Фестиваль Адлер диэн Сочи аэропордун таһыгар баар олимпийскай пааркатыгар хас да спорт комплексынан тэҥинэн буолар. Ыалдьыты көрсө үөрүйэх сир диэх курдук, үлэлииргэ да, сынньанарга да бары усулуобуйа тэриллибит.

 

Аан бастакы фестиваль 1947 сыллаахха Прагаҕа ыытыллыбыт, онтон ыла уопсайа 70 сыл ааспыт. Биһиги дойдубут фестиваль историятын усталаах-туоратыгар уопсайа үһүс төгүлүн хаһаайын быһыытынан көрсөр эбит. Бастаан 1957 сыллаахха, онтон 1985 сыллаахха. Быйыл Сочига фестиваль 19 төгүлүн ыытыллар.

 

Фестиваль сүрүн сыалынан аан дойду ыччатын сомоҕолооһун, эдэр дьону сайдыылаахтык уонна эйэлээхтик олоруу идеятыгар туһаайыы, норуоттар икки ардыларыгар бигэ ситими олохтооһун, историяны кырдьыктаахтык сыаналааһын уонна Россияҕа дьон интэриэһин көбүтүү буолар. Маныаха араас хабааннаах алтыһыы уонна үлэ түмүгэр аан дойду үрдүнэн ыччат коммерческайа суох тэрилтэлэрин ситимэ олохтонуохтаах, россияҕа олоҕурбут сыаннастары тас дойдуга тэнитэр, олохтуур бөлөхтөр төрүттэниэхтээхтэр, норуоттар икки ардыларынааҕы устудьуоннар холбоһуктарын сөргүтүү үлэтэ саҕаланыахтаах уонна бары ыччаттар бодоруһарга, хардарыта дьайсарга аһаҕас буолалларын ситиһии соруга турар.

 

Фестиваль образовательнай былассаакката 4 хайысханан үлэлиир: култуура уонна глобализация, глобальнай экономика, общественнай институттары сайыннарыы, политика уонна норуоттар икки ардыларыгар куттал суох буолуута. Маны таһынан фестиваль чэрчитинэн быыстапкалар, айар мастарыскыайдар, спортивнай уонна култуурнай бырагыраамалар, атын дойдулары уонна регионнары кытта билсиһии былассааккалара кыайа-хото тэриллибиттэр. Кыттааччы бэйэтин интэриэһигэр сөптөөх анал бырагыраама оҥостор, үлэҕэ кыттыһар. Фестиваль үлэтин хаамыытын, ситиһиитин пресс-киин сүрүннүүр, онтон мунаахсыйбыкка, к҈өмөҕө наадыйбыкка анаан волонтерскай киин баар. Үчүгэйэ диэн хас биирдии регионтан, дойдуттан волентердар да, суруналыыстар да кэлбиттэр, кинилэр бары бу кииннэргэ тута кытты҇һан үлэлээн бардылар.

 

Фестивальга биһиги республикаттан уопсайа 150 киһилээх халыҥ делегация кыттыыны ыла кэллэ. Маны таһынан Саха сириттэн 40 волонтер талыллан үлэлии сылдьар. Атын регионнарга холоотоххо биһиги ахсааммыт лаппа элбэх эбит. Бу түгэн республикабыт Россия үрдүнэн бары араҥаҕа үрдүк көрдөрүүлээҕин, суолталанарын туоһута буолар. Холобур, Тыва Республикатыттан 15 киһи, Забайкальскай кыраайтан 15 кэлбит, онтон Еврейскэй автономнай уобалас 5 киһини аҕалбыт.

 

«Биһиги, Саха сирин делегацията, бу тэрээһиҥҥэ аҥардастыы кыттааччы эрэ буолбакка, ордук тэрийээччи, көрсөөччү дойду быһыытынан кыттыһабыт. Ол ордук иппиэтинэһи уонна тэрээһиннээх буолууну эрэйэр», — диэн кэпсиир Саха Республикатын делегациятын салайааччыта, Саха Респубикатын ыччат дьыалатын уонна дьиэ кэргэн политикатын миниистирин бастакы солбуйааччы Василина Лукина.  

 

Республикабыт делегациятыгар ыччат политикатын бары хайысхатыгар ситиһиилээх, үрдүк көрдөрүүлээх 18-тан 35 диэри саастаах эдэр дьон киирбит. Фестиваль балаһыанньатыгар ыйыллыбытын курдук, общественнай тэрилтэлэр лидердэрэ, эдэр суруналыыстар, айар эйгэ ыччаттара (музыканнар, худуоһунньуктар, суруйааччылар, режиссердар), спортсменнар, инженер-конструктордар, политическэй партия уонна устудьуон бэйэни салайыныытын салайааччылара, үрдүк үөрэх кыһатын преподавателлэрэ, эдэр учуонайдар, урбаанньыттар хапсыбыттар. Маныаха, республикаҕа бэриллэр квота элбииригэр Саха сиригэр ыччат сыла биллэрилибитэ уонна министиэристибэ бириэмэтигэр сөптөөх дьаһалы ылбыта улахан оруолу оонньообут.

 

Холобур, фестиваль спортивнай программатын чэрчитинэн мас тардыһыы түһүлгэтэ тэрилиннэ. Бу үгүс омук сэҥээриитин ылбыт кэскиллээх национальнай спорт көрүҥүн фестиваль тэрийэр бөлөҕө эмиэ сэҥээрбит, тута программаҕа киллэрбит. Киһи үөрэрэ диэн, мас тардыһыы түһүлгэтин үөрүүлээх аһыллыытыгар Российскай Федерация спордун миниистирэ Павел Колобков бэйэтинэн ыалдьыттаата, маны тэҥэ атын омуктарга (дойдуларга) олохсуйбут мас тардыһыы федерацияларын бэрэстэбиитэллэрэ эмиэ эҕэрдэлээтилэр. Дьон болҕомтотун тардар уонна саха норуотун култууратын билиһиннэрэр сыалтан алтынньы 16 күнүгэр мас тардыһыы буолар сиригэр оһуохай ньиргийдэ, олоҥхо этилиннэ, тойук туойулунна.

 

Фестивальга кэлбит дьон интэриэһин ордук Саха сирин павильона тарта. Регион уратытын, олоҕун-дьаһаҕын, ситиһиитин билиһиннэрэр павильон үс разделлаах. Бастакы раздел: фотозона. Манна республикабыт истиэндэтин ортотугар мамонт уонна ирбэт тоҥ муус оҥоһуллубут. Дьону истиэндэҕэ  ыраахтан ыҥырар суолталаах фотозона күҥҥэ ортотутан 4-түү тыһыынча дьону түмптэ. Иккис раздел: норуот культуратын, төрүт дьарыгын билиһиннэрэр хартыыналар, хомус эскпозицията, истиэндэлэр. Онтон үһүс раздел республика билиҥҥи ситиһиитин, бырайыактарын, ыччат политикатыгар ыытыллар үлэ-хамнас туһунан сэһэргиир. Сахалыы таҥастаах кыргыттар боппуруостарга эппиэттээн  быыстапка силигин ситэрэн биэрэллэр.

 

19 төгүлүн ыытыллар ыччат уонна устудьуон фестивалын үөрүүлээх арыллыыта «Большой» диэн муус дыбарыаска буолла. Тэрээһин  үөрүүлээх чааһын биллэр композитор, продюсер Игорь Крутой уонна Россиятааҕы киинэ академиятын чилиэнэ Алексей Сеченов бэлэмнээбиттэр. Киһини сөхтөрөр уонна хойукка диэри өйгө-санааҕа хатанан хаалар феерическэй шоуну кэлбит эрэ барыта астынна, саалаҕа киирбит эрэ барыта сөхтө. Биэчэр ис хоһоонун уонна истиҥ иэйиитин аан дойдуга аатырбыт эдэр учуонайдар, холобур буолар хорсун санаалаах, балысхан бырайыактаах эдэр дьон, Россия эдэр чаҕылхай сулустара биэрдилэр. Түмүккэ аан дойдуга аатырбыт «One republic» айар бөлөх ыалдьыттаата, ырыаларын бэлэхтээтэ.

 

Күүтүүлээх уонна долгутуулаах түгэнинэн Российскай Федерация Президенэ Владимир Путин тыл этиитэ буолла. Владимир Владимирович фестивальга бары континентан 180-тан тахса дойду кыттарын бэлиэтээтэ, маны таһынан Калининградтан Владивостокка диэри тайаан сытар бары регион кэллэ диэн иһитиннэрдэ.

 

«Араас итэҕэллээх, национальностаах омук дьонун ыччатын, эһигини -- эдэр дьону барыгын биир санаа, иэйии уонна сыал-сорук сомоҕолуур. Хас биирдии ыччат көҥүллүк сайдыан, дьоллоох уонна эйэлээх олоххо олоруон, хорсуннук айыан-тутуон, элбэҕи оҥоруон баҕарар, онуоха биһиги эһиги ситиһиилээх буоларгытыгар кыһаллыахпыт», — диэн бэлиэтээтэ дойду Президенэ.

 

«Ыччат чаҕылхай талаана, эрчимнээх санаата ураты күүстээх. Эдэр көлүөнэ дьон саҥаны тобулар, эксперименнээн көрөр үгэстээх, хотоойутук уонна аһаҕастык санаатын этэр, баары уларытар, тупсарар туһунан толкуйдуур. Кытаатыҥ! Кэскили түстээҥ, олоххутун тупсара, киэргэтэ сатааҥ. Оннук кыах барыгытыгар баар! Дьоһуннаахтык инникигит диэки хардыылааҥ!», — диэн алгыс тылларынан дойду аҕа баһылыга этиитин түмүктээтэ.

 

Маны таһынан фестиваль кыттыылаахтарын Аан дойдутааҕы демократическэй ыччат федерациятын Президенэ Никос Пападимитриу эҕэрдэлээтэ. Бастатан туран, кини фестивалы Россияҕа үрдүк таһымҥа тэрийбиттэрин иһин дойду Президенигэр Владимир Путиҥҥа уонна Россия олохтоохторугар махтал тылларын тириэртэ. «Биһигини фашизмы кыайбыт геройдар дойдуларыгар көрүстүлэр. Аан дойдутааҕы ыччат фестивала норуоттар доҕордоһууларыгар сүгүрүйэр. Аан дойду ыччата эйэ уона дьол туһугар сомоҕолоһуох!», — диэн ыҥырда.

 

Хас күн аайы үөрэх былассааккалара, доҕордоһуу түһүлгэлэрэ быыстала суох ыытыллаллар. Аан дойдуга уонна Россияҕа биллиилээх дьон, холобур, Российскай Федерация тас дьыалаларга миниистирэ Сергей Лавров, мотивационнай араатар Ник Вуйчич, биллэр ырыаһыттар, артыыстар, спортсменнар, политиктар маастар-кылаас ыыталлар, сытыы боппуруостарга кэпсэтиилэргэ кытталлар. Республика делегацията биир да чааһы халтай ыыппакка бары былассааккаларга көхтөөхтүк кыттар. Үгүс дьон биһиги оҕолорбутун, проектарбытын, этиилэрбитин хайгыы көрөр, «Якутия, молодцы!» диэн тыл элбэхтэ иһиллэр. Үлэ салҕанар…

 

PS: Мин тус бэйэм «Гражданскай институттары сайыннарыы» диэн былассааккаҕа үлэлиибин, проегы суруйуу уонна сүрүннээһин технологияларыгар үөрэнэбин. Маны таһынан Саха Республикатын Ил Дарханын өйөбүлүнэн үлэлиир «Дьулуур» оҕо биир сомоҕо хамсааһынын аатыттан «Забайкальскай кыраай кэскилин республиката» диэн региональнай оҕо общественнай түмсүүтүн кытта бииргэ үлэлэһэр туһунан сүбэлэҥ түһэрсиэхтээхпит, атын регионнары кытта уопут атастаһабыт, хардарыта бырайыактарбытыгар кыттабыт.