии; Саха  Өрөспүүбүлүкэтин Ил Дарханын солотуттан ууратыы бэрээдэгин олохтооһун; Саха  Өрөспүүбүлүкэтин Ил Дарханын солотуттан ууратыыга куоластааһыны анааһын;

20) өрөспүүбүлүкэҕэ дьоҥҥо туһаайыллыбыт ыйытыыны анааһын уонна ыытыы бэрээдэгин олохтооһун, итиэннэ  дьоҥҥо туһаайыллыбыт ыйытыыны  анааһын;

21)  Российскай Федерация  Федеральнай Мунньаҕар сокуону  оҥорууга көҕүлээһин быраабын  олоххо киллэрии;

22) мировой судьуйалары  талыы;

23) Саха Өрөспүүбүлүкэтин дуогабардарын түһэрсиини уонна көтүрүүнү  бигэргэтии;

24) Саха Өрөспүүбүлүкэтин кыраныыссаларын  уларытар туһунан  сөбүлэһиини  бигэргэтии;

25) Саха Өрөспүүбүлүкэтин сокуоннарын дьайыыларын  тохтотуу;

26) Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Дарханын уонна Саха Өрөспүүбүлүкэтин  толорор былааһын  атын уорганнарын  быраапка олоҕурар аакталарын  уларытар уонна көтүрэр туһунан Саха Өрөспүүбүлүкэтин  Ил Дарханыгар  этии киллэрии;

27) Саха Өрөспүүбүлүкэтин  судаарыстыбатыннаҕараадатын уонна ытык аатын бигэргэтии;

28) Саха Өрөспүүбүлүкэтин сокуоннарыгар тойоннооһуну биэрии;

29) сокуоннарга сөп түбэһиннэрэн олохтоох салайыныы боппуруостарыгар быһаарыы ылыныы;

30) Саха Өрөспүүбүлүкэтин парламенын дьаһайыытыгар  сокуоннарынан сыһыарыллыбыт атын боппуруостар.

1. Саха Өрөспүүбүлүкэтин сокуонунан Саха Өрөспүүбүлүкэтин дьаһайыытыгар уонна  боломуочуйатыгар киирэр  боппуруос сокуоннарга тирэҕирэн сүрүннэнэр.

2. Ил Түмэн уурааҕынан Саха Өрөспүүбүлүкэтин  парламенындьаһайыытыгар сокуоннарынан киллэриллибит атын боппуруос быһаарыллар.

1. Саха Өрөспүүбүлүкэтин бар дьонун дьокутааттарын быыбара  бары бүттүүн тэҥ уонна быһаччы быыбардыыр быраапка олоҕуран  кистэлэҥ куоластааһынынан  ыытыллар.

2. Саха Өрөспүүбүлүкэтин бар дьонун дьокутаатынан 21 сааһын туолбут уонна быыбардыыр  бырааптаах гражданин талыллыан сөп.

3. Саха Өрөспүүбүлүкэтин  бар дьонун дьокутааттарын быыбарын бэрээдэгэ уонна тэрээһинэ  Саха Өрөспүүбүлүкэтин сокуонунан олохтонор.

1. Биир кэм төрүккэ олоҕуран идэтийэн үлэлиир Саха Өрөспүүбүлүкэтин  бар дьонун дьокутааттара, федеральнай сокуоннарынан көрүллүбүт түбэлтэттэн ураты, төлөбүрдээх атын  үлэнэн дьарыктаныа суохтаахтар.

2. Саха Өрөспүүбүлүкэтин бар дьонун дьокутаатаболомуочуйатын болдьоҕун устатыгар, өскөтүн федеральнай сокуонунан атын көрүллүбэтэх буоллаҕына, былаас атын  ханнык да талыллар уорганын дьокутаатынан, судьуйанан буолуо суохтаах,  судаарыстыба атын  солотугар, судаарыстыба сулууспатын  судаарыстыбаннай солотугар,муниципальнай  солоҕо үлэлиэ суохтаах.

3. Саха Өрөспүүбүлүкэтин  бар дьонун дьокутаата дьокутаат  боломуочуйатын толорууну кытта сибээһэ суох үлэҕэ бэйэтин анал туругун  туһаныа суохтаах.

Саха Өрөспүүбүлүкэтин  бар дьонун дьокутаатын анал туруга  сокуонунан быһаарыллар.

1. Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Дархана Саха Өрөспүүбүлүкэтин  бар дьонундьокутааттарын быыбарын түмүгэ тахсыбытын кэнниттэн  отут  күнү аһарбакка саҥа талыллыбыт Ил Түмэн бастакы мунньаҕын ыҥырар.

2. Ил Түмэн, өскөтүн кини састаабыгар Саха Өрөспүүбүлүкэтин  бар дьонун дьокутааттарын  олохтоммут  ахсаанын үс гыммыт  иккититтэн  итэҕэһэ суоҕа талыллыбыт буоллаҕына, сокуон биэрэр быраабынан туһанар кыахтанар.

3. Саҥа ыҥырыылаах Ил Түмэн бастакы мунньаҕа саҕаланыаҕыттан ыла ааспыт ыҥырыылаах Ил Түмэн боломуочуйата тохтуур.

1. Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Дархана, Саха Өрөспүүбүлүкэтин бар дьонун дьокутааттара, Саха Өрөспүүбүлүкэтин Бырабыыталыстыбата,  олохтоох салайыныы  талыллар уорганнара, бэлитиичэскэй баартыйалар түөлбэннээҕи  салаалара сокуону оҥорууну  көҕүлүүр бырааптаахтар. Сокуону оҥорууну  көҕүлүүр быраабынан бэйэлэрэ дьаһайар боппуруостарыгар Саха Өрөспүүбүлүкэтин Конституционнай суута уонна Саха  Өрөспүүбүлүкэтин идэлээх түмсүүлэрин федерацията эмиэ туһаналлар.

2. Ил Түмэн түһээни туттууга киллэрэр туһунан эбэтэр көтүрэр, ол төлөбүрүттэн босхолуур, Саха Өрөспүүбүлүкэтин  үп-харчы эбэһээтэлистибэлэрин уларытар туһунан сокуон барылларын, Саха Өрөспүүбүлүкэтин  судаарыстыбатын бюджетын үбүн суотугар сабыллар ороскуоту көрөр атын сокуон барылларын Саха Өрөспүүбүлүкэтин  Ил Дарханын киллэриитинэн эбэтэр кини түмүктээһинэ баар буоллаҕына көрөр. Бу түмүктээһин сокуон барыла тутуллубут күнүттэн сүүрбэ күн иһигэр Ил Түмэҥҥэ киллэриллэр.

3. Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Дарханын сокуону оҥорууну  көҕүлүүр этиитэ атыттардааҕар инники көрүллэр.

4. Саха  Өрөспүүбүлүкэтин Төрүт сокуонугар уларытыы уонна эбии киллэрии бэрээдэгин туһунан, Саха  Өрөспүүбүлүкэтин Ил Дарханын туһунан, Саха  Өрөспүүбүлүкэтин Ил Түмэнин туһунан, Саха  Өрөспүүбүлүкэтин Конституционнай суутун уонна конституционнай суут дьыаланы көрөр үлэтин туһунан, Саха  Өрөспүүбүлүкэтин Бырабыыталыстыбатын туһунан, Саха  Өрөспүүбүлүкэтин судаарыстыбаннай былааһын толорор уорганнарын тиһиктэрин туһунан Саха  Өрөспүүбүлүкэтин Сүрүн сокуоннара, итиэннэ Саха  Өрөспүүбүлүкэтин сокуоннара Саха  Өрөспүүбүлүкэтин бар дьонун дьокутааттарын олохтоммут ахсаанын баһыйар үгүс куолаһынан ылыллаллар.

5. Саха Өрөспүүбүлүкэтинылыныллыбыт сокуона биэс күн иһигэр илии баттааһыҥҥа уонна бар дьоҥҥо биллэриигэ анаан Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Дарханыгар ыытыллар. Өскөтүн Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Дархана Саха Өрөспүүбүлүкэтинсокуонун киниэхэ киирбит түгэниттэн уон түөрт күн иһигэр илии баттаатаҕына, сокуону бар дьон билиитигэр таһаарар, өскөтүн сокуоҥҥа бэйэтигэр күүһүгэр киириитин атын бэрээдэгэ ыйыллыбатах буоллаҕына, сокуон дьиҥ таһымнаах бэчээккэ тахсыбыт  күнүттэн ыла күүһүгэр киирэр. Өскөтүн Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Дархана Саха Өрөспүүбүлүкэтинсокуонун киниэхэ киирбит түгэниттэн уон түөрт күн иһигэр илии баттаабатаҕына, бу сокуон урут ылыныллыбытынан Саха Өрөспүүбүлүкэтин бар дьонун дьокутааттарын олохтоммут ахсаанын  үс гыммыт  иккититтэн  итэҕэһэ суох куолаһынан  бигэргэтиллиэн сөп. Сокуон урут ылыныллыбытынан бигэргэтилиннэҕинэ, Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Дархана иккистээн  аккаастыыр кыаҕа суох уонна сокуон үс күн иһигэр  бар дьоҥҥо биллэриллиэхтээх.

Ил Түмэн  бастакы мунньаҕар Саха Өрөспүүбүлүкэтин бар дьонун дьокутааттарыттан Ил Түмэн Бэрэссэдээтэлин уонна   кини солбуйааччыларын Ил Түмэн үлэлии олорор састаабын боломуочуйатын  болдьоҕор талар.

1. Ил Түмэн Бэрэссэдээтэлэмунньаҕы ыытар уонна  Ил Түмэн ис бэрээдэгин дьаһайар, Ил Түмэн үлэтин мэһэйэ суох толорууну хааччыйыыга, Саха Өрөспүүбүлүкэтин бар дьонун дьокутааттарынсанааларын көҥүллүк этиилэрин  араҥаччылааһыҥҥа туһуламмыт дьаһалы ылынар.

2. Саха Өрөспүүбүлүкэтин  бар дьонун  дьокутааттарын олохтоммут ахсаанын үс гыммыт  биириттэн итэҕэһэ суохтарын көҕүлээһининэн Ил Түмэн Бэрэссэдээтэлигэр эбэтэр Саха Өрөспүүбүлүкэтин  бар дьонун дьокутааттарын олохтоммут ахсаанын үс гыммыт иккитин куолаһынан кини солбуйааччыларыгар  итэҕэйбэтибиллэриэххэ сөп. Итэҕэйбэт туһунан быһаарыыны ылыныы Ил Түмэн Бэрэссэдээтэлин эбэтэр кини солбуйааччыларын  боломуочуйаларын тута ууратыыга  тиэрдэр. 

 1. Ил Түмэн  Саха Өрөспүүбүлүкэтин бар дьонун дьокутааттарыттан сис кэмитиэттэри уонна хамыыһыйалары  тэрийэр.

2. Ил Түмэн сис кэмитиэттэрэ уонна хамыыһыйалара  сокуоннар уонна атын аакталар  барылларын  дьүүллэһэллэр,  Саха Өрөспүүбүлүкэтин сокуоннарын, Ил Түмэн  атын быһаарыыларын  толорууну хонтуруоллууллар.

Сокуоннары  толорууну, судаарыстыба  бас билиитэ энчирээбэтин Ил Түмэн  Хонтуруоллуур кэмитиэтэ хонтуруоллуур.

Ил Түмэн боломуочуйата маннык түбэлтэлэргэ болдьоҕун иннинэ  тохтотуллуон сөп:

1) Ил Түмэн бэйэтэ ыһылларын туһунан быһаарыыны Саха Өрөспүүбүлүкэтин бар дьонун дьокутааттарын олохтоммут ахсаанын  үс гыммыт  иккититтэн итэҕэһэ суохтарын куолаһынан  ылыннаҕына;

2) Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Дархана сокуоннарга олоҕуран Ил Түмэни ыстаҕына;

3) Саха Өрөспүүбүлүкэтин  бар дьонун дьокутааттарын бу састааба сокуоннай кыаҕа суоҕун туһунан Саха Өрөспүүбүлүкэтин  Үрдүкү суутун уурааҕа күүһүгэр киирдэҕинэ, ол иһигэр Саха Өрөспүүбүлүкэтин  бар дьонун дьокутааттара боломуочуйаларын устунууларынан сибээстээн;

4) федеральнай сокуоннарынан көрүллүбүт атын түбэлтэҕэ.

 

1. Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Дархана Саха Өрөспүүбүлүкэтин  үрдүкү сололоох  киһитэ буолар уонна өрөспүүбүлүкэ толорор былааһын баһылыыр-көһүлүүр.

2. Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Дархана Саха Өрөспүүбүлүкэтин омук-судаарыстыба быһыытынан анал туругар уонна сабардыыр сирэ биир кэлимигэр, Саха Өрөспүүбүлүкэтин Төрүт сокуонун уонна сокуоннарын, ону тэҥэ  өрөспүүбүлүкэ ылыммыт өрөспүүбүлүкэлэр икки ардыларынааҕы уонна аан дойдутааҕы эбэһээтэлистибэлэрин тутуһууга мэктиэһит буолар.

3. Саха Өрөспүүбүлүкэтин  үрдүкү сололоох  киһитин солотун Глава Республики Саха (Якутия) уонна Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Дархана диэн Саха Өрөспүүбүлүкэтин судаарыстыбаннай тылларынан суруллар ааттара тэҥ суолталаахтар.

1. Саха  Өрөспүүбүлүкэтин Ил Дарханынан федеральнай сокуоннарынан олохтоммут ирдэбиллэргэ сөп түбэһэр Российскай Федерация гражданина буолуон сөп.

2. Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Дарханын биэс сылга болдьохтоон гражданнар  бүттүүн тэҥ уонна быһаччы  быыбардыыр быраапка олоҕуран кистэлэҥ куоластааһынынан талаллар.

3. Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Дарханын солотугар биир киһи  иккиттэн ордук  болдьоххо  субуруччу талыллыбат.

Саха  Өрөспүүбүлүкэтин Ил Дарханын быыбара федеральнай сокуоҥҥа уонна Саха  Өрөспүүбүлүкэтин сокуонугар сөп түбэһиннэрэн ыытыллар.

1. Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Дархана солотугар киирэригэр Саха Өрөспүүбүлүкэтин икки судаарыстыбаннай тылынан маннык андаҕары биэрэр:

«Саха  Өрөспүүбүлүкэтин Ил Дарханын эбээһинэһин үтүө суобастаахтык толоруом, Российскай Федерация Конституциятын уонна федеральнай сокуоннары, Саха Өрөспүүбүлүкэтин Төрүт сокуонун уонна Саха Өрөспүүбүлүкэтин сокуоннарын тутуһуом, өрөспүүбүлүкэ омук-судаарыстыба быһыытынан анал туругун уонна элбэх омуктаах бар дьонун туһун көмүскүөм, киһи уонна гражданин быраабын ытыктыам диэн бэйэм үтүө ааппынан уонна дьоһуммунан андаҕайабын».

2. Андаҕар үөрүүлээх быһыыга-майгыга Саха Өрөспүүбүлүкэтин бар дьонун дьокутааттара, Саха Өрөспүүбүлүкэтин Бырабыыталыстыбатын чилиэннэрэ, Саха Өрөспүүбүлүкэтин Конституционнай суутун, Саха Өрөспүүбүлүкэтин Үрдүкү суутун, Саха Өрөспүүбүлүкэтин Арбитражнай суутун судьуйалара уонна Саха Өрөспүүбүлүкэтин Борокуруора баалларыгар бэриллэр. 

Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Дархана:

1) судаарыстыба былааһын федеральнай уорганнарын, Российскай Федерация субъектарын судаарыстыбаларын былааһын уорганнарын кытта сыһыаннаһыыга уонна тас экэнэмиичэскэй сибээһи олохтооһуҥҥа Саха Өрөспүүбүлүкэтинсирэйдээн көрдөрөр; Саха Өрөспүүбүлүкэтин аатыттандуогабарга уонна сөбүлэһиигэ илии баттыыр бырааптаах; толорорбылаас федеральнай уорганнарыгар Саха Өрөспүүбүлүкэтинбэрэстэбиитэллэрин аныыр уонна ууратар;

2) Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Түмэнигэр туһаайан Анал суругу ыытар уонна бар дьоҥҥо ыҥырыыны таһаарар;

3) Саха Өрөспүүбүлүкэтин судаарыстыбатын бэлиитикэтин сүрүн хайысхатын быһаарар уонна Ил Түмэҥҥэ киллэрэр;

4) Ил Түмэҥҥэ Саха Өрөспүүбүлүкэтин омук олоҕун-дьаһаҕын-экэниэмикэтин сайдыытын тосхолунуонна Саха Өрөспүүбүлүкэтин судаарыстыбатын бюджетын барылын киллэрэр;

5) сокуону таһаарыыны көҕүлүүр;анал аактаны таһаараруонна Саха Өрөспүүбүлүкэтин сокуоннарын бар дьоҥҥо биллэрэр эбэтэр ылыныыны тохтотор; Саха Өрөспүүбүлүкэтин Конституционнай суутун уураахтарын толорууну хааччыйар;

6) Саха Өрөспүүбүлүкэтин судаарыстыбатын былааһын толорор уорганнарын тиһигин баһылыыр уонна ис тутулун быһаарар; Ил Түмэҥҥэ Саха Өрөспүүбүлүкэтин судаарыстыбатын былааһын толорор уорганнарын тиһигин бигэргэтиигэ киллэрэр; Саха Өрөспүүбүлүкэтин Бырабыыталыстыбатын үлэтин  сүрүннээн салайар; Саха Өрөспүүбүлүкэтин Бырабыыталыстыбатынмунньаҕын салайан ыытар бырааптаах; Саха Өрөспүүбүлүкэтин Бырабыыталыстыбатын уурааҕын көтүрүөнсөп; Саха Өрөспүүбүлүкэтин Бырабыыталыстыбатын ууратыыны сокуон быһыытынан ылынар; Саха Өрөспүүбүлүкэтин  толорор былааһын  сирдээҕи-уоттааҕы уорганнарын салайааччыларын  аныыр, Саха Өрөспүүбүлүкэтин Киин быыбар хамыыһыйатын састаабын аҥаарын аныыр;

7) Ил Түмэн сөбүлэҥинэн Саха Өрөспүүбүлүкэтин Бырабыыталыстыбатын Бэрэссэдээтэлин уонна кини солбуйааччыларын сололоругар аныыр;

8)Ил Түмэн  сөбүлэҥинэн  Саха Өрөспүүбүлүкэтинсорох миниистирдэрин сололоругар  аныыр;  федеральнайсокуонунан көрүллүбүт түбэлтэҕэ толорор  былаас федеральнай уорганнарын  сирдээҕи-уоттааҕы уорганнарын  салайааччыларын  солоҕо анааһыҥҥа хандьыдааты Ил Түмэҥҥэ сөбүлэһиннэриигэ киллэрэр;

9)федеральнай сокуонунан көрүллүбүт түбэлтэҕэ толорор былаас  федеральнай уорганнарын  сирдээҕи-уоттааҕы уорганнарын  салайааччыларын солоҕо анааһыны  сөбүлэһиннэрэр; Саха Өрөспүүбүлүкэтин толорор былааһын уорганнарын Саха Өрөспүүбүлүкэтин судаарыстыбатын былааһын атын уорганнарын кытта үлэтин сүрүннүүр итиэннэ Российскай Федерация сокуоннарыгар сөп түбэһиннэрэн Саха Өрөспүүбүлүкэтин  толорор былааһын уорганнара толорор былаас федеральнай уорганнарын уонна олор сирдээҕи-уоттааҕы уорганнарын, олохтоох салайыныы уорганнарын уонна уопсастыбаннай холбоһуктары кытта хардарыта дьайсыыларын тэрийиэн сөп;

9.1) Саха Өрөспүүбүлүкэтин Борокуруорун солотугар анааһыны сөбүлэһиннэрэр;

10) Ил Түмэҥҥэ киллэрэр:

Саха Өрөспүүбүлүкэтин Конституционнай суутун судьуйаларын сололоругар анааһыҥҥа хандьыдааттары;

Саха Өрөспүүбүлүкэтин Борокуруорун солотугар хандьыдааты сөбүлэһиннэриигэ анаан;

Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр киһи быраабыгар Боломуочунай солотугар анааһыҥҥа хандьыдааты;

11) сокуоҥҥа олоҕуран Ил Түмэни ыһар;

12) Саха Өрөспүүбүлүкэтин судаарыстыбатыннаҕараадатын уонна Саха Өрөспүүбүлүкэтинытык аатын иҥэрэр;

13) Саха Өрөспүүбүлүкэтин сабардыыр сиригэр эбэтэр  кини  сорох түөлбэннэригэр ыксаллаах быһыыны-майгыны биллэрэр, ол туһунан  Ил Түмэҥҥэ суһаллык иһитиннэрэр;

14) Саха Өрөспүүбүлүкэтин баайын-дуолун Судаарыстыбаннай харамньытыгар ууруллан сытар күндү металлуонна күндү таас хаһаастара бигэтик хараллыыларын хааччыйар.

1. Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Дархана бэйэтин боломуочуйатын Саха Өрөспүүбүлүкэтин Төрүт сокуонугар уонна сокуоннарыгар, Российскай Федерация Конституциятыгар уонна федеральнай сокуоннарга олоҕуран толорор.

2. Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Дархана бэйэтин боломуочуйатын толорон ыйаахтары уонна дьаһаллары таһаарар, олору СахаӨрөспүүбүлүкэтинсабардыыр сиригэр бүтүннүүтүгэр толорторор.

Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Дарханын боломуочуйата Саха Өрөспүүбүлүкэтин Төрүт сокуонунан олохтоммут тутулун уларытыыга туһаныллыа суохтаах.

1. Саха Өрөспүүбүлүкэтин  Ил Дарханын боломуочуйата маннык түбэлтэҕэ болдьоҕун иннинэ тохтотуллар:

1) бэйэтин баҕатынан уурайдаҕына;

2) Саха Өрөспүүбүлүкэтин  Ил Түмэнэ киниэхэ итэҕэйбэтин биллэрбитинэн сибээстээн Российскай Федерация Президенэ солотуттан тохтоттоҕуна;

3) федеральнай сокуоҥҥа уонна Саха  Өрөспүүбүлүкэтин сокуонугар олохтоммут төрүттэргэ уонна бэрээдэккэ олоҕуран Саха  Өрөспүүбүлүкэтин сабардыыр сиригэр регистрацияламмыт быыбардааччылар төттөрү ыҥырыыларынан;

4) федеральнай сокуонунан көрүллүбүт атын түбэлтэҕэ.

2. Саха Өрөспүүбүлүкэтин  Ил Дарханын боломуочуйатын болдьоҕун иннинэ тохтотор туһунан быһаарыыны Российскай Федерация Президенин этии киллэриитинэн Ил Түмэн ылынар, федеральнай сокуонунан олохтоммут түгэнтэн уратыга.

3. Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Дарханыгар итэҕэйбэт туһунан быһаарыы сокуоннарга сөп түбэһиннэрэн Саха Өрөспүүбүлүкэтин бар дьонун дьокутааттарын олохтоммут ахсаанын үс гыммыт биириттэн итэҕэһэ суоҕун көҕүлээһининэн, Саха Өрөспүүбүлүкэтин бар дьонун дьокутааттарын олохтоммут ахсаанын үс гыммыт иккитин баһыйар үгүс куолаһынан ылыныллар.

4. Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Дархана Саха Өрөспүүбүлүкэтин уонна кини бар дьонун туһугар үлэлиирэ киниэхэ буруйга тардыллыа суохтаах.

Российскай Федерация Президенэ федеральнай сокуоннарынан көрүллүбүт түбэлтэҕэ талыллыбыт Саха Өрөспүүбүлүкэтин  Ил Дархана солотугар киириэр диэри быстах кэмҥэ Саха Өрөспүүбүлүкэтин  Ил Дарханын эбээһинэһин толорооччуну аныыр.

Быстах кэмҥэ Саха Өрөспүүбүлүкэтин  Ил Дарханын эбээһинэһин толорооччу Саха Өрөспүүбүлүкэтин  Ил Түмэнин уонна Бырабыыталыстыбатын ыһар, Саха Өрөспүүбүлүкэтин  Төрүт сокуонугар уларытыы уонна эбии киллэрэр туһунан этиини киллэрэр бырааба суох.

1. Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Дархана үлэтин иһин сокуоннарга сөп түбэһиннэрэн төлөбүр ылар.

2. Саха  Өрөспүүбүлүкэтин Ил Дарханыгар сокуоннарынан көрүллүбүт хааччахтааһын дьайыыта тарҕанар.

3. Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Дарханын анал туруга Саха Өрөспүүбүлүкэтин  Сүрүн сокуонунан олохтонор.

1. Саха Өрөспүүбүлүкэтин  Бырабыыталыстыбата судаарыстыба былааһын толорор уонна дьаһайар уоргана буолар. Саха Өрөспүүбүлүкэтин  Бырабыыталыстыбатын Бэрэссэдээтэлэ Саха Өрөспүүбүлүкэтин  Бырабыыталыстыбатын салайар уонна кини үлэтин тэрийэр. Саха Өрөспүүбүлүкэтин  Бырабыыталыстыбатын анал туруга Сүрүн сокуонунан быһаарыллар.

2. Саха Өрөспүүбүлүкэтин  Бырабыыталыстыбата уурааҕы, дьаһалы уонна сокуон туолуутун хааччыйар атын аактаны таһаарар.

3. Саха Өрөспүүбүлүкэтин Бырабыыталыстыбата боломуочуйатын Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Дарханын иннигэр, кини солотугар киирбитин кэнниттэн,  устунар.

Саха Өрөспүүбүлүкэтин  Бырабыыталыстыбатын дьаһайар кыаҕын иһинэн ылыныллыбыт аакталара Саха Өрөспүүбүлүкэтин сабардыыр сиригэр бүтүннүүтүгэр булгуччу толоруллуохтаахтар.

1. Саха Өрөспүүбүлүкэтин  Бырабыыталыстыбата олох-дьаһах-экэниэмикэ бэлиитикэтин ырытан оҥорор уонна олоххо киллэрэр, ол бэлиитикэни олоххо киллэрии иһин бүүс-бүтүннүү хоруйдуур.

2. Саха Өрөспүүбүлүкэтин  Бырабыыталыстыбата бэйэтин үлэтин туһунан сыллата эбэтэр Ил Түмэн модьуйуутунан отчуоттуур.

Саха  Өрөспүүбүлүкэтин Ил Дархана бэйэтин эбээһинэстэрин быстах кэмҥэ (ыалдьан эбэтэр уоппускаҕа барбытынан) толорбот түбэлтэтигэр олору, федеральнай сокуоҥҥа көрүллүбүт түбэлтэлэртэн ураты, Саха  Өрөспүүбүлүкэтин Бырабыыталыстыбатын Бэрэссэдээтэлэ толорор.

Саха  Өрөспүүбүлүкэтин Ил Дарханын эбээһинэстэрин быстах кэмҥэ толорор Саха  Өрөспүүбүлүкэтин Бырабыыталыстыбатын Бэрэссэдээтэлэ Саха  Өрөспүүбүлүкэтин Ил Түмэнин уонна Саха  Өрөспүүбүлүкэтин Бырабыыталыстыбатын ыһар, Саха  Өрөспүүбүлүкэтин Төрүт сокуонугар уларытыы уонна эбии киллэрэр туһунан этии киллэрэр, референдуму ыытыыны көҕүлүүр, итиэннэ тус көҕүлээһининэн Саха  Өрөспүүбүлүкэтин Бырабыыталыстыбатын чилиэннэрин сололоруттан босхолуур бырааба суох.

1. Ил Түмэн итэҕэлин ылбатах Саха Өрөспүүбүлүкэтин  Бырабыыталыстыбата былаастан барар. Саха Өрөспүүбүлүкэтин  Бырабыыталыстыбатыгар итэҕэйии туһунан боппуруоһу Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Дархана уонна Ил Түмэн киллэрэр бырааптаахтар.

2. Саха Өрөспүүбүлүкэтин  Бырабыыталыстыбатабылаастан барарга этии киллэриэн сөп, ону Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Дархана ылынар эбэтэр ылыммат.

3. Былаастан барар эбэтэр боломуочуйаны устунар түбэлтэҕэ Саха Өрөспүүбүлүкэтин БырабыыталыстыбатаСаха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Дарханын сорудаҕынан Саха Өрөспүүбүлүкэтин Бырабыыталыстыбатынсаҥа састааба тэриллиэр диэри салгыы үлэлиир.

Судаарыстыба былааһын уорганнара уонна бырабыыталыстыбаучреждениеларын сулууспалаахтара сокуоҥҥа олоҕуран үлэлииллэр.

 

1. Саха Өрөспүүбүлүкэтин дьүүллүүр былааһа Саха Өрөспүүбүлүкэтин Төрүт сокуонунан олохтоммут тутулун төрүтүн, гражданин быраабын уонна көҥүлүн, юридическай тэрилтэ быраабын, туһун көмүскүүр аналлаах.

2. Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр дьүүллүүр былаас сууттарга эрэ бэриллэр.

3. Дьүүллүүр былаас үлэтэ туспа уонна сокуоннары таһаарар итиэннэ толорор былаастартан тутулуга суох.

4. Суһал сууттары тэрийии көҥүллэммэт.

1. Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр дьүүллүүр былааһы Саха Өрөспүүбүлүкэтин Үрдүкү суута, Саха Өрөспүүбүлүкэтин  Арбитражнай суута, улуустааҕы уонна куораттааҕы федеральнай сууттар, итиэннэ Саха Өрөспүүбүлүкэтин  Конституционнай суута уонна мировой судьуйалар толороллор.

2. Саха Өрөспүүбүлүкэтин Конституционнай суутун үлэтин тэрээһинэ уонна бэрээдэгэ Саха Өрөспүүбүлүкэтин Төрүт сокуонунан уонна сокуоннарынан быһаарыллар.

Мировой судьуйаларга боломуочуйаны биэрии уонна үлэлэрин бэрээдэгэ федеральнай сокуоннарынан уонна Саха  Өрөспүүбүлүкэтин  сокуоннарынан олохтонор.

1. Саха Өрөспүүбүлүкэтин Конституционнай суута – Саха Өрөспүүбүлүкэтин Төрүт сокуонунан олохтоммуттутулун көмүскээһиҥҥэ дьүүллүүр былаас саамай үрдүкү уоргана буолар.

2. Саха Өрөспүүбүлүкэтин Конституционнай суута биэс судьуйалаах. Саха  Өрөспүүбүлүкэтин Конституционнай суутун Бэрэссэдээтэлин солотугар Саха  Өрөспүүбүлүкэтин Ил Дарханын киллэриитинэн Саха  Өрөспүүбүлүкэтин Ил Түмэнэ Саха  Өрөспүүбүлүкэтин Конституционнай суутун судьуйаларыттан биэс сылга болдьохтоон аныыр. Саха  Өрөспүүбүлүкэтин Конституционнай суутун Бэрэссэдээтэлэ икки солбуйааччылаах, кинилэри сололоругар Саха  Өрөспүүбүлүкэтин Ил Дарханын киллэриитинэн Саха  Өрөспүүбүлүкэтин Ил Түмэнэ Саха  Өрөспүүбүлүкэтин Конституционнай суутун судьуйаларыттан биэс сылга болдьохтоон аныыр.

1. Саха Өрөспүүбүлүкэтин Конституционнай суута Саха Өрөспүүбүлүкэтин Төрүт сокуонунан олохтоммут тутулун, киһи уонна гражданин сүрүн быраабын уонна көҥүлүн көмүскүүр сыалтан:

1) Саха Өрөспүүбүлүкэтин Төрүт сокуонугар сөп түбэһиилэрин туһунан маннык дьыалалары быһаарар:

Саха ӨрөспүүбүлүкэтинИл Түмэнин  сокуон суолталаах аакталара;

Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Дарханын, Саха Өрөспүүбүлүкэтин Бырабыыталыстыбатын толорор былааһын атын уорганнарын сокуон суолталаах аакталара;

олохтоох салайыныы уорганнарын аакталара, муниципальнай тэриллиилэр устааптара;

өрөспүүбүлүкэҕэ дьоҥҥо туһаайыллыбыт ыйытыыны анааһын уонна ыытыы;

Саха Өрөспүүбүлүкэтин судаарыстыбатын былааһын үрдүкү уорганнарын дуогабардара;

2) дьаһайар кыах туһунан мөккүөнү быһаарар:

судаарыстыба былааһын уорганнарын икки ардыларыгар;

олохтоох салайыныы уорганнарын икки ардыларыгар;

судаарыстыба былааһын уорганнарын уонна олохтоох салайыныы уорганнарын икки ардыларыгар;

3) гражданнар үҥсүүлэринэн уонна сууттар ыйытыктарынан чопчу дьыалаҕа туһаныллыбыт эбэтэр туһаныллыахтаах Саха Өрөспүүбүлүкэтин сокуона  Төрүт сокуоҥҥа төһө сөп түбэһиитин бэрэбиэркэлиир;

4) Саха Өрөспүүбүлүкэтин толорор былааһын уорганнарын быраабы туһаныыга үлэлэрин аакталара Төрүт сокуоҥҥа төһө сөп түбэһиитин бэрэбиэркэлиир;

5) Саха Өрөспүүбүлүкэтин Төрүт сокуонугар дьиҥ таһымнаах тойоннооһуну биэрэр;

6) маннык түмүктээһиннэри оҥорор:

Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Түмэнин боломуочуйатын болдьоҕун иннинэ ууратар туһунан быһаарыыны ылыныыга Саха Өрөспүүбүлүкэтин Төрүт сокуонун тутуһуу туһунан;

Саха Өрөспүүбүлүкэтин толорор былааһын уорганнарын үрдүк сололоох дьонугар уонна салайааччыларыгар итэҕэйбэти  биллэриигэ Саха Өрөспүүбүлүкэтин Төрүт сокуонун кэһии туһунан;

Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Дарханын, Саха Өрөспүүбүлүкэтин бар дьонун дьокутааттарын быыбарын ыытыыга быраап өттүнэн харгыстар баалларын эбэтэр суохтарын туһунан;

Саха Өрөспүүбүлүкэтин сокуоннара уонна атын сокуон суолталаах аакталара Саха Өрөспүүбүлүкэтин  Төрүт сокуонугар сөп түбэһиилэрин туһунан;

Саха Өрөспүүбүлүкэтин Федерацияиһинээҕи дуогабардара уонна сөбүлэһиилэрэ, судаарыстыбалар икки ардыларынааҕы сөбүлэһиилэрэ Саха Өрөспүүбүлүкэтин Төрүт сокуонугар сөп түбэһиилэрин туһунан;

7) Саха Өрөспүүбүлүкэтин Төрүт сокуонугар уларытыыны уонна эбиини киллэрии туһунан Саха Өрөспүүбүлүкэтин Сүрүн сокуоннарын ылыныыга сокуону таһаарыы бэрээдэгин тутуһууга тута хонтуруолу олохтуур;

8) Саха Өрөспүүбүлүкэтин уонна Российскай Федерация икки ардыларыгар Төрүт сокуонунан олохтоммут тутул уонна быраап мөккүөнүн быһаарыыга кыттыыны ылар;

9) бэйэтэ дьаһайар боппуруостарыгар сокуону оҥорууну көҕүлүүр;

10) Саха Өрөспүүбүлүкэтин Төрүт сокуонунан уонна сокуоннарынан киниэхэ бэриллибит атын боломуочуйаны толорор.

1. Саха Өрөспүүбүлүкэтин Конституционнай суутун дьаһайыытыгар бэриллибит боппуруоска кини бары быһаарыылара уонна түмүктээһиннэрэ бүтэһиктээхтэр, олор иһитиннэриллибит түгэннэриттэн ыла күүстэригэр киирэллэр, Саха Өрөспүүбүлүкэтин сабардыыр сиригэр бүтүннүүтүгэр булгуччулаахтар.

2. Саха Өрөспүүбүлүкэтин Конституционнай суутун боломуочуйата, үлэтин  тэрээһинэ уонна бэрээдэгэ Саха Өрөспүүбүлүкэтин Сүрүн сокуонунан, оттон судьуйалар  быраап өттүнэн анал туруктара син эмиэ федеральнай сокуоннарынан  быһаарыллаллар.

 

1. Адвокатура гражданин уонна юридическай тэрилтэ быраабын уонна сокуонунан араҥаччыланар туһун көмүскүүргэ туһуламмыт уонна бэйэтин салайынар тэрилтэнэн буолар.

2. Адвокатураны тэрийии уонна кини үлэтин бэрээдэгэ, ол иһигэр биирдэм юридическай үлэ бэрээдэгэ, федеральнай  сокуоннарынан быһаарыллаллар.

1. Саха Өрөспүүбүлүкэтин Борокуруорун солотугар Российскай Федерация Генеральнай Борокуруорун киллэриитинэн,  Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Дарханын уонна Ил Түмэнин сөбүлэҥинэн Российскай Федерация Президенэ аныыр.

2. Борокуратуура уорганнарын  тэрийии уонна үлэлэрин бэрээдэгэ федеральнай  сокуоннарынан быһаарыллаллар.

1. Саха Өрөспүүбүлүкэтин бар дьонун дьокутааттара биэс сылга болдьохтоон талыллаллар.

2. Талыллар уорганнар  дьокутааттарын уонна олохтоох салайыныы атын быыбарданар дьонун боломуочуйаларын болдьоҕо муниципальнай  тэриллии устаабынан сокуоннарга тирэҕирэн  быһаарыллар

1. Быыбар  быыбардыыр уокуруктарга кистэлэҥ куоластааһынынан бары бүттүүн  тэҥ уонна быһаччы  быыбардыыр быраапка олоҕуран  ыытыллар.

2. Хоту дойду төрүт олохтоох аҕыйах ахсааннаах омуктара түөлбэлээн олорор сирдэригэр быыбардыыр уокуруктар аҕыйатыллыбыт ахсааннаах быыбардааччылаах тэриллиэхтэрин сөп.

3. 18 саастарын туолбут гражданнар быыбардыыр бырааптаахтар.

Быраабынан туһанар уонна эбээһинэһи толорор кыахтара суоҕа суутунан билиниллибит гражданнар, итиэннэ суут күүһүгэр киирбит буруйдуур уурааҕынан көҥүллэрэ быстыбыт дьон быыбардыыр уонна быыбарданар бырааптара быһыллар.

Дьокутааттар быыбардарын ыытыы уонна кинилэри ууратыы, муниципальнай тэриллиилэр  сололоох дьоннорун быыбардарын ыытыы  бэрээдэгэ, ону тэҥэ олохтоох талыллар уорганнар  үлэлэрин бэрээдэгэ федеральнай уонна өрөспүүбүлүкэ сокуоннарынан, муниципальнай тэриллии устаабынан быһаарыллыахтаахтар.

1. Саха Өрөспүүбүлүкэтин бар дьонун дьокутааттара бар дьонтон боломуочуйалаах бэрэстэбиитэллэринэн буолаллар.

2. Уһулунна.

3. Былаас талыллар уорганын дьокутаатын боломуочуйатын толорууга солотун дьүөрэлэспэт көрүҥэ быыбар туһунан сокуонунан быһаарыллар.

 

1. Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр олохтоох салайыныы – дьон-сэргэ туһун, кини омук быһыытынан төрүтуратыларын аахсан туран  олохтоох суолталаах боппуруоһу быһаарыыга дьон-сэргэ бэйэтин көрүүтүнэн уонна бэйэтин хоруйугар ылынан толорор үлэтэ билиниллэр уонна мэктиэлэнэр.

2. Олохтоох салайыныыны өрөспүүбүлүкэ дьоно-сэргэтэ быһаччы уонна (эбэтэр) олохтоох суолталаах талыллар уорганнар уонна быыбарданар сололоох дьонунан олохтуур. Олохтоох салайыныы быыбарданар уорганнарын тэрийии бэрээдэгэ сокуоннарга тирэҕирэн  устааптарынан быһаарыллар.

Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр олохтоох салайыныы маннык тускулунан тэриллэр:

1) сокуону тутуһуу, бэйэни бас билинии, хоруйдаах буолуу;

2) экэниэмикэ уонна сир кыамтатын уратыларын аахсан туран  олохтоох уонна судаарыстыба уопсай тустарын  дьүөрэлээһин;

3) үбүнэн-малынан түмүллэр баайы олохтоох салайыныы уорганнарын боломуочуйаларыгар  кэмнээн туттуу;

4) омугунан уратылаах уонна үйэлээх үгэһи  тутуһуу;

5) олохтоох салайыныы  уорганнарын уонна сололоох дьонун үлэлэрэ дьоҥҥо-сэргэҕэ  отчуоттаныллыыта итиэннэ харах далыгар сылдьыыта.

1. Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр олохтоох салайыныы  улуустарга (оройуоннарга), өрөспүүбүлүкэ таһымынан суолталаах Дьокуускай куоракка, нэһилиэктэргэ, бөһүөлэктэргэ уонна атын  сирдэргэ үйэтитиллибит уонна  олохтоох үгэһи аахсан туран тэриллэр.

2. Хоту дойду төрүт олохтоох аҕыйах ахсааннаах омуктара  түөлбэлээн олорор  сирдэригэр олохтоох салайыныы омук уратытын аахсан туран сокуон быһыытынан  тэриллэр.

3. Муниципальнай  тэриллиилэр кыраныыссаларын  олохтооһун уонна уларытыы  туһааннаах сир-уот  дьонун-сэргэтин  санаатын  аахсан туран Саха Өрөспүүбүлүкэтин сокуонунан  быһаарыллар.

Олохтоох салайыныы  уорганнарын дьаһайар кыаҕар киирэр:

1) дьон-сэргэ туһатыгар муниципальнай бас билиини баһылааһын, туһаныы уонна дьаһайыы;

2) олохтоох үп-харчы, олохтоох бюджеты оҥоруу, бигэргэтии уонна толоруу, олохтоох түһээни уонна хомууру тардыы, үп-харчы олохтоох суолталаах атын боппуруоһун быһаарыы;

3) муниципальнай тэриллии олоҕун-дьаһаҕын-экэниэмикэтин кэлим сайыннарыы;

4) оскуола иннинээҕи, сүрүн  уопсай үөрэх муниципальнай учреждениеларын, доруобуйа харыстабылын  муниципальнай учреждениеларын тэрийии, тутан олоруу уонна сайыннарыы, дьон-сэргэ  ыраас-чэбдик олоҕун хааччыйыы, муниципальнай олорор дьиэ фондатынуонна  дьон олорбот дьиэлэрин тутан олоруу уонна туһаныы;

5) уопсастыба бэрээдэгин  харыстааһын, уопсастыба  бэрээдэгин харыстабылын муниципальнай уорганнарын тэрийии уонна  тутан олоруу,  кинилэр үлэлэрин хонтуруоллааһын;

6) муниципальнай тэриллии сиригэр-уотугар  сири туһаныыны хонтуруоллааһын; олохтоох суолталаах  уу объектарын, киэҥник тарҕаммыт  туһалаах баай баар сирин, итиэннэ олохтоох суолталаах сир аннынааҕы тутууга сир аннын туһаныыны  сүрүннээһин;

7) сокуон быһыытынан олохтоох дьоҥҥо туһаайыллыбыт ыйытыыныанааһын;

8) сокуоннарынан көрүллүбүт атын боломуочуйаны, итиэннэ  Саха Өрөспүүбүлүкэтин судаарыстыбатын былааһын уорганнара соруйбут судаарыстыба сорох боломуочуйатын, ону кытта тэҥҥэ олору толорууну хааччыйар үбү-малы биэрэн туран, толоруу.

1. Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр олохтоох салайыныыга суутунан көмүскэнэр, судаарыстыба уорганнарын быһаарыыларын түмүгэр  тахсыбыт эбии ороскуоту толуйтарар быраап, сокуоннарынан ылыныллыбыт олохтоох салайыныы быраабын күөмчүлээһиннэри  бобуу мэктиэлэнэр.

2. Олохтоох салайыныы  уорганнарын  сокуоннарга  сөп түбэспэт  сокуон суолталаах  быраап  аакталара  суутунан  көтүрүллүөхтээхтэр.

  

 

 

1. Саха Өрөспүүбүлүкэтин экэниэмикэтинтөрүтүнэн судаарыстыбаннай, муниципальнай, биирдэм уонна сокуонунан бобуллубатах атын ханнык баҕарар эйгэҕэ бас билии арааскөрүҥэбуолар.

2. Бас билээччилэр сокуон иннигэр тэҥнэр уонна быраап көмүскэлинэн тэҥҥэ туһаналлар.

3. Бас билии көрүҥүн анал туруга, ону үөскэтии уонна үлэлэтии усулуобуйата уонна бэрээдэгэ сокуоннарынан олохтонор.

4. Бас билии уонна ииттинэр дьарыкобъектарын сорох көрүҥэр сокуон быһыытынан Саха Өрөспүүбүлүкэтин бырааба  олохтонуон сөп.

5. Судаарыстыба бас билиититтэн тахсыбат уонна приватизацияламмат Саха Өрөспүүбүлүкэтин бас билэр объектарын кэрискэтэ федеральнай сокуоннарга сөп түбэһиннэрэн Саха Өрөспүүбүлүкэтин сокуонунан быһаарыллар.

6. Саха Өрөспүүбүлүкэтин экэниэмикэтэ ураты бырааптааҕын уонна модьуйуулааҕын федеральнай сокуоннар билиниэхтэрин сөп.

1. Бас билии бырааба тыытыллыбат. Гражданнар уонна кинилэр холбоһуктарын баайдарын-дуолларын күһэйэн тутан ылыы суут уурааҕынан, эрдэттэн уонна сиэрдээхтик толуйан туран, федеральнай сокуон быһыытынан көҥүллэнэр.

2. Өрөспүүбүлүкэ төрүт олохтоох аҕыйах ахсааннаах омуктарын уопсай бас билэр объектарын туһаныы уонна бас билээччини уларытыы бэрээдэгин Саха Өрөспүүбүлүкэтин сокуона федеральнай сокуоннарга уонна аан дойдутааҕы быраап нуормаларыгар сөп түбэһиннэрэн олохтуур.

1. Саха Өрөспүүбүлүкэтин сирин аннын баайын гражданнар бас билэллэрэ сатаммат.

2. Хоту дойду төрүт олохтоох аҕыйах ахсааннаах омуктара айылҕаны туһанан олорор төрүт сирдэригэр-уоттарыгар айылҕа баайын туһаныы, тулалыыр эйгэҕэ уонна бу дьон үгэс буолбут олохторугар таһаарыллар хоромньу толуйуллар буоллаҕына, көҥүллэнэр.

3. Саха Өрөспүүбүлүкэтин сабардыыр сиригэр айылҕа баайын кэрискэтэ уонна анал туруга, итиэннэ хоромньуну толуйуу бэрээдэгэ сокуоннарга уонна сөбүлэһиилэргэ сөп түбэһиннэрэн быһаарыллар.

Айылҕаны туһаныыга сыһыаннаһыыны судаарыстыба былааһын уорганнара уонна олохтоох салайыныы уорганнара сүрүннүүллэр.

Үлэлиир кыахтаах дьон-сэргэ дохуотун сүрүн төрүтүнэн көҥүл үлэ уонна бас билии буолар. Урбаан көҥүлэ сокуонунан билиниллэр уонна араҥаччыланар. 

1. Хаһаайыстыбалаах субъектар үлэлэрин тутулуга суох тэрийэллэр уонна үлэ түмүктэригэр хоруйдууллар.

2. Аҥардастыы баһылааһыҥҥа, үктэтиилээх күрэстэһиигэ туһуламмыт экэниэмикэ үлэтэ көҥүллэммэт.

Бас билии ханнык баҕарар көрүҥнээх тэрилтэлэрэ үлэ сокуоннарыгар тирэҕирэн үлэһиттэри наймылаһар бырааптаахтар.

Хаһаайыстыбалаах субъектар тас экэниэмикэҕэ үлэни тутулуга суох бэйэлэрэ толороллор.

Саха Өрөспүүбүлүкэтин сабардыыр сиригэр баар уонна үлэлиир юридическай тэрилтэлэр, бас билии көрүҥүттэн тутулуга суох,сокуон быһыытынан түһээни уонна хомууру төлүүллэр.

Судаарыстыба уопсастыба туһугар ииттинэр дьарыгысокуонунан сүрүннээһининэн, үп-харчы уонна түһээн бэлиитикэтинэн, итиэннэ дуогабары түһэрсии көҥүлүн мэктиэлээһининэн, судаарыстыба предприятиеларын экэниэмикэҕэүлэлэринэн  экэниэмикэҕэ сабыдыаллыыр.

Саха Өрөспүүбүлүкэтин үбүн-харчытын тутулуга суохдьаһаныыта түһээнтэн, булгуччулаах төлөбүртэн, ол иһигэр айылҕа туһалыыр кыаҕын иһин  төлөбүртэн, хомууртан уонна түһээнтэн, судаарыстыбабаайыттан-дуолуттан ылыллар дохуоттан, итиэннэ атын киирэр үптэн оҥоһуллар өрөспүүбүлүкэ уонна олохтоох бюджеттар тиһиктэринэн хааччыллар.

Өрөспүүбүлүкэ судаарыстыбатын ороскуотун Саха Өрөспүүбүлүкэтин Бырабыыталыстыбата Саха Өрөспүүбүлүкэтин судаарыстыбатын бюджетыттан үбүлүүр.

Саха Өрөспүүбүлүкэтин судаарыстыбатын бюджета кэлэр үбүлэнэр сыл саҕаланыан иннинэ Саха Өрөспүүбүлүкэтин сокуонунан бигэргэтиллэр.  Ил Түмэн олоххо киллэриллиитэ бюджеттан эбии ороскуоту ирдиир Саха Өрөспүүбүлүкэтин сокуонун, ону кытта тэҥҥэ  ол ороскуоту сабар ньыманыбыһааран баран, ылынар бырааптаах.

Түһээн сокуоннарын  тутуһууну  түһээн сулууспата хонтуруоллуур.

Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр үп-кредит уонна баан үлэтэ федеральнай сокуоннарга тирэҕирэн толоруллар.

1. Саха Өрөспүүбүлүкэтин күндү металларга уонна күндү таастарга Судаарыстыбаннай фондата Саха Өрөспүүбүлүкэтин  бас билиитэ буолар уонна Саха Өрөспүүбүлүкэтин судаарыстыбаннай былааһын уорганнарын быһаарыыларыгар сөп түбэһиннэрэн туһаныллар.

2. Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр алмаас фондата, кыһыл көмүс саппааһа уонна анал үп фондалара тэриллэллэр.

 

 

Саха Өрөспүүбүлүкэтэ бэйэтин боломуочуйатын чэрчитинэн  судаарыстыба былааһын уорганнарын, судаарыстыбалар субъектарын уонна дьаһанар-сабардыыр сирдээх тэриллиилэри кытта аан дойдутааҕы уонна тас экэниэмикэҕэ сибээһи олохтуур.

Саха Өрөспүүбүлүкэтэ кини боломуочуйатын таарыйар уонна федеральнай сокуоннарга сөп түбэһэр сөбүлэһиитэ суох түһэрсиллибит дуогабары толоруу иһин хоруйдаабат.

        

Саха Өрөспүүбүлүкэтин сабардыыр сиригэр баар бары юридическай тэрилтэлэр тас экэниэмикэҕэ үлэлэрэ  сокуоннарынан сүрүннэнэллэр.

Саха Өрөспүүбүлүкэтэ тас дойдулары кытта экэниэмикэҕэ, эргиэҥҥэ, култуураҕа уонна атыҥҥа сыһыаннаһыыны олохтуур.

Саха Өрөспүүбүлүкэтэ экэниэмикэ, култуура уонна да атын хайысхалаах түөлбэннэрдээҕи, аан дойдутааҕы тэрилтэлэргэ чилиэн буолуу туһунан боппуруоһу федеральнай сокуоннарынан, дуогабардарынан уонна сөбүлэһиилэринэн бэриллибит боломуочуйа чэрчитинэн бэйэтэ быһаарар.

 

1. Саха Өрөспүүбүлүкэтин Төрүт сокуонун Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Түмэнэ Саха Өрөспүүбүлүкэтин бар дьонун дьокутааттарын  олохтоммут ахсаанын үс гыммыт  иккититтэн итэҕэһэ суох баһыйар үгүс куолаһынан  ылынар.

2. Саха Өрөспүүбүлүкэтин Төрүт сокуонун ылыныы  бэрээдэгэ Саха Өрөспүүбүлүкэтин Сүрүн сокуонунан олохтонор.

 3. Саха Өрөспүүбүлүкэтин Төрүт сокуонун күүһүгэр киллэрии бэрээдэгин  туһунан Саха Өрөспүүбүлүкэтин сокуонун  Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Түмэнэ  Саха Өрөспүүбүлүкэтин  бар дьонун дьокутааттарын олохтоммут ахсаанын баһыйар үгүс куолаһынан ылынар.

Саха Өрөспүүбүлүкэтин Төрүт сокуонугар уларытыыны  уонна эбиини киллэрэр туһунан Саха Өрөспүүбүлүкэтин Сүрүн сокуонун Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Түмэнэ Саха Өрөспүүбүлүкэтин бар дьонун дьокутааттарын олохтоммут ахсаанын үс гыммыт  иккититтэн итэҕэһэ суох баһыйар  үгүс куолаһынан  ылынар.

Төрүт сокуон таһымынан көҕүлүүр бырааптаах субъектарынан Саха ӨрөспүүбүлүкэтинИл Дархана, Саха Өрөспүүбүлүкэтин бар дьонун дьокутааттара, Саха Өрөспүүбүлүкэтин Конституционнай  суута буолаллар.

Саха Өрөспүүбүлүкэтин Төрүт сокуонугар уларытыыны уонна эбиини киллэрэр туһунан Саха Өрөспүүбүлүкэтин Сүрүнсокуонун  ылыныы уонна күүһүгэр киллэрии бэрээдэгэ Саха Өрөспүүбүлүкэтин Сүрүнсокуонунан олохтонор.

Российскай Федерация судаарыстыбатын былааһын  уорганнарын уонна Саха Өрөспүүбүлүкэтин судаарыстыбатын былааһын уорганнарын икки ардыларыгар  дьаһайар эйгэни уонна боломуочуйаны тыырсыы туһунан Дуогабар Саха Өрөспүүбүлүкэтин Төрүт сокуонун быстыспат сорҕото буолар.

 

 

Судаарыстыба былааһын  олохтоох талыллар уорганнара уонна  улуустар (өрөспүүбүлүкэ таһымынан суолталаах куораттар) олохтоох дьаһалталарын баһылыктара бэйэлэрин боломуочуйаларын олохтоох салайыныы улуустааҕы (оройуоннааҕы), өрөспүүбүлүкэ таһымынан суолталаах куораттар   уорганнара тэриллиэхтэригэр диэри толороллор.

Саха Өрөспүүбүлүкэтин Төрүт сокуонун 80 ыстатыйатын  3 чааһын балаһыанньата Саха Өрөспүүбүлүкэтин Президенин быыбарын кэнниттэн күүһүгэр  киирэр.

Саха Өрөспүүбүлүкэтин Төрүт сокуонун 63, 64, 65 ыстатыйаларын балаһыанньалара саҥа ыҥырыылаах Ил Түмэн бастакы мунньаҕа саҕаламмыт түгэниттэн ыла күүстэригэр киирэллэр.

Саха Өрөспүүбүлүкэтин Төрүт сокуонун 55 ыстатыйатын 2 чааһын балаһыанньалара Саха Өрөспүүбүлүкэтин саҥа ыҥырыылаах Ил Түмэнин бар дьонун дьокутаааттарын быыбарыгар быыбар хампаанньата саҕаламмыт түгэниттэн ыла  күүстэригэр киирэллэр.