Көрсүһүү Саха сирин национальнай библиотекатын историческай саалатыгар буолан ааста, тэрээһини «Саха» НКИК суруналыыһа Татьяна Бурцева ыытта. Тэрээһин биллиилээх суруналыыс, Саха АССР култууратын үтүөлээх үлэһитэ, Е.Ярославскай уонна П.Ойуунускай ааттарынан государственнай бириэмийэлэр лауреаттара, Федерация Сэбиэтин сенаторын көмөлөһөөччүтэ Дмитрий Ильич Пухов «Сэрии сылларыгар детдом баар буолан…» диэн кинигэтигэр олоҕуран, ахтыы киэһэтин курдук буолла. Сэрии кэмигэр ийэтэ, аҕата суох хаалан баран, оҕо дьиэтигэр иитиллэн киһи-хара буолбут дьон ол ыарахан кэмнэри ахтан-санаан аастылар, оттон көрсүһүүгэ кыттыбыт ыччат кинилэр кэпсээннэрин истэн, ол кэм туһунан элбэҕи биллэ.

 

Кырдьаҕастар кэпсээбиттэринэн, Аҕа дойду Улуу сэриитин кэмигэр тулаайах оҕо ахсаана элбээн барбыт. Докумуоннар туоһулуулларынан, сэрии саҕаламмыт сылын бастакы аҥарыгар детдомҕа 1,5 тыһыынчаттан тахса оҕо киирбит.

 

Уон саастаах Дима Пухов 1941 сыллаахха Уус-Алдан Тандатыттан сыарҕалаах акка олорсон Мархатааҕы оҕо дьиэтигэр кэлбит. Кини ахтыытын мустубут дьон бэркэ сэргээн иһиттилэр. Ол курдук, детдомҥа оҕо доруобуйатыгар улахан болҕомтону уураллар, күҥҥэ үстэ аһаталлар эбит.

 

Дмитрий Пуховы кытта Марха детдомугар биир кэмҥэ иитиллибит Семен Семенович Аргунов билигин – Саха Республикатын үтүөлээх экономиһа. Көрсүһүүгэ Чурапчы көһөрүүтүгэр түбэһэн тулаайах хаалбыт оҕолор эмиэ кытыннылар: Николай Семенович Пермяков – тыа хаһаайыстыбатын наукатын доктора, РСФСР үтүөлээх зоотехнига, Саха АССР Министридэрин Сэбиэтин бэрэссэдээтэлин үпкэ-харчыга сүбэһитэ Иннокентий Алексеевич Лыткин, Россия народнай художнига Афанасий Петрович Мунхалов. Кинилэр Дьокуускайдааҕы, Дириҥнээҕи, Мындаҕаайытааҕы, ¥өһээ-Бүлүүтээҕи, Хамаҕаттатааҕы, Уолбатааҕы оҕо дьиэлэригэр иитиллибиттэр.

 

Детдомнааҕы кэмнэрин туһунан Мария Павловна Пудова, Мария Егоровна Ермолаева, филологическай наука кандидата, Саха Республикатын Государственнай бириэмийэтин лауреата, ССРС үөрэҕириитин туйгуна Николай Николаевич Гаврильев, СР физкультуратын уонна спордун үтүөлээх үлэһитэ Семен Иванович Алексеев, ССРС физическэй култууратын туйгуна Леонид Николаевич Кычкин, РСФСР үөрэҕириитин туйгуна, Нам улууһун бочуоттаах гражданина Георгий Ильич Кривошапкин, Россия суруналыыстарын Союһун чилиэнэ Ефим Дмитриевич Гуляев уо.д.а. кэпсээтилэр.

 

Сэрии кэмнэригэр Саха сиригэр барыта отучча детдом үлэлээбит. Онно иитиллибит, үөрэнэр кыахтаммыт, олох киэҥ аартыгар тахсыбыт дьон ахсаана 2000-тан тахсар.

 

Ил Түмэн депутата Альбина Поисеева көрсүһүүгэ көхтөөхтүк кытынна, парламент үлэтин туһунан, республика салалтата социальнай көмүскэлгэ туох үлэни ыытарын туһунан кэпсээтэ, Чурапчы көһөрүүтүн бэлиэ даататыгар аналлаах туох тэрээһиннэр ыытыллыахтарын билиһиннэрдэ.