Ил Түмэн спикерэ, “Аан дойду музейдарыгар XVII-XX үйэ саҕаланыытыгар Саха сирин норуоттарын материальнай уонна духуобунай култууралара” диэн сааһыламмыт каталогы бэлэмнээһиҥҥэ үлэлиир хамыыһыйа салайааччыта Александр Жирков ыам ыйын 22 күнүгэр сүбэ мунньаҕы ыытта.
 
Сүбэ мунньах үлэтигэр өрөспүүбүлүкэ культураҕа уонна духуобунай сайдыыга министрэ Владимир Тихонов, федеративнай сыһыаннаһыыларга уонна тас сибээстэргэ министрин солбуйааччы Фаина Соколова, Норуоттар дьыалаларыгар департамент салайааччыта Алексей Сергучев, Гуманитарнай чинчийии уонна аҕыйах ахсааннаах хотугу норуоттар проблемаларыгар институт директора Анатолий Алексеев, АГИИК профессора Зинаида Иванова-Унарова, Национальнай музей директора Ася Габышева, Ем.Ярославскай аатынан республикатааҕы музей директора Егор Шишигин, учуонайдар уонна специалистар кытыннылар.
 
Александр Жирков тэрийиитинэн  өрөспүүбүлүкэҕэ Саха сирин норуоттарын олохторун, культураларын кэрэһилиир историческай сибидиэнньэлэри аан дойду музейдарыттан хомуйуу, олору сааһылаан, биир каталокка түмэн бэчээккэ таһаарыы киэҥ хабааннаах үлэтэ 2012 сылтан ыла бара турар. Этэргэ дылы, аан дойду араас муннуктарыгар ыһыллан хаалбыт экспонаттары булан, испииһэктээн, туох-ханнык буолалларын нууччалыы-омуктуу суруйан, хаартыскаҕа түһэрэн, биир сааһыламмыт каталокка киллэриини бэлэмнээһин – сүүнэ үлэ.
 
АГИИК профессора Зинаида Иванова-Унарова, Национальнай художественнай музей директора Ася Габышева  бу хайысхаҕа ыыппыт үлэлэрин түмүктэрин билиһиннэрдилэр. АХШ музейдарыгар үлэлиир бөлөх салайааччыта, профессор Зинаида Иванова-Унарова Нью-Йорк куоракка АМЕИ музейдарын фондаларыттан 200 экспонат булуллубутун, ол кэннэ ити музейдар үлэһиттэрэ 400 экспонаты оцифровкалаан, онно эбии  английскай тылынан элбэх суругу ыыппыттарын, ити элбэх матырыйааал каталокка батан киирэрэ уустугун туһунан тус санаатын эттэ. Профессор: “Ити музейга 90-ча устуука экспонаттар хаартыската суох, ааттара эрэ ыйыллар, олор, баҕар, сүппүттэрэ буолуо диэн куттанабын. Ити испииһэк каталокка киириэ дуу диэн ыйытабын? Балары киллэрбэтэххэ, АМЕИ-тан 700 үлэ буолуо”, -- диэтэ.
 
Вашингтоҥҥа Смитсон музейыгар Саха сириттэн буолбакка, Чукоткаттан тиийэн хаалбыт коряк экспонаттарын Саха сириттэн диэн суруктаан туруораллара баар эбит. “Онно саҥа экспонаттары булбатым, каталогпар үс үлэ тиийбэт этэ. Ол иһин олору булан хаартыскаҕа түһэрээри гыммытым, бэлиэр атын музейга илдьэн кэбиспит этилэр. Онон 51 оннугар, каталокка 49 экспонат киирэр буолла”, -- диэн кэпсээтэ Зинаида Иванова-Унарова.
 
Германия музейдарыгар үлэлиир бөлөх салайааччыта Ася Габышева Гамбург музейа икки сылга өрөмүөҥҥэ сабыллан турарын, онон онно үлэлиир кыаллыбатын иһитиннэрдэ. Мюнхен музейын кытта кэпсэтии кэмигэр онно Саха сирин коллекцията суоҕа, Чукотка Халыматааҕы коллекцията эрэ баара биллибит. Ол гынан баран Берингов силбэһиитин өттүнээҕи Халыма экспонаттарыгар туох-ханнык экспонаттар баалларын быһаарыы эрэйиллэр.
 
Александр Жирков киниттэн бу сылга өссө хас экспедиция ыытыллыахтааҕын, хас музейга үлэ түмүктэммитин туһунан ыйыталаста. Гамбург музейа сабыллан турарынан уонна Мюнхен сөбүлэҥин биэрэрэ биллэ илигинэн, билиҥҥитэ Копенгагеҥҥа эрэ экспедиция барыахтаах. Сэттэ куорат музейдарыгар үлэ ыытыллыбыт. Сүбэ мунньахха олортон үгүстэригэр Саха сирин коллекцияларын тустарынан кэпсиир экспонаттар туох да суруга-бичигэ суохтара, сорохторо испииһэккэ эрэ сылдьаллара, музейдар хаартыскалары биэриэхтэрин баҕарбаттара бэлиэтэннэ.
 
Гарвард университетыгар музыка аан дойдутааҕы музейын  архыыбыгар этномузыковед Э.Е.Алексеев саха фольклоругар хомуйбут матырыйаалларын булууга уонна олору сааһылаан, бу оҥоһуллаары бэлэмнэнэр  каталокка киллэрэр туһугар үлэ барар. Манна даҕатан эттэххэ, бу хайысхаҕа Александр Жирков билигин Бостон куоракка олорор этномузыковед Эдуард Алексеев ааспыт үйэ 50-70 сылларыгар Саха сирин үгүс улуустарынан сылдьан хомуйбут саха фольклорун уһулуччулаах матырыйаалларын, этномузыковед сааһырбытынан сибээстээн, бэйэтэ баарына көрөн-истэн,  салайсан, саха норуотун ити сүүнэ нэһилиэстибэтэ сааһыланан, каталокка киирэр үлэтин ыытар.  
 
Александр Жирков  Германия Берлин куоратын Этнографическай музейыгар сылдьан кэпсэтиитин кэнниттэн Саха сирин экспедициятын үлэһиттэрэ бу музейга кэлэн үлэлииллэригэр усулуобуйа тэриллибитин курдук, атын музейдары кытта оннук кэпсэтиилэри ыытан, ыкса ылсан үлэлир наадатын бэлиэтээтэ.
 
Британия музейыгар Саха сирин коллекцияларын көрдөөһүн, олору сурукка-бичиккэ тиһии, хаартыскаҕа түһэрии уо.д.а. үлэлэрин туһунан иһитиннэриини Абердин университетын антропологияҕа кафедратын ассистена Элинор Пирс оҥордо. Кини Британия музейыгар Сибиир коллекцията дьоҕуһун, Азия хотугу өттүнээҕи экспонаттарга бу музей анал үлэһити туппатын туһунан иһитиннэрэн туран, бу курдук кэпсээтэ: “Онон Британия музейа  билигин кини коллекциятыгар Саха сириттэн баар маллар тустарынан билээри, мин Дьокуускайга араас специалистары кытта ыытар сүбэлэһэр кэпсэтиилэрбин кэтэһэр. Бииргэ үлэлииргэ бу тоҕоостоох үчүгэй түгэн дии саныыбын. Былааннаммытын курдук, мин манна ити ыытар үлэбин салгыыбын. Оттон дойдубар Великобританияҕа тиийдэхпинэ, ол хомуйбут информациябын кинилэр каталогтарыгар эбэн биэриэм. Эбии киллэриллибит суругу биһиги нууччалыы тылбаастыахпытын сөп. Дьэ, ол эһиги таһаарыахтаах каталоккыт төрүтүнэн буолуон сөп”.
 
Александр Жирков “Аан дойду музейдарыгар XVII-XX үйэ саҕаланыытыгар Саха сирин норуоттарын материальнай уонна духуобунай култууралара” диэн каталокка Элинор Пирс Британскай музей коллекциятын сааһылаан, бэлэмнээн оҥоруу авторын быһыытынан Англия атын да музейдарыгар Саха сирин коллекциятын көрдөөн булууга салгыы күүскэ үлэлииригэр эттэ. Спикер бу хайысхаҕа биир дойдулаахпыт Татьяна Лоу үлэлэһэрин, Великобритания музейдарыгар үлэлиир бөлөх балачча көдьүүстээхтик үлэлиирин бэлиэтээтэ.
 
Ем.Ярославскай аатынан республикатааҕы музей директора Егор Шишигин Дальнай Восток уокуругар баар музейдарга ыытыллыбыт үлэ түмүктэрин кэпсээтэ. Ол курдук Хабаровскай музейыгар 111  экспонат баар эрээри, Саха сиригэр суолталаах коллекцияны булбатахтарын, Приморскай кыраай музейыгар баар 6 мал улахан сыаналаах экспонакка аахсыллыбатын, Томскай музейыттан -- 45, Красноярскайга – 36, Иркутскайтан – 300 кэриҥэ малы булбуттарын туһунан иһитиннэрдэ.
 
Сүбэ мунньах түмүгэр Александр Жирков “Аан дойду музейдарыгар XVII-XX үйэ саҕаланыытыгар Саха сирин норуоттарын материальнай уонна духуобунай култууралара” диэн сааһыламмыт каталокка матырыйааллары хомуйууну түмүктээн, баар матырыйаалларынан каталог 1 уонна 2 томнарыгар туох киириэхтээҕин оҥорон, бэчээккэ бэлэмнээһини быйыл бүтэрэргэ  сорудахтаата. “2016 сылга биһиги бу каталог бэчээккэ бастакы тахсыытын көрүөх тустаахпыт”, -- диэтэ спикер.
 
Александр Николаевич өрөспүүбүлүкэ федеративнай сыһыаннаһыыларга уонна тас сибээстэргэ министерствотыгар итиэннэ культураҕа уонна духуобунай сайдыыга министерствотыгар туһаайан, Америка музейын фондугар хараллан сытар Саха сириттэн В.Иохельсон илдьибит туос ураһатын АМЕИ-тан көҥүллэтэн ылан, Саха сиригэр төннөрөр туһунан  кэпсэтиини ыыталларыгар кэскиллээх этиини киллэрдэ. Спикер бу этиитэ олоххо киирдэҕинэ, биһиги, сахалар, үйэлээх үгэспитин, ойуубутун-мандарбытын илдьэ сылдьар туос ураһабыт норуоппут духуобунай киэн туттуутунан буолара саарбахтаммат.
 
Ил Түмэн пресс-сулууспата