Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Түмэнин наукаҕа, үөрэххэ, култуураҕа, сонуну киэҥник тарҕатар ситимнэргэ уонна уопсастыбаннай тэрилтэлэр дьыалаларыгар кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Антонина Григорьева «Төрөөбүт тыллар сайдыыларын уонна харыстаныыларын сокуон өттүнэн хааччыйыыга этиилэр тустарынан» төгүрүк остуолу салайан ыытта. Мунньах Национальнай оскуола кэнсиэпсийэтин төрөөбүт күнүгэр сөп түбэстэ.  

 

Төгүрүк остуолга Ил Түмэн Бэрэссэдээтэлин солбуйааччы Ольга Балабкина, норуот депутаттара Егор Жирков, Елена Голомарева, Марфа Филиппова, Иван Шамаев, Василий Местников, Алексей Филиппов, Петр Аммосов, өрөспүүбүлүкэ прокурорун көмөлөһөөччүтэ Егор Неустроев, Саха Өрөспүүбүлүкэтин үөрэҕин уонна наукатын миниистирин бастакы солбуйааччы Феодосия Габышева, Саха Өрөспүүбүлүкэтин информационнай технологиятын уонна сибээһин миниистирин солбуйааччы Чокуур Гаврильев, ийэ тылбыт инники дьылҕатын туһугар ис сүрэхтэриттэн долгуйар дьон, көҥүл түмсүүлэр, тус идэлээх үлэһиттэр, төрөппүттэр сааланы толору муһуннулар.

  

Тус кэмитиэт бэрэссэдээтэлэ Антонина Григорьева мунньаҕы арыйарыгар 27 сыл анараа өттүгэр Национальнай оскуола кэнсиэпсийэтэ тэриллибитин бэлиэтээтэ уонна кэнсиэпсийэ ааптара норуот депутата Егор Жиркову, кини биир санаалаахтарын эҕэрдэлээтэ. «Бу кэнсиэпсийэ бүтүн норуот инникитин, кэскилин быһаарар үйэлээх, дириҥ суолталаах. Хамсааһын бүтүн дойду үрдүнэн киэҥ сэҥээриини ылбытын бары билэбит. Төрөөбүт тылынан үөрэтиини сокуон өттүнэн харыстааһын боппуруоһугар бу биһиги хаһыс да көрсүһүүбүт буолар. Госдума кэккэ депутаттара муус устар ыйга Россия Федерациятын үөрэх туһунан сокуонугар уларытыылары бэлэмнээбиттэр», - диэн Антонина Афанасьевна билиһиннэрдэ.

 

Сүрүн дакылааты норуот депутата Егор Жирков оҥордо. Кини соторутааҕыта алта депутат көҕүлээһининэн Госдума көрүүтүгэр киирбит Россия норуоттарын төрөөбүт тылларын кэскилигэр суоһуур ис хоһоонноох сокуон барылын ырытан, сокуон Госдумаҕа ааспатын туһугар туруулаһар тирэх докумуону оҥорбутун билиһиннэрдэ. «Бу докумуоҥҥа сурулларынан сүрүн долгуйуу судаарыстыбаннай уонна төрүт омуктар тылларыгар баар, ол аата Саха сиригэр – саха, эбээн, эбэҥки, юкагир, чукча, долган тылларыгар. Иккиһинэн, бу сокуон быраабы хааччахтааһын буолуон сөп. Госдума дьүүлүгэр киирбит сокуон барылын биир ордук кутталлаах киллэһигинэн төрөөбүт тылы үөрэтии булгуччулаах буоларын тохтотон, төрөппүт баҕа өттүнэн талыытыгар биэриини бигэргэтэрэ буолар. Онно төрөппүт ханнык тылы талбытын кумааҕыга сайабылыанньа суруйбутунан оҕо үөрэниэхтээх», - диэн эттэ.

 

Кини сокуон барыла Россия Федерациятын Төрүт Сокуонун 68 ыстатыйатын Россия норуоттарыгар төрөөбүт тылларын харыстыылларыгар быраап биэрэр, кинини үөрэтэллэригэр уонна сайыннаралларыгар сөптөөх быһыыны-майгыны тэрийэр мэктиэтин кэһэрин быһыытынан Госдума бастакы да ааҕыытыгар киллэрбэккэ тохтотору, үөрэнэр тыллары талыыны федеральнай таһымҥа буолбакка, регионнар бэйэлэрин парламеннарын быһаарыытыгар хаалларары туруорсар.

 

Норуот депутата Иван Шамаев Национальнай оскуола кэнсиэпсийэтин төрөөбүт күнэ маннык кэпсэтиигэ түмпүтэ ордук улахан суолталааҕын бэлиэтээтэ. Бу долгутар сокуон бырайыага киирэн, ыам ыйын 21 күнүгэр Москва куоракка өрөспүүбүлүкэлэр мустан улахан төгүрүк остуол ыыппыттарын, онно кыттыыны ылбытын сырдатта. «Татаардар бу сокуон бырайыага ылыныллыа суохтаах диэн уураах таһаарбыттара, ити тарҕаммыта ыраатта. Уурааҕы өйүүбүт диэн хас даҕаны субъект эппиэттээтэ. Биһиги ити татаардар докумуоннарыгар олоҕуруохпутун сөп диэн толкуйдуубун. Бу сокуон ааспатын туһугар бары сомоҕолоһон, кыахпытын, өйбүтүн-санаабытын түмэн бииргэ үлэлиэҕиҥ», - диэн туран, депутаттары сокуону чочуйсан ааптар быһыытынан киириҥ диэн ыҥырда.   

 

Аҕыйах ахсааннаах норуоттар боппуруостарыгар уонна Арктика дьыалаларыгар сис кэмитиэт бэрэссэдээтэлэ Елена Голомарева бу сокуон барылын Госдума депутаттара бэйэлэрэ толкуйдаан таһаарбыттарынан улаханнык көмүскүөхтэрэ, туруулаһар уустук буоларыгар бэлэмнэниэхтээхпит диэн этиитин саҕалаата. «Аҕыйах ахсааннаах норуоттар тылларын төрөппүт сайабылыанньа суруйан куруһуок курдук үөрэтэ сылдьабыт. Саха тыла нуучча тылын кытта тэҥ судаарыстыбаннай бырааптаах. Билигин ити сокуон ылылыннаҕына саха тыла эмиэ аҕыйах ахсааннаах норуоттар тылларын курдук намтаан хаалыаҕа. Ити элбэх киһини долгутар», - диэн бэлиэтээтэ.

 

Саха Өрөспүүбүлүкэтин национальнай оскуолалары чинчийэр научнай институтун дириэктэрэ Светлана Семенова Россия үрдүнэн 22 өрөспүүбүлүкэттэн 21-гэр судаарыстыбаннай статустаах тыллаахтарын, оскуолаҕа 89 омук төрөөбүт тыла үөрэтиллэрин аҕынна. Тыл судаарыстыба көмүскэлин быһыытынан көрүллүөхтээҕин, норуот бүттүүн быраабын, итини сэргэ тус быраабы үһүөннэрин тэҥҥэ тутан сокуону үөрэппиттэрин эттэ, сокуон барылын ырытан кэпсээтэ.

 

Төгүрүк остуолга элбэх тыл этилиннэ. Ил Түмэн Бэрэссэдээтэлин солбуйааччы Ольга Балабкина өрөспүүбүлүкэ суһаллык Госдумаҕа этиини суруйан ыытыахтааҕын тоһоҕолоон эттэ. Бу саалаҕа норуот инникитин туһугар долгуйар дьон мустубуттарын бэлиэтээтэ.

 

Гаврил Филиппов, Александра Попова, Вилюяна Никитина, Туйаара Михайлова, Владимир Борисов, оҕолорун дьылҕаларын иннигэр долгуйар Национальнай оскуола кэнсиэпсийэтин кэмигэр үөрэммит төрөппүттэр сокуону утаралларын туһунан санааларын биллэрдилэр.

 

«Бичик» кинигэ кыһатын сүрүн редактора Валерий Луковцев төрөөбүт тылынан үөрэтиини хааччахтааһын биһигини омук быһыытынан бырааппытын быһыы буолар, уйулҕа үөрэхтээҕэ Мичийэ Тоокой маннык сокуон норуот тылыгар эрэ буолбакка, уйулҕатын туругар эмиэ дьайыан сөптөөҕүн, юрист идэлээх  Василий Данилов бу сокуон барылыгар Ил Түмэн депутаттара ырытан, толкуйдаан биир үчүгэй концепциялаах уларытыы киллэрэллэригэр баҕарда, Феликс Антонов Россия Федерациятын Конституциятыгар төрөөбүт тылга харыстабыллаах сыһыан туһунан сурулларын, Мария Погодаева: «Биһиги, аҕыйах ахсааннаах норуоттар, тылбыт билигин суох. Төһө да учуонай, үөрэхтээх дьонноохпут иһин, тылбытын билбэппит. Маннык быһыыга-майгыга биһигини сэбиэскэй кэмҥэ соҥноммут төрөппүт баҕатынан үөрэтии тиэрдибитэ. Ити ньыманы аны билигин саха тылын суох оҥорорго туттан эрэллэр», - диэн эттилэр.

 

Антонина Григорьева Бырабыыталыстыба иһинэн баар Тыл сэбиэтигэр көмөҕө Тылга уопсастыбаннас сэбиэтэ диэни тэрийиэххэ диэн этии киллэрдэ. «2019 сылы Аан дойдутааҕы холбоһуктаах нациялар тэрилтэлэрэ төрүт омуктар тылларын сылынан биллэрбитэ. Өрөспүүбүлүкэбитигэр үөрэххэ тустаах, сөптөөх быраап, нуорма өттүнэн толору эппиэттиир базаны тэрийэр ирдэнэр. Бу хайысхаҕа үлэ ыытыллар. Ил Түмэн кэлэр пленарнай мунньаҕар бэс ыйын 8 күнүгэр көрөн баран, Госдумаҕа туһаайыы этиини бэлэмнээн ыытыаҕа», - диэн түмүктээтэ.