«М.К. Аммосов. Кыргызский период деятельности» саҥа тахсыбыт кинигэ 2015 сыл муус устар 18 күнүгэр Кыргыстан Ѳрөспүүбүлүкэтин Национальнай библиотекатыгар өрөспүүбүлүкэ бары библиотекаларыгар тарҕатыыга анаан үөрүүлээх быґыыга-майгыга туттарыллыаҕа.  

Саҥа кинигэ -- Саха Ѳрөспүүбүлүкэтин Ил Түмэнин уонна Кыргыстан Ѳрөспүүбүлүкэтин Судаарыстыбаннай Мунньаҕын (Жогорку Кенеша), Кыргыстан Ѳрөспүүбүлүкэтин политическай докумуоннарга Киин судаарыстыбаннай архыыбын, Саха Ѳрөспүүбүлүкэтин Национальнай архыыбын, икки регион Национальнай библиотекаларын кыттыгас бырайыактарынан буолар.

 

Саха сирин политическай уонна судаарыстыбаннай деятелэ, саха норуотун уґулуччулаах уола Максим Кирович Аммосов Саха уобалаһын Нам улууһугар Хатырык нэһилиэгэр ахсынньы 10 (22) күнүгэр төрөөбүтэ. Олунньутааҕы буржуазнай-демократическай революция бастакы күннэриттэн ыла М. Аммосов Саха сиригэр буолбут революционнай событиеларга көхтөөхтүк кыттыбыта. Саха АССР тэриллиитигэр М.Аммосов суолтата сүҥкэн – саха норуотугар автономияны биэрии боппуруоґугар РСФСР Национальностар дьыалаларыгар народнай хамыһаарын И.В. Сталины кытта  хаста да көрсүбүтэ.

 

Саха омук  уһулуччулаах уола, ССРС түүр тыллаах норуоттарын биллиилээх политическай уонна государственнай деятелэ М.К.Аммосов аата төрөөбүт  норуотугар эрэ буолбакка казах уонна  кыргыс норуоттарыгар эмиэ ааттанар. 1932-1937 сылларга Максим Кирович Казахстан үс уобалаһыгар партия обкомун бастакы секретарынан үлэлээбитэ.

 

1937 с. кулун тутар 18 күнүттэн сэтинньи 7 күнүгэр диэри аҕыс ый кини Киргизия компартиятын салайбыта. Кини быһаччы салалтанынан Киргизия Союзнай республика буолбута, Киргизскэй ССР Конституцията ылыныллыбыта, норуот хаһаайыстыбатын араас салаалара күүскэ  сайдан барбыттара. М.К.Аммосов үрдүкү салайар үлэҕэ элбэх  олохтоох кадрдары таһаарбыта, бэйэтин үлэтигэр национальнай интеллигенцияҕа тирэҕирэрэ.
 
Төһө да партия Киин кэмитиэтэ уонна И.В.Сталин тус бэйэтинэн ыктар-түүрдэр,  М.К.Аммосов Киргизияҕа киэҥ далааһыннаах репрессиялары  ыытары а´аҕастык утарсыбыта.  Максим Кирович күүһэ-кыаҕа тиийэринэн өлөр-өлүү тирээн кэлбит чиэһинэй дьонун көмүскэһэ-араҥаччылыы сатаабыта. 1937 сыл от ыйыгар Максим Аммосов быһаччы  туруорсуутунан  Киргизскэй ССР прокуратуратын уонна силиэстийэлиир уорганнарын үлэлэрин бэрэбиэркэлииргэ анаан Киргизия компартиятын  КК иккис секретара А.Джеенбаев салайааччылаах хамыыһыйа тэриллибитэ. Маннык таһымнаах хамыыһыйа бүтүн Советскай Союз уон биир союзнай республикаларыттан Киргизияҕа эрэ тэриллибитэ. Биллиилээх историк Р.А.Медведев маннык хамыыһыйа тэриллиитин Советскай Союзка репрессияны  утары аһаҕас охсуһуу чаҕылхай холобурунан сыаналаабыта.
 
М.К.Аммосов 1937 с. сэтинньи 16 күнүгэр Бишкек к.  хаайыллыбыта, 1938 с. от ыйын 28 күнүгэр Москваҕа ытыллыбыта. Кини  Москва анныгар баар «Коммунарка» диэн НКВД  полигонугар көмүллүбүтэ 1993 с. эрэ чуолкайдаммыта.

Чаҕылхай Максим аата норуотугар 1956 с. төннүбүтэ.  Билигин кини аатын Хотугулуу-Илиҥҥи федеральнай университет сүгэр, төрөөбүт дойдутугар Хатырыкка кини аатынан республика судаарыстыбаннаһын музейа баар,  Дьокуускайга пааматынньык туруоруллубута.

 

«М.К. Аммосов. Кыргызский период деятельности» кинигэҕэ Кыргыстан  биллэр-көстөр дьонун, историктарын, архивистарын бэчээккэ тахсыбыт суруйуулара, ахтыылара, ону таґынан толору библиографическай ыйынньык уонна Кыргыстан архыыптарыгар хараллан сытар историческай докумуоннар испииһэктэрэ бааллар. Кинигэҕэ М.Аммосов олоҕун уонна үлэтин кэрэґилиир Саха Ѳрөспүүбүлүкэтин Национальнай архыыбын матырыйааллара туґаныллыбыттар. Манна уґулуччулаах матырыйааллары -- Киргизия БКП(б) КК боротокуолларын, Кылаабынай байыаннай прокуратура быһаарыылара, телеграммалары, суруктары, М.Аммосов тыл этиилэрин уонна ыстатыйалары -- көрүөххэ сөп. Кинигэни Жирков А.Н. (салайааччы), Слепцов П.А., Павлова В.Н., Бакашова Ж.К., Захарова А.А., Ахмедова О.К. хомуйан оҥордулар, редакционная коллегияҕа Аммосова Л.М., Жакиев Б.Ж., Жирков А.Н., Зулпукаров Т.З. үлэлээтилэр.  

Саҥа кинигэ учуонайдарга, студеннарга уонна ааҕааччы киэҥ араҥатыгар наука уонна билии-көрүү өттүнэн улахан суолталаах. Кыргыстан Национальнай библиотекатыгар кинигэни туттарыы чэрчитинэн дэҥҥэ көстөр уонна ураты сыаналанар кинигэ отделыгар «Алмаастаах кыраай көстүүлэрэ: Саха Ѳрөспүүбүлүкэтэ» диэн кинигэ уонна хартыына быыстапката тардыллыаҕа. Онно Саха Ѳрөспүүбүлүкэтин Ил Түмэнин Бэрэссэдээтэлэ А.Н. Жирков бу библиотека фондатыгар биэрбит кинигэлэрэ эмиэ туруохтара.

 

Тэрээһиҥҥэ Ил Түмэн спикерэ А.Н. Жирков, М.К. Аммосов сиэнэ М.В. Аммосов, хос сиэнэ Елизавета Аммосова итиэннэ судаарыстыбаннай былаас, наука уонна үөрэхтээһин, сонуннары киэҥник тарҕатар средстволар бэрэстэбиитэллэрэ, үрдүк үөрэх студеннара Саха Ѳрөспүүбүлүкэтин официальнай делегациятын састаабыгар кыттыахтара.

 

 

 

 

Данная книга - совместный проект Жогорку Кенеша Кыргызской Республики, Государственного Собрания (Ил Тумэн) Республики Саха (Якутия), Центрального государственного архива политической документации Кыргызской Республики, Национального архива Республики Саха (Якутия), Национальной библиотеки Кыргызской Республики и Национальной библиотеки Республики Саха (Якутия).

 

Видный политический и государственный деятель Якутии, выдающийся сын якутского народа, неординарная личность Максим Кирович Аммосов родился 10 (22) декабря в Хатырыкском наслеге Намского улуса Якутской области. С первых дней февральской буржуазно-демократической революции М. Аммосов принял активное участие в революционных событиях в Якутии. Роль М.Аммосова в образовании Якутской АССР огромна – он несколько раз встречался с народным комиссаром по делам национальностей Совнаркома РСФСР И.В. Сталиным по предоставлению автономии якутскому народу. Как ответственный инструктор ЦК он курировал деятельность партийных организаций республик Средней Азии.

 

В историю Кыргызстана М. Аммосов, якут по происхождению, вошел как первый руководитель Кыргызстана – союзной республики. В июне 1937г. был избран Первым секретарем ЦК КП(б) Киргизии. С первых дней своей работы М.Аммосов уделял большое внимание подготовке национальных кадров, а также выдвижению их на ответственные посты. В 1937 году М. К. Аммосов был репрессирован, арестован по ложному обвинению и расстрелян 28 июля 1938 г. в г. Москве. Посмертно реабилитирован 28 апреля 1956 г. определением Военной коллегии Верховного суда СССР.

 

В книге «М.К. Аммосов. Кыргызский период деятельности» есть публикации и воспоминания известных личностей, историков, архивистов, также вошли полный библиографический указатель и перечень исторических документов, находящихся в архивах Кыргызстана. В издании использованы архивные материалы Национального архива Республики Саха (Якутия), характеризующие жизнь и деятельность М.Аммосова. Здесь же можно увидеть уникальные материалы – Протоколы ЦК ВКП(б) Киргизии, заключения Главной военной прокуратуры, телеграммы, письма, а также выступления и статьи М. Аммосова. Составители: Жирков А.Н.(рук.), Слепцов П.А., Павлова В.Н., Бакашова Ж.К., Захарова А.А., Ахмедова О.К. Редакционная коллегия: Аммосова Л.М., Жакиев Б.Ж., Жирков А.Н., Зулпукаров Т.З.

 

Издание представляет большую научную и познавательную ценность ученым, студентам, а также для широкого круга читателей.

 

В рамках данного мероприятия в зале отдела редких и особо ценных изданий библиотеки представлена книжно-иллюстративная выставка – «Грани алмазного края: Республика Саха (Якутия)». Среди них – книги, переданные в фонд библиотеки Председателем Государственного Собрания (Ил Тумэн) Республики Саха (Якутия) А.Н. Жирковым несколько лет назад.

 

В мероприятии примет участие официальная делегация Республики Саха (Якутия) в составе которой Председатель Государственного Собрания (Ил Тумэн) Республики Саха (Якутия) А.Н. Жирков, внук М.К. Аммосова М.В. Аммосов, правнучка Елизавета Аммосова, а также представители государственной власти, деятели науки и образования, студенты вузов и представители СМИ.