-- Саха Өрөспүүбүлүкэтин муниципальнай тэриллиилэрин бэрэстэбиитэллээх уорганнарын дьокутааттарын I сийиэһэ чахчы историческай суолталаах, улуустар, нэһилиэктэр дьокутааттара миэстэтигэр хамсатыылаах үлэлэри ыытыыларын түстүүр улахан тэрээһин быһыытынан сыаналыыбын. 500-тэн тахса дьокутааты түмэ тарпыт, уустук, тыҥааһыннаах боппуруоһу ырытыһар бу маннык улахан  тэрээһин Арассыыйаҕа бастакынан буолла. Атын сирдэргэ биирдиилээн боппуруостары көтөҕөр быстах-остох мунньахтарынан, тэрээһиннэринэн эрэ буолаллара.

 

Ил Түмэн бэрэссэдээтэлэ Александр Жирков бу съеһи көҕүлээн ыытан, улахан судаарыстыбаннай суолталаах боппуруостары киэҥ дьүүлгэ таһаарда, өйөөтө. Кини балаһыанньа иһин-таһын чахчы билэр буолан, маннык принципиальнай боппуруостары көтөхтө дии саныыбын. САССР Үрдүкү Сэбиэтин хас да ыҥырыытын норуодунай дьокутааттара Александр Жирков бу үтүө саҕалааһынын өйүүбүт. Сытыы боппуруостарга «төгүрүк остуоллар», үөрэтэр семинардар тустарынан хаһыаттан ааҕан билэ олорбутум. Ил Түмэн аппараата, тэрийэр хамыыһыйа улахан үлэни оҥорбуттар.

 

Пленарнай мунньахха спикер Александр Жирков дакылаатын сыаналаатым: кини бу олохтоох салайыныы бэрэстэбиитэллээх уорганнарын үлэлэрин, кыһалҕаларын, итэҕэстэрин үөрэтэн баран, иһитиннэрии оҥорбута өтө көстөр. Бу баар итэҕэстэри, кыһалҕалары хайдах туоратабыт диэн сорук туруорбут. Дьокутаат статуһун, боломуочуйатын үрдэтии боппуруоһа 20 сыл анараа өттүгэр турбута. Бу боппуруос үбэ-харчыта суох быһаарыллыбата биллэр. Олохтоох салайыныы бүддьүөт дохуоттаах чааһын быһаарбат. Ордук тыа сирин нэһилиэктэрэ илиилэрин уунан олороллор. Ити боппуруоһу Ил Түмэҥҥэ ырытыһан баран, өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүттэн бэрэстэбиитэллээх уорганнарга үп олохтуур ыстатыйаны киллэриэххэ наада. Улуус, нэһилиэк дьокутааттара үбү ханна туттар туһунан үлэҕэ булгуччу кыттыһыахтаахтар.

 

Билигин араас улуустарга бырагыраамаларынан грант биэрэллэр. Бу үбү чопчу биир эрэ хайысхаҕа ыыталлар. Бэрэстэбиитэллээх уорганнар маныаха  туора туран хаалаллар. Дьиҥэр, миэстэтигэр баар итэҕэстэри көрөн, бэрэстэбиитэллээх уорганнар кыттыһан, үбү анааһын үлэтэ ыытыллыахтаах. Урут дьокутаат бүддьүөтү тыырыыга күүскэ үлэлиирэ. Билигин олохтоох салайыныы уорганнара нолуоктан 30% эрэ тутан хаалаллар, бүддьүөт тыырыытыгар киин дьайыыта суолталаах буолла.

 

Олохтоох салайыныы, бүддьүөт уонна бэрэстэбиитэллээх былаас боломуочуйата диэн тиэмэлэргэ ыытыллыбыт «төгүрүк остуолларга» үгүс кэпсэтиилэр, ырытыһыылар таҕыстылар. Сийиэс биир сүрүн соругунан дьокутаат статуһун үрдэтии буолбута. Бу – кыаллар боппуруос дии саныыбын. Арассыыйа, өрөспүүбүлүкэ сокуоннарын, устаабы ырытан, оробуочай бөлөх тэрийэн, бу хайысхаҕа чопчу үлэни ыытар наада.

 

Ил Түмэн бэрэссэдээтэлэ Александр Жирков дакылаатыгар бүгүҥҥү кэмҥэ тирээн турар суолталаах уонна дьону долгутар, кэлиҥҥи кэмҥэ дьайыылаах буолуон сөптөөх боппуруостарга тохтоото. Холобур, куорат уокуруктарын уонна улуус кииннэрин баһылыктарын куонкуруһунан талыы туһунан боппуруоһу көтөҕөр эрдэ диэн эппитин сэргии иһиттим. Тоҕо диэтэххэ, бу курдук хабааннаах боппуруостар дьону-сэргэни аймыыллар, сүрүн үлэттэн аралдьыталлар. Атын суолталаах боппуруостар быыбар саҕана мөлтөөн хаалаллар.

 

Александр Жирков муниципальнай тэриллии каадырдарын үүннэрии  туһунан эмиэ эттэ. Кырдьык, ситэриилээх былаас каадырдарын үүннэрэр, сайыннарар араас үөрэх тэрээһиннэрин ыытар. Оттон бэрэстэбиитэллээх уорганнар каадырдарын сайыннарыыга үп көрүллүбэт буолан, умнууга хаалаллар. Ол иһин, РФ Конституциятыгар, сокуоннарга уларытыы киллэрэн, үөрэтэр тэрээһиннэр туһунан быһаччы ыйар пууну киллэрии эрэйиллэр. Ил Түмэн бэрэссэдээтэлэ Александр Жирков олохтоох салайыныыны кытта бииргэ үлэлиири сүрүннүүр Сэбиэти тэрийэр туһунан боппуруоһу сөпкө көтөхтө дии саныыбын. Урут итинник үлэни ыытар структура өрөспүүбүлүкэ үрдүкү бэрэстэбиитэллээх уорганыгар суох этэ.  

 

Сийиэс пленарнай мунньаҕар РФ Госдуматыттан, Федерация Сэбиэтиттэн бэрэстэбиитэллэр кыттыыны ыллылар. Госдума уонна Саха сирин парламена хардарыта бииргэ үлэлииллэрэ олохтонно, онон инникитин да таһаарыылаахтык үлэлэһиэхтэрэ. 20 сыл тухары ситэри быһаарыллыбакка сылдьар дьокутаат боломуочуйата чопчуланыаҕар эрэнэбин.

Сардаана Кузьмина