Маны сэргэ быйыл “Сахатеатра сылтан сыл. 2011 – 2014 театральнай сезоннар” диэн саҥа тахсыбыт кинигэ билиһиннэриитэ Күлүмнүүр төрөөбүт күнүгэр сөп түбэспитинэн сибээстээн, бу тэрээһиннэргэ Саха театрын артыыстара, музейдар, архыыптар, библиотекалар, кинигэ тахсыытыгар  үлэлэспит автордар, кинигэ геройдара, элбэх киһи  Василий Никифоров норуотун тyhyrap анаабыт олоҕун, далааһыннаах үлэтин ахта-саныы, сырдык аатыгар сүгүрүйэ муһуннулар.

 

Спикер XIX-XX үйэлэр кирбиилэригэр олорон ааспыт уһулуччулаах общественнай уонна политическай деятель, саха интеллигенциятын лидерэ, дирик өйдөөх идеолог, быраабы көмүскээччи, чинчийээччи, суруналыыс, суругу-бичиги, бэчээти, сырдыгы тарҕатааччы, саха литературатын, национальнай театрын төрүттэспит Василий Васильевич Никифоров-Күлүмнүүр олоҕун уонна үлэтин туһунан тыл этиитин саҕаланыытыгар саха бастакы интеллигенциятын лидерэ эһиил төрөөбүтэ 150 сылыгар бэлэмнэнии хайыы-үйэ бара турарын бэлиэтээтэ. Ол курдук саха бастакы көлүөнэ интеллигенциятын бас-көс киһитэ норуот махталлаах өйүгэр-санаатыгар хаалар гына чаҕылхай олоҕу олорбута, үлэлээбитэ ахтылынна. Александр Жирков эһиил, 2016 сылга элбэх тэрээһиннэр былааҥҥа баалларын, ол иһигэр В.В.Никифоров-Күлүмнүүр төрөөбүтэ 150 сыла, кини төрүттээбит “Саха түмсүүтэ”, Саха театра, бастакы сахалыы хаһыат тахсыыта итиэннэ аан бастаан бэчээттэммит уонна нуучча тылыгар тылбаастаммыт “Манчаары” пьесата туруоруллубута 110 сыллара туоларын, биһиги өрөспүүбүлүкэбитигэр общественнай-политическай санаа сайдыытын историятыгар  ити саҕалааһыннар бары бастакы хардыы буолалларын ыйда. Спикер тыл этиитигэр итини таһынан Күлүмнүүр библиотека уонна музей дьыалаларын, научнай экспедициялары төрүттээччи, саха айымньыларын бэчээккэ бастакы таһаарааччы быһыытынан туох да кэмнэммэт сүҥкэн үлэни саҕалаан хаалларбыта бэлиэтэннэ.

 

 “В.В.Никифоров аатын политическай өттүнэн ырааһырдан, норуотугар төннөрүллүөҕүттэн ыла 23 сыл ааста. 1992 сыл олунньутугар диэри 65 сыл тухары кини аата умнууга сылдьыбыта. Бу хас да көлүөнэ дьон олоҕо буолар. Кинилэр Василий Никифоров-Күлүмнүүр диэн ааты билбэккэ олорон, үөрэнэн, айан-тутан ааспыттара. Василий Васильевич аатын ханна ахтыбат историческай чинчийиилэр, литературнай уус-уран айымньылар элбэх томнара суруллубута. Никифоров аатын соруйан тумнубут дьон бэйэлэрин көҥүллэринэн эбэтэр баҕарбаталлар да таһаарбыт алҕастарын билиниэхтэрин баҕарбатахтара. Никифоров уонна саха бастакы көлүөнэ интеллигенциятын ааттара улахан сыранан төннөрүллэр. Биһиги Василий Васильевич туһунан матырыйааллары биирдиилээн булан хомуйабыт уонна общественность киэҥ араҥатыгар таһаарабыт”, -- диэн Александр Николаевич эттэ.

 

Ил Түмэн спикерэ Александр Жирков ити туһунан этэригэр Саха сирин историята саха бастакы көлүөнэ интеллигенциятын аата уонна кинилэр төрөөбүт өрөспүүбүлүкэлэрин общественнай-политическай санаатын сайдыытыгар киллэрбит кылааттара тумнуллан туран суруллубутугар тохтоото. “Бүгүн биһиги олоҕо уонна үлэтэ бүтүннүү “Бастыҥ” диэн тылга дьүөрэлэһэр бу үтүө, уһулуччулаах киһиэхэ анаммыт сылы саҕалыыбыт. Манна таарыччы эттэххэ, кини саха норуотун сырдатар  обществоны бастакынан тэрийбитэ. Быйыл ити общество тэриллибитэ 110 сылын туолар”, -- диэн этиитин мустубут дьон болҕойон иһиттилэр.

 

Ил Түмэн спикерин тыл этиитигэр Василий Никифоров бэйэтин санаатын, көрүүлэрин туруулаһыытыгар кэннинэн чугуйбат дуулаҕа санаалаах киһи буолара бэлиэтэннэ. “Ыраахтааҕы дьаһалтата кинини хаайара, үлэлэрин боборо, сырдатар, общественнай-политическай үлэтигэр араас мэһэйдэри оҥороро. Сэбиэскэй былааска кини эмиэ оннук тутууга-хабыыга түбэспитэ. Түмүгэр кини 1927 сыллаахха норуот өстөөҕүн быһыытынан хаайыллыбыта уонна 1928 сыллаахха Новосибирскай түрмэтигэр өлбүтэ. Кини бүтэһик кэриэһэ сырдатыы этэ. Бэйэтин киэҥ научнай библиотекатын төрөөбүт норуотугар биэрэргэ кэриэһин хаалларбыта”, -- диэн спикер улуу сырдатааччы олоҕун тиһэх мүнүүтэтигэр диэри норуотугар бэриниилээҕин бэлиэтээн эттэ.

 

Александр Жирков Василий Никифоров-Күлүмнүүр үрдүк санаалаах киһи быһыытынан кэм-кэрдии таһымытыттан быдан үрдүкү турарын, бэйэтин тула араас талааннаах, ураты көрүүлээх сытыы-хотуу дьону сатаан түмэр талааннааҕар тохтоон бу курдук эттэ: “Кини өссө биир дьоһун өрүтүнэн ити араас күүстэри биир хайысхаҕа, уопсай үтүө дьыалаҕа сатаан туһаайыыта буолар. Никифоров-Күлүмнүүр бэйэтэ билиниммитинэн, саҥа бачыымнары барытын бэйэтин аатыгар саба тардыммакка, табаарыстара туохха дьоҕурдаахтарынан, сыһыаннаахтарынан көрөн, ол санааларын сатабыллаахтык “үллэрэн” биэрэр этэ. Василий Васильевич бэйэтин норуотун кэскилин, общественнай, политическай, культурнай, государственнай өттүнэн инникитин көрсүөхтээх ыарахаттарын өтө көрбүтэ.  Ол иһин кини төрөөбүт дойдутун кэскиллээх чиргэл төрүттэрин уурары бэйэтин иэһинэн аахпыта”.

 

Итинник этэн туран Александр Жирков кэлэр көлүөнэлэр бу чаҕылхай киһи туһунан өссө үчүгэйдик, дириҥник билэр буолуохтарыгар, Василий Васильевич Никифоров-Күлүмнүүр  аата норуот өйүгэр-санаатыгар үйэлээхтик хаалыаҕар бигэтик эрэнэрин биллэрдэ.  Александр Николаевич В.В.Никифоров аатын тилиннэриини турууласпыт Ираида Клиорина, Николай Копырин, Иван Федосеев-Доосо, онтон да атын саха чинчийээччилэригэр дириҥ махталын биллэрдэ.

 

Тыл этиитин түмүгэр Ил Түмэн спикерэ общественность көҕүлээһининэн “Бичик” кинигэ кыһата “Саха бастакы көлүөнэ интеллигенцията. Саха сирин общественнай-политическай санаатын сайдыытыгар киллэриллибит кылаат” кинигэ сериятын олохтообутун, бу уһулуччулаах серия бастакы кинигэтэ В.В.Никифоров-Күлүмнүүргэ ананан тахсыахтааҕын туһунан үтүө сонуну иһитиннэриитин мустубут дьон ытыс таһыныынан биһирээтэ. Онон ити серияҕа саха интеллигенциятын бас-көс дьонноро – Уус-Алдантан Афанасьевтар, Мэҥэттэн Поповтар, Хаҥаластан Ксенофонтовтар, Сунтаартан Терешкиннэр, Амматтан Рязанскайдар уо.д.а. – киирэллэрэ былааннаммыт. Манан сибээстээн, Александр Николаевич ити серияны таһаарыыга Саха сирин бастакы көлүөнэ интеллигенциятын умнуллубут ааттарын тилиннэриигэ сыһыаннаах информацияны хомуйууга көхтөөхтүк кытталларыгар ыҥырда.

 

Өрөспүүбүлүкэ Правительствотын Председателин солбуйааччы Алексей Дьячковскай мустубут дьон иннигэр тыл этиитигэр: “Өрөспүүбүлүкэҕэ бүгүн туох ситиһиилээхпит барыта – Василий Васильевич Никифоров курдук дьон сахпыт уоттарыттан кыым ылаллар”, -- диэн бэлиэтээтэ.

В.В.Никифоров-Күлүмнүүр хос сиэнэ Альбина Никифорова аймахтар ааттарыттан тыл этэригэр өрөспүүбүлүкэ кини хос эһэтин аатын үйэтитиигэ салгыы ыытар үлэтигэр тус көрүүлэрин этэн, ситиһиилэри баҕарда. ХИФУ филологическай факультетын журналистикаҕа кафедратын сэбиэдиссэйэ Олег Сидоров Василий Никифоров төрөөбүт норуотун сырдатыыга, сайыннарыыга кылаатын Махатма Ганди норуотун туһугар киллэрбит кылаатыгар тэҥнээтэ уонна саха норуотун сырдатааччытын, уһулуччулаах общественнай-политическай деятелин аатынан норуоттар икки ардыларынааҕы конференцияны тэрийэн ыытарга этии көтөхтө. 

 

Ити кэнниттэн мустубут дьон бары В.В.Никифоров-Күлүмнүүр мөссүөннээх мемориальнай дуоскаҕа сибэкки дьөрбөтүн уурдулар.

 

 

Василий Васильевич Никифоров-Күлүмнүүр (1866 – 1928 с.с.) – үөрэҕинэн юрист, 19 үйэ 90-с сылларыгар төрөөбүт Дүпсүн улууһугар кулубанан, кэлин Дьокуускайга статистика кэмитиэтигэр, Уокуруктааҕы суукка үлэлээбитэ, Сибиряковскай экспедицияҕа, Нижнэй Новгородка ыытыллыбыт Бүтүн Россиятааҕы быыстапкаҕа кыттыбыта. 1906 с. “Саха түмсүүтүн” тэрийбитэ, ол иһин хаайыллан, түрмэҕэ 1,5 сыл олорбута. Ити кэмҥэ кини аатырбыт “Манчаары түөкүн” пьесатын суруйбута. Специалистар бу пьесаны саха национальнай драматургиятын төрүттээбит айымньынан ааҕаллар.В.В.Никифоров оччотооҕу бэчээккэ публицистическай суруйуулары хото таһаарбыта, Саха уобалаһын төрүт олохтоохторун съеһин тэрийиини көҕүлээччинэн, тэрийээччинэн буолбута. Ити кэмнэргэ кини Л.Толстой “Власть тьмы” уонна Н.Гоголь “Женитьба” пьесаларын сахалыы тылбаастаабыта. Ити иннинэ кини “Семейный быт якутов” диэн монографиятын суруйбута.

Быстах кэмҥэ үлэлээбит Правительствоҕа губерния земскэй быраабатын кулубатын дуоһунаһыгар Саха сирин бастакы быыбардаммыт салайааччытынан үлэлээбитэ. Сэбиэскэй былааска Москваҕа Киин-Илиҥҥи издательство Саха сиринээҕи секциятын секретарынан, ССРС Наукаларын академиятын Саха сиринээҕи экспедициятын научнай үлэһитинэн үлэлээбитэ.    

В.В.Никифоров 1927 сыллаахха норуот өстөөҕүн быһыытынан хаайыллыбыта уонна 1928 сыллаахха Новосибирскай түрмэтигэр өлбүтэ. Кини үтүө аата норуотугар төннөрүллүбүтэ.

     

 

    

 

 

 

 

 

 

 

Председатель Ил Тумэна Александр Жирков, открывая торжественное мероприятие, подчеркнул: «Прошло 23 года с момента политической реабилитации Василия Васильевича Никифорова – Күлүмнүүр. Вы являетесь свидетелями этих событий почти четверть вековой давности. Мы знаем, этой дате - февраля 1992 года предшествовали долгие  65 лет забвения. Это жизни нескольких поколений людей, которые росли творили, учились и даже уходили в иной мир, не зная имени Василия Күлүмнүүр. Были написаны тома исторических исследований, литературно-художественных произведений, где не было имени Василия Васильевича. Люди, которые сознательно шли на умолчание имени Никифорова, добровольно не хотели признавать своих вольных или невольных ошибок. Все это не должно быть сброшено со счетов. Возвращение имени Никифорова и первого поколения якутской интеллигенции дается с очень большим трудом. Мы собираем материалы о Василии Васильевиче по крупицам и доводим их до широкой общественности».

 

Спикер якутского парламента Александр Николаевич подчеркнул: «Имена лучших представителей интеллигенции народа саха были преданы забвению. История Якутии писалась без них и в обход их вклада в развитие общественно-политической мысли родной республики».

 

Председатель Госсобрания республики объявил: «Сегодня, в день рождения Василия Васильевича Никифорова мы открываем год, посвященный этому  выдающемуся человеку, вся деятельность которого созвучна со словом «первый»». 

 

Александр Николаевич обратил внимание на яркую деятельность лидера якутской интеллигенции посредством предстоящих юбилеев: нынешний 2015 год ознаменован 110-летием основания созданного В.В. Никифоровым Общества просвещения якутского народа; в 2016 году общественность республики отметит 110-летие основания общественной организации «Союз якутов»; 110-летие первого опубликованного драматического произведения «Манчаары» переведенного на русский язык; 110-летие со дня основания им якутского драматического театра; 18 мая 2016 года республика отметит 150-летие Никифорова-Күлүмнүүр, а в 2017 республика отметит 110-летие со дня издания первой газеты на якутском языке. Василий Васильевич – основатель библиотечного, музейного дела, организатор научных экспедиций и т.д.

 

Александр Николаевич отметил: «Василий Васильевич Никифоров был бескомпромиссным человеком в отстаивании своих позиций, убеждений. Он не пришелся ко двору ни царской администрации, ни Советской власти. Царская администрация арестовывала, запрещала его работы, чинила всяческие препятствия его просветительской, общественной и политической деятельности. При Советской власти он встречался с такими же притеснениями. В конце концов, в 1927 году он был арестован и, как враг народа, заключен в Новосибирскую тюрьму. Последним его заветом было просвещение. Свою обширную, научную библиотеку он завещал родному народу».

 

Александр Жирков подчеркнул: ««Как человек высоких помыслов, Василий Васильевич Никифоров – Күлүмнүүр стоял над временем. Он имел удивительный талант собирать вокруг себя людей самых различных убеждений и взглядов. В то время это было еще сложнее, чем сейчас, из-за отсутствия устоявшихся политических и общественных взглядов и позиций, обоснованных концепций на развитие общества. Все было внове. Одна из его заслуг заключалась в его  умении направлять эти разные силы в одно русло, на общее благо. По собственному признанию, Никифорову-Күлүмнүүр было неудобно связывать со своим именем множество новых починов, поэтому он умело «раздавал» свои идеи и замыслы согласно способностям и наклонностям своих товарищей в тех или иных областях. Лидерские способности  его были уникальны. Василий Васильевич предвидел будущее своего народа, предстоящие трудности в общественном, политическом, культурном, государственном будущем своего народа. Вот почему он считал своим долгом заложить здоровые перспективные основы будущего своей родины».

 

Александр Жирков выразил надежду: «Думаю, будущие поколения еще лучше, глубже будут знать об этой яркой личности. Имя Василия Васильевича Никифорова-Күлүмнүүр останется в памяти на долгие-долгие времена». Александр Николаевич вспомнил с благодарностью имена тех, кто вложил вклад в реабилитацию имени В.В. Никифорова: Ираиды Клиориной, Николая Копырина, Ивана Федосеева-Доосо и других якутских исследователей.

 

В конце выступления спикер Ил Тумэна Александр Жирков подчеркнул, что по инициативе общественности в НКИ «Бичик» создана специальная книжная серия «Первое поколение якутской интеллигенции. Вклад в развитие общественно-политической мысли Якутии». Первая книга этой уникальной серии будет посвящена В.В. Никифорову-Күлүмнүүр. Далее в эту серию планируется включение таких лидеров якутской интеллигенции, как: Афанасьевы из Усть-Алданского, Поповы из Мегинского, Ксенофонтовы из Хангаласского, Терешкины из Сунтарского, Рязанские из Амгинского улусов. Спикер якутского парламента Александр Николаевич призвал всех, кто знает, владеет информацией о незаслуженно забытых именах первого поколения интеллигенции Якутии принять активное участие в пополнении и издании этой серии.

 

Заместитель председателя Правительства Республики Саха (Якутия) Алексей Дьячковский заметил: «То, что мы имеем сейчас в республике, это все – огни, зажжённые такими людьми как Василий Васильевич  Никифоров».

 

Правнучка В.В. Никифорова Альбина Никифорова выразила пожелания родственников в дальнейшей работе над увековечением памяти своего прадеда.

 

Заведующий кафедрой журналистики филологического факультета Северо-Восточного федерального университета им. М.К. Аммосова Олег Сидоров сравнил вклад  Василия Никифорова с Махатмой Ганди, оценивая его вклад в просвещение и развитие своего родного народа, и предложил провести международную конференцию имени выдающегося общественно-политического деятеля и просветителя народа саха.

 

Василий Васильевич Никифоров-Күлүмнүүр (1866 – 1928) – юрист по образованию в 90-х годах 19-го века был головой родного Дюпсинского улуса, впоследствии работал в Якутском статистическом комитете, частным поверенным Окружного суда, участвовал в Сибиряковской экспедиции, во Всероссийской выставке в Нижнем Новгороде. Человек прогрессивных взглядов он не остался чужд освободительным идеям первой русской революции и создал в 1906 г. "Союз якутов", за что был арестован и провел в тюрьме 1,5 года. Именно тогда была написана его знаменитая пьеса "Манчары туекун". Специалисты считают её первоосновой якутской национальной драматургии. Василий Никифоров занимался активной публицистической деятельностью в прогрессивной печати, организовал и был идейным вдохновителем и организатором съезда инородцев Якутской области. В эти годы переводит на якутский язык пьесы "Власть тьмы" Льва Толстого и "Женитьбу" Николая Гоголя. Еще раньше им была написана монография "Семейный быт якутов" объемом 20 печатных листов.

 

При Временном правительстве занимал пост главы губернской земской управы, став первым избранным руководителем Якутии. При Советской власти работал секретарем Якутской секции Центрально-Восточного издательства в Москве, научным сотрудником Якутской экспедиции Академии наук СССР.

 

В.В. Никифоров осенью 1927 г. был незаконно арестован и через год умер в Новосибирской тюрьме. Реабилитирован посмертно.