Манна даҕатан эттэххэ, В.В.Никифоров-Күлүмнүүр мемориальнай дуоскатыгар сибэкки дьөрбөтүн ууруу уонна “Сахатеатра сылтан сыл. 2011 – 2014 театральнай сезоннар” диэн саҥа тахсыбыт кинигэни билиһиннэрии тэрээһиннэрэ бииргэ түбэспитэ мээнэҕэ буолбатах. Тоҕо диэтэххэ, “Сахатеатра сылтан сыл. 2011 – 2014 театральнай сезоннар” диэн кинигэ«Саха театра сылтан сыл» кинигэ суруйуулара» диэн ааттаах анал түһүмэҕэр В.В.Никифоров-Күлүмнүүр тылбааһынан Л.Н.Толстой «Власть тьмы» драматын толору тиэкиһэ киирдэ. В.В.Никифоров-Күлүмнүүр олоҕун уонна үлэтин бастакы чинчийээччилэртэн биирдэстэрэ, талааннаах поэт уонна документалист суруйааччы Иван Федосеев-Доосо Күлүмнүүр үлэлэрин бөдөҥ хомуурунньугун «Солнце светит всем» диэн ааттаан 2001 с. бэчээттэппитэ. И.Е.Федосеев Лев Тостой «Власть тьмы» драматын Күлүмнүүр тылбааһыгар иккистээн таһаарары ситиспитэ, ол гынан баран кинигэҕэ драма бастакы түһүмэҕин бүтүүтүн кэнники 10 көстүүтүн кыайан киллэрбэтэҕэ.

 

 “Саха театра сылтан сыл” кинигэ эппиэттээх редактора, кинигэни бэлэмнээн таһаарыы бырайыагын автора Александр Жирков бу көтүтүүнү  ситэрэн биэрэн, Күлүмнүүр 1912 сыллаахха “Саха саҥата” сурунаал 2, 3 №№-гэр бэчээттэппит тылбааһын булан, хас биирдии оонньуутун сиһилии көрөн, үөрэтэн баран, олору толору тиэкиһинэн «Саха театра сылтан сыл» кинигэ суруйуулара» түһүмэххэ киллэрдэ. Онон бу тылбаас толору тиэкиһинэн кинигэҕэ бэчээттэнэн тахсыыта, кинигэни билиһиннэрии Күлүмнүүр төрөөбүт күнүгэр табыгастаахтык сөп түбэстилэр.  

 

Ити туһунан мемориальнай дуоскаҕа сибэкки ууруутугар тыл этэригэр Ил Түмэн спикерэ Александр Жирков: “Саха театра сылтан сыл” кинигэҕэ Лев Толстой “Власть тьмы” айымньытын Василий Васильевич Никифоров тылбаастаабыта бэчээттэннэ. Биһиги итинэн Василий Васильевич Никифоров нуучча классиктарын айымньыларын төрөөбүт тылга бастакы тылбаасчытынан уонна аан дойду классикатын уһулуччулаах айымньыларын бастакы тарҕатааччынан буоларын бэлиэтиибит”, -- диэн эттэ.

 

Иккиһинэн Александр Николаевич В.В.Никифоров-Күлүмнүүр көҕүлээһининэн П.Охлопков-Наара Суох «Бэрт киһи Бэриэт Бэргэн» олоҥхотунан сахалыы бастакы испэктээкил көрөөччү дьүүлүгэр 1906 сыллаахха тохсунньу 3 күнүгэр тахсыбытыгар  мустубт дьон болҕомтотун туһаайда. Спикер этэринэн, Күлүмнүүр туруоруу автора буолуон эмиэ сөп курдук. “Бу даатаны өйдөөн көрүҥ эрэ. Ити нөҥүө күнүгэр, 1906 сыл тохсунньу 4 күнүгэр, “Саха түмсүүтэ” (“Союз якутов”) ыҥырыллар уонна “Саха түмсүүтэ” диэн общественнай-политическай тэрилтэ тэриллэр. Василий Васильевич бу икки тэрээһини анаан-минээн субуруччу тэрийбит, -- диэн бэлиэтээтэ спикер. – 1905 сыллаахха ахсынньы 31 күнүгэр бастакы тэрээһин мунньах Василий Васильевич Никифоров дьиэтигэр ыытыллыбыта. Василий Никифоров-Күлүмнүүр театр тылын туһанан бэйэтин норуотугар ХХ үйэҕэ баһыйар суолтаны ылыахтаах общественнай-политическай идеялары тиэрдиэн баҕарбыта”.

 

Саҥа тахсыбыт кинигэни билиһиннэриини салайан ыыппыт библиотекарь, өрөспүүбүлүкэ культуратын үтүөлээх үлэһитэ Анастасия Алексеева  “Саха театра сылтан сыл” кинигэни бэчээккэ таһаарыы үлэтэ хайдах барбытын билиһиннэрдэ.

 

Ол курдук театр туһунан кинигэни сыллата таһаарыы туһунан санаа “Саха театрын антологиятын” үс кинигэтин бэчээттээн таһаарыы кэнниттэн 2010 сыллаахха бастаан этиллибитэ. Антологияны бэчээккэ бэлэмнээһин кэмигэр хомуллубут матырыйааллартан Саха театра хас сыллаахха төрүттэммитэ  быһаарыллыбыта. Ол курдук 1906 сыллаахха тохсунньу 3 күнүгэр П.Охлопков-Наара Суох «Бэрт киһи Бэриэт Бэргэн» олоҥхотунан сахалыы бастакы испэктээкил көрөөччү дьүүлүгэр тахсыбыт күнүттэн ыла театр төрүттэммит күнэ ааҕыллар.  Антология тахсыар диэри театр 1925 сыллаахха төрүттэммитинэн ааҕыллара.

 

Кинигэ “Бастакы олуктар”, «Театр искусствота», «Театральнай династиялар», «Ааттар», «Үбүлүөйдээх мэтириэттэр», «Кинигэ долбуура», «Саха театра сылтан сыл» кинигэ суруйуулара», «Биһиги өйбүтүгэр-санаабытыгар», «Театр үлэтин туһунан матырыйааллар» уонна «Театр -- пресса сиэркилэтигэр» түһүмэхтэртэн турар.

 

 

Сыл ахсын тахсар кинигэ быйылгы таһаарыыта Саха театрын уһулуччулаах үлэтин бүгүҥҥү күн таһымынан салгыы үөрэтиигэ, чинчийиигэ уонна  сыаналааһыҥҥа, ону сэргэ саха норуотун барҕа баай культуратын илдьэ сылдьааччы быһыытынан үөскээн-сайдан иһэр бастакы олуктарын-төрүттэрин уонна суолтатын  өйдүүргэ көмөлөһөр аналлаах.

 

Саха театрын директора Анатолий Николаев театр коллективын аатыттан 2016 сылы Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр  В.В.Никифоров-Күлүмнүүр сылынан биллэрэргэ этэн туран, А.Н.Жирков баһылыктаах редакционнай коллегияҕа махталын тиэртэ.

 

Культура уонна духуобунай сайдыы министрин солбуйааччы Туйаара Пестрякова, “Бичик” кинигэ кыһатын директора Август Егоров,  «Театральнай династиялар» түһүмэх Чочоолоп аҕа ууһугар, РСФСР үтүөлээх артыыһын, САССР народнай артыыһын Виктор Саввин династиятыгар анаммыт. В.А. Саввин ииппиткыыһа, үлэ ветерана Юлия Холмогорова, театр туһунан хас да кинигэ автора Зоя Багынанова, Саха театрын кылаабынай режиссера Руслан Тараховскай,  Гуманитарнай чинчийии уонна аҕыйах ахсааннаах хотугу норуоттар проблемаларын институтун музейын сэбиэдиссэйэ Пантелеймон Петров, “Киин куорат” хаһыат редактора Иван Ущницкай  уонна да атыттар Ил Түмэн Председателигэр, бу бырайыак авторыгар уонна кинигэ эппиэттээх редакторыгар Александр Жирковка саха норуотун бастакы көлүөнэ интеллигенциятын аатын тилиннэриигэ саҕалаабыт дьыалатын тиһэҕэр тиэрдэригэр, норуот духуобунай олоҕун сайдыытыгар бу курдук хамсааһыны киллэрэн иһэригэр баҕаран туран, барҕа махталларын эттилэр.

 

Иван Ушницкай өрөспүүбүлүкэ парламенын спикерэ Александр Жирков саха норуотун духуобунай культуратын харыстааһыҥҥа, сайыннарыыга, саха бастакы көлүөнэ интеллигенциятын аатын төннөрүүгэ ыытар үлэтин, дьоһун холобурун сыаналаан бу курдук эттэ: “Бас-көс дьон норуот духуобунай олоҕор кыттыытын холобурун Василий Васильевич Никифоров-Күлүмнүүр бэйэтэ көрдөрбүтэ. Кини тэлбит ити суолун Платон Алексеевич Ойуунускай, Василий Андреевич Протодьяконов-Кулантай уонна Михаил Ефимович Николаев салҕаабыттара. Холобурга диэн эттэххэ, В.В.Никифоров үйэлээх дуоскатыгар бүгүҥҥү сибэкки ууруутун сиэригэр-туомугар  Александр Николаевич Жирков кыттыбатаҕа буоллар, норуот кыттыыта манна быдан аҕыйах буолуо этэ. Онон маннык тэрээһиннэргэ өрөспүүбүлүкэ бастакы салайааччыларын кыттыыта булгуччу эрэйиллэр”. Кини салгыы В.В.Никифоров биографиятын уонна айар үлэтин үөрэтиинэн дьарыктанар киһи буоларынан Күлүмнүүрү бүтүн Россия таһымнаах деятель быһыытынан сыаналаата. Ол курдук Василий Никифоров 1896 с. Нижнэй Новгородка, ол кэннэ 1923 с. ыытыллыбыт Бүтүн Россиятааҕы быыстапкаларга Саха сирин көрдөрүүтэ бастакы миэстэлэри ылбыттар. “Кини аатын этнограф Петр Семенов-Тян-Шанскайы уонна Владимир Тан-Богораһы кытта тэҥҥэ туруоруохха сөп”, -- диэтэ Иван Ушницкай.

  

Түмүккэ В.В.Никифоров хос сиэнэ Альбина Кузакова-Никифорова “Саха театра сылтан сыл” кинигэни билиһиннэриигэ кэлбит дьоҥҥо хос эһэтин туһунан үтүө тылларын иһин махтанна уонна Василий Васильевич аатын үйэтитиигэ ылыммыт былааннарын олоххо киллэрэллэригэр ситиһиилэри баҕарда.

 

“Саха театра сылтан сыл” кинигэни билиһиннэриитигэр Лев Толстой “Хараҥа дьай күүһэ”  пьесатын Күлүмнүүр тылбааһынан режиссер Василий Фомин туруоруутуттан быһа тардан театр артыыстара Прасковья Адамова, Надежда Ушницкая толоруулара, Тимофей Сметанин  көрдөрбүт литературнай композицията сэргэхситтэ.

 

 

 

 

 

 

Председатель Государственного Собрания (Ил Тумэн) Александр Жирков, как автор проекта по изданию ежегодников Саха академического театра имени П.А. Ойунского, выступая на церемонии возложения цветов к мемориальной доске Василия Васильевича Никифорова - Күлүмнүүр на историческом здании Национальной библиотеки Республики Саха (Якутия), связал презентацию книги с именем выдающегося общественно-политического деятеля: «В ежегоднике опубликован перевод произведения Льва Толстого «Власть тьмы», сделанный Василием Васильевичем Никифоровым. Этим мы подчеркиваем факт, что В.В. Никифоров был первым переводчиком произведений классиков русской литературы на якутский язык, первым популяризатором выдающихся произведений мировой классики».

 

Вторым моментом, на котором Александр Николаевич заострил внимание, стал следующий факт: третьего января 1906 года по инициативе В.В. Никифорова состоялся первый спектакль на якутском языке «Бэрт киһи Бэриэт Бэргэн» («Удалой Бэриэт Бэргэн») силами Общества просвещения якутского народа по олонхо П.А.Охлопкова-Наара Суох. По мнению спикера, Василий Васильевич мог вполне быть и автором постановки. «Вдумайтесь в эту дату. Четвертого января 1906 года, на следующий день был созван Союз якутов и учреждена общественно-политическая организация «Союз якутов».  Василий Васильевич сознательно организовал оба мероприятия друг за другом», - обратил внимание Александр Николаевич,  - «31 декабря 1905 года прошло первое организационное заседание в доме Василия Васильевича Никифорова. Посредством языка театра Никифоров - Күлүмнүүр  хотел донести до своего народа передовые общественно-политические идеи, которые в наступившем ХХ веке должны были стать преобладающими».

 

Заслуженный работник культуры Республики Саха (Якутия) Анастасия Алексеева, открывая презентацию в Национальной библиотеке,  рассказала об истории издания ежегодника собравшимся.

 

Первый выпуск «Ежегодника» состоялся в 2012 году. Второй выпуск «Ежегодник Саха театра» увидел свет 27 марта – в Международный день театра. Он посвящён театральным сезонам 2011-2014 годов и состоит из разделов: «Истоки», «Искусство театра», «Театральные династии», «Имена», «Юбилейные портреты», «Из книжных изданий», «Публикации ежегодника», «В памяти нашей», «Материалы о деятельности театра в театральный сезон». Ее 35 материалов представляют интереснейшую информацию различной формы: воспоминаний, научных исследований, самих архивных документов и т.д. Участниками проекта являются Министерство культуры и духовного развития Республики Саха (Якутия), Национальное книжное издательство «Бичик», Саха академический театр им. П.А. Ойунского, Национальный архив Республики Саха (Якутия), Национальная библиотека Республики Саха (Якутия).

 

Директор Саха театра Анатолий Николаев поблагодарил редакционную коллегию во главе со спикером якутского парламента Александром Жирковым и предложил от имени своего театрального коллектива объявить следующий 2016 год в Республике Саха годом Василия Васильевича Никифорова – Күлүмнүүр, оценивая его вклад во все сферы жизни северного региона.

 

Первый заместитель министра культуры и духовного развития Республики Саха (Якутия), автор одной из статей Туйаара Пестрякова подчеркнула «исключительность и важность выхода этого издания» и  обозначила представленную книгу как «уникальную фиксацию жизни театра, как живого организма». «Театр живет по своим внутренним законам, которые нужно будет анализировать и фиксировать. Несомненно, ежегодник является своеобразным памятником всем основателям театрального искусства. Они войдут в анналы истории не только через средства массовой информации, но и через подобные издания. То, что входит в книгу, это входит в века и постоянно хранится в фондах Национальной библиотеки республики», - подчеркнула Туйаара Игоревна, - «Со стороны министерства, в рамках Государственной целевой программы «Создание условий для духовно-культурного развития народов Якутии на 2012-2017 годы», будет оказываться посильная помощь в финансировании дальнейшего издания ежегодника».

 

Директор НКИ «Бичик» Август Егоров поделился воспоминаниями о «бессонных днях и ночах» подготовки антологии к изданию под руководством спикера Ил Тумэна Александра Жиркова, поблагодарил работников театра за совместный труд. Также выразил благодарности народному артисту Республики Саха (Якутия) Ефиму Степанову и библиотекарю Сахатеатра Лене Тимофеевой, вручив им сертификаты НКИ «Бичик». Отдельное благодарственное письмо Август Васильевич передал председателю Госсобрания (Ил Тумэн) Якутии Александру Жиркову.  «В планах издательства намечено издание пьесы В.В. Никифорова «Манчаары», - поделился руководитель НКИ «Бичик».

 

Также выступили дочь и архивариус семьи заслуженного артиста РСФСР, народного артиста Якутской АССР Виктора Саввина, автор статьи «Род Чочоловых» Юлия Холмогорова, народная артистка Республики Саха (Якутия), автор и составитель нескольких книг о театре Зоя Багынанова, главный режиссер Саха академического театра им. П.А.Ойунского Руслан Тараховский. Работники культуры республики отметили в своих выступлениях вклад руководителя якутского парламента Александра Жиркова в просветительскую деятельность, любовь и внимание к театральному искусству.

 

Заведующий музеем Института гуманитарных исследований и проблем малочисленных народов Севера Республики Саха (Якутия), автор статьи «Краткий обзор зданий старого Якутска, где ставились спектакли» второй книги «Ежегодник Сахатеатра» Пантелеймон Петров поддержал предложение о возведении памятника В.В. Никифорову и предложил несколько вариантов размещения его в Якутске.

 

Главный редактор газеты «Киин куорат» Иван Ушницкий заметил: «Участие лидеров в духовной жизни народа своим примером показал еще сам Василий Васильевич Күлүмнүүр. Его стезю продолжили Платон Алексеевич Ойунский, Василий Андреевич Протодьяконов-Кулантай и Михаил Ефимович Николаев. К примеру, если бы не участие Александра Николаевича Жиркова в сегодняшнем возложении цветов к памятной доске Никифорова, народу было бы так же немного, как и всегда. Поэтому участие первых руководителей республики в подобных мероприятиях обязательно. Как человек, много занимающийся биографией и творчеством Василия Никифорова, считаю, что Василий Васильевич был личностью всероссийского масштаба. В 1896 году на Всероссийской выставке в Нижнем Новгороде организованная им презентация Якутии заняла первое место. Участие Якутии, также организованное Василием Васильевичем, во Всесоюзной выставке 1923 года снова первое место. Его имя можно поставить наряду с этнографами Петром Семеновым-Тян-Шанским и Владимиром Тан Богоразом».

 

Правнучка В.В. Никифорова Альбина Кузакова-Никифорова выразила благодарность собравшимся участникам презентации второй книги «Ежегодник Саха театра» и пожелала успехов в претворении всех планов по увековечению памяти Василия Васильевича. 

 

Презентацию книги украсили артисты Саха академического театра им. П.А. Ойунского. Был показан отрывок из пьесы Льва Толстого «Власть тьмы» в постановке режиссера Василия Фомина, сыгранный заслуженной артисткой Республики Саха (Якутия) Прасковьей Адамовой и заслуженной артисткой Республики Саха (Якутия) Надеждой Ушницкой, а также литературная композиция о театре по поэтическому творчеству своего коллеги, заслуженного артиста Республики Саха (Якутия) Тимофея Сметанина.