Бу сырыы улууска баар социальнай хайысхалаах кыһалҕалары, быйыл бэс ыйын 27-28 күннэригэр ыытыллыахтаах Олоҥхо ыһыаҕар бэлэмнэниини, үлэ-хамнас хайдах баран иһэрин дьүүллэһэр сыаллаах-соруктаах буолла. Бүлүүгэ тиийээт, өрөспүүбүлүкэ уонна улуус салалтата Сосновкаҕа баар Кэт Марсден аатынан психоневрологическай интернат-дьиэҕэ тиийэн, үлэһиттэри кытта көрсүһэн, үлэлэрин, туох кыһалҕалаахтарын билсистилэр.

 

ПНДИ дириэктэрэ Клеопатра Корякина Сосновкаҕа 150 миэстэлээх интернат-дьиэ саҥа таас куорпуһун тутууну уонна сүнньүнэн эбии үлэһит штатын туруорсалларын туһунан сөптөөх кэпсэтии барда диэн бэлиэтээтэ. Ол кэннэ өрөспүүбүлүкэ салайааччылара салгыы Сосновкаҕа элбэх оҕолоох ыалларга сылдьан, хайдах олороллорун, туох дьарыктаахтарын, күннээҕи олохторугар ханнык ыарахаттары көрсөллөрүн, оҕо пособиетын, оскуолаҕа кыаммат ыаллар оҕолорун аһатыы, оҕону иитии, эмтэтии, дьиэҕэ көрүү-истии, инники өттүгэр туох-ханнык былааннаахтарын ыйыталастылар, сиһилии кэпсэттилэр. Ил Дархан Егор Афанасьевич экономика билигин атаҕар ситэ тура илигинэн, элбэх оҕолоох ыаллар олохторугар-дьаһахтарыгар үгүс ыарахаттары көрсөллөрүнэн, быйылгыттан кинилэргэ чопчу аадырыстаах көмөнү оҥорууну олохтоох дьаһалталар таһымнарыгар биэрэн, көрүллэр уонна туһаныллар механизмын чопчулаан, анал программаҕа киллэрэн, бу боппуруоска саҥалыы хайысхалаах үлэ барыахтааҕын, ол иһин миэстэтигэр маннык ыаллары кытта көрсүһэн кэпсэтэр соруктааҕын быһаарда.

 

Салгыы Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Түмэнин Бэрэссэдээтэлэ Александр Жирков,  СӨ судаарыстыбаннай сүбэһитэ Андрей Борисов, СӨ Бырабыыталыстыбатын Бэрэссэдээтэлин бастакы солбуйааччы – экономика министрэ Алексей Стручков, СӨ культуратын министрэ Владимир Тихонов, Ил Түмэн депутата Иннокентий Григорьев улуус депутаттарын Сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ Гаврил Корякин Олоҥхо ыһыаҕа ыытыллар сиригэр -- «Хомустаах» культурнай-этнографическай комплекска сырыттылар. Улуустааҕы инженернэй-тутуу управлениетын начальнига Владимир Степанов ыһыах ыытыллар сиригэр 10-ча эбийиэккэ үлэ хайдах барарын билиһиннэрдэ. Салгыы бөлөх Бүлүү куоратыгар тутулла турар таас спортивнай саалаҕа -- сайын ыһыах кэмигэр культурнай программа 250 кыттааччыта олоруохтаах объегын, ыһыах ыалдьыттара түһүөхтээх 31 №-дээх техникум, Н.Г.Чернышевскай аатынан Бүлүү педколледжын уопсай дьиэлэрин көрдүлэр. Маны сэргэ улуус киинигэр тутулла турар таас балыыһа комплексыгар сырыттылар.

 

В.О.Каратаев аатынан Олоҥхо дьиэтигэр Александр Жирков Бүлүү общественниктарын кытта көрүстэ, истиҥ кэпсэтии буолла. Олоҥхо дьиэтэ 2014 сыллаахха улуус көҕүлээһининэн уонна «үтүө дьыала» хамсааһын чэрчитинэн тутуллан киирбитэ. Манна  общественнай түмсүүлэр норуот төрүт үгэстэрин, тылынан уус-уран айымньытын үйэтитиигэ үгүс үлэни ыыталлар. Көрсүһүүгэ Олоҥхо дьиэтин кэккэлэһэ балаҕаны туттарыы, бу территорияҕа тупсарыы үлэтин ыытыы, Василий Каратаевка бюст оҥотторуу боппуруостарын кэпсэттилэр.  

 

Салгыы улуус дьаһалтатыгар улуус салалтатын, нэһилиэктэр баһылыктарын, тэрилтэлэр салайааччыларын кыттыылаах мунньахха көмөҕө наадыйар дьоҥҥо көмөлөһүүнү тэрийии уонна Олонхо ыһыаҕар бэлэмнэнии боппуруостарын көрдүлэр.

 

Дойду президенэ Владимир Путин ааспыт сылга аҕыйах дохуоттаах дьоҥҥо көмөлөһөр сыал-сорук туруорбута, Ил Дархан ахсынньыга Ил Түмэҥҥэ анал этиитигэр ити боппуруоһу биир сүрүн быһаарыллыахтаах кыһалҕа быһыытынан тиэрдибитэ. Егор Борисов улуустарга сылдьан көрдөҕүнэ, дьон көмө хайдах кэриҥнээхтик оҥоһуллуохтааҕын билбэттэрин бэлиэтээтэ. Билигин көмө оҥоруутун механизма чочулла сылдьарын, балаһыанньаны чопчу билэн олорор нэһилиэктэр баһылыктарыгар боломуочуйа сүктэриллиэ диэн быһаарда.

 

Үлэ уонна социальнай политика министрэ Александр Михеев анал уураах бэлэмнэнэ сылдьарын, контрактар баһылыктарга бэриллиэхтэрин иһитиннэрдэ. Бырабыыталыстыба бэрэссэдээтилин солбуйааччы-тыа хаһаайыстыбатын министрэ Петр Алексеев 100 мөл. солк. 100 муниципальнай тэрээһиннэргэ, хас биирдиилэригэр 1 мөл. солк., кэлэр үс сылга атын нэһилиэктэргэ бэриллиэҕин, олохтоох таһымҥа дьарыктаах буолууга бырагыраама булгуччу оҥоһуллуохтааҕын эттэ.

 

Улуустааҕы социальнай управление салайааччыта Алина Каратаева соцконтракт көмөтүнэн улууска кыаммат араҥаҕа баһылыктар кыттыылаах көмөнү оҥоруу уопута баарын, кыаммат араҥаҕа салгыы былааннаахтык үлэлэһиэхтэрин иһитиннэрдэ.

 

Ил Дархан дохуота суох, кыра дохуоттаах, асоциальнай олохтоох дьон көмө ылан баран социальнай кыһалҕаларын быһаарыналларыгар эппиэтинэстэрин үрдэтэргэ, үбүлээһин халтайга хаалбатын курдук туһааннаах тэрилтэлэр хонтуруолга ылыахтаахтарын бэлиэтээтэ.

 

Олонхо ыһыаҕар бэлэмнэниигэ сүрүн иһитиннэриини улуус дьаһалтатын баһылыга Сергей Винокуров оҥордо. Кини Олонхо ыһыаҕар бэлэмнэнии бары хайысханан бара турарын, элбэх көрсүһүү, сүбэлэһии, кэмпириэнсийэ ыытыллыбыттарын, Культура министиэристибэтигэр ыһыах сметатын көмүскээбиттэрин, өрөспүүбүлүкэттэн 37 мөл. солк. үбүлээһин наадатын эттэ, кыһалҕалаах өрүттэри таарыйда. Олонхо ыһыаҕар 10 кинигэ тахсыахтаах, онтон улуус 4 кинигэни үбүлээбит, 6 кинигэ үбүлээһини кэтэһэр.

 

Культура министрэ Владимир Тихонов өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүттэн 9,4 мөл. солк. көрүллүбүтүн, Олонхо ыһыаҕын арыллыытын, түмүктэниитин сценарийа, 12 куонкурус балаһыанньата бэлэмнэнэ сылдьарын, итиннэ 1000 тахса киһи кыттыаҕын эттэ. Ыалдьыттары таһыы, түһэрии, Хомустаахха электро-уот кыаҕын улаатыннарыы боппуруостара болҕомтону ирдииллэрин бэлиэтээтэ.

 

Уон биирис Олоҥхо ыһыаҕа бэс ыйын 27-28 күннэригэр буолуоҕа. Барыллаан ааҕыынан, улуустар делегацияларыгар 2720 киһи кыттара былааннанара. Ыһыах кэмигэр саха бастакы идэтийбит композитора Марк Жирков төрөөбүтэ 125 сыла бэлиэтэниэ.  Культурнай программаҕа 1500 киһи кыттара күүтүллэр.

 

Ил Түмэн Бэрэссэдээтэлэ, Олоҥхо иккис Уон сылын бэлэмнээн ыытар Национальнай комитет бэрэссэдээтэлэ Александр Жирков Бүлүү улууһа Олонхо ыһыаҕын ыытыыны уочаратын иннинэ ылбытынан Ил Дархан дьаһала хойутаан тахсыбытынан, төһө да уустуктары көрсөрүн үрдүнэн, ол эрээри улууска миэстэтигэр үлэ бара турарын, нэһилиэнньэ кыттарын бэлиэтээтэ. Ордук чуолаан общественнай түмсүүлэр, «Олоҥхо»  ассоциация көхтөөхтөрүн ыйда. Александр Николаевич Олоҥхо дьиэтин кэккэлэһэ балаҕан дьиэтэ тутуллуохтааҕын, көмө оҥоһуллуохтааҕын ыйда. Ол курдук, билиҥҥи баар, эрдэ тутуллан киирбит Олоҥхо дьиэтэ 10-тан тахса тыһ. нэһилиэнньэлээх куорат общественниктара түмсэллэригэр кыараҕаһын, онон балаҕан тутуллан киирдэҕинэ комплекс быһыытынан ситиэҕин туһунан эттэ.

 

Олонхо ыһыаҕын уус-уран салайааччыта Андрей Борисов ыһыах таһыма сылтан сыл аайы үрдээн иһиэхтээҕин, олоҥхонон евразийскай культура киинэ тэриллэрин эттэ.

 

Олонхо ыһыаҕын өрөспүүбүлүкэтээҕи тэрийэр кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ, Бырабыыталыстыба бэрэссэдээтилин солбуйааччы Алексей Дьячковскай, Бырабыыталыстыба бэрэссэдээтилин бастакы солбуйааччы - экономика министрэ Алексей Стручков, министрдэр Олонхо ыһыаҕын тэрээһинигэр, хааччыйыыга санааларын үллэһиннилэр.

 

Улуус салалтата, нэһилиэктэр баһылыктара өрөспүүбүлүкэ салайааччыларын кытары сирэй көрсөн олорон ыһыах тэрээһинигэр элбэх боппуруоһу быһаарыстылар. Ол курдук, Олонхо дьиэтин таһыгар балаҕан тутуутугар, ат сүүрдүүтүгэр үбүнэн көмө оҥоһуллуута быһаарылынна.

 

Ил Дархан Егор Борисов түмүк тылыгар Олонхо ыһыаҕын тэрээһинигэр бүлүүлэр, министиэристибэлэр түмсүүлээхтик ылсан үлэлииллэригэр баҕа санаатын тиэртэ, Бүлүү улууһа урукку өттүгэр улахан тэрээһини ыыппытынан (“Манчаары оонньуулара”) элбэх ороскуоту көрсүө суохтааҕын, саха эпоһыгар тирэнэн евразийскай культураны түмүү ыытыллыахтааҕын, ол иһин Олонхо ыһыаҕын ыытыы ис тутулугар болҕомто уурары, министиэристибэлэр, биэдимэстибэлэр төһө кыалларынан көмө оҥоруохтаахтарын, бүлүүлэр ыһыаҕы хайдах тэрийэллэриттэн улуус, Саха сирэ имиджэ тутулуктанарын бэлиэтээтэ, Олонхо ыһыаҕа таһымнаахтык ыытыллыаҕар эрэнэрин биллэрдэ.

 

Өрөспүүбүлүкэ салалтатын делегацията «Алгыс» сынньалаҥ киинигэр нэһилиэнньэни кытта көрүстэ. Егор Борисов өрөспүүбүлүкэҕэ баар балаһыанньаны, тирээн турар соруктары кэпсээтэ. Ил Дархан общественнай үлэни күүһүрдэргэ, Саха сиригэр гражданскай обществоны олохтуурга сүрүн болҕомто уурулларын, республикабытыгар арыгылааһыны утары охсуһуу политиката күүскэ турбутун, арыгыны атыылааһын биллэрдик бэрээдэктэммитинтуһунан кэпсээтэ. Тыа хаһаайыстыбатыгар саҥа усулуобуйаларга үлэлииргэ, онно аналлаах механизмнары торумнуурга «Тыа хаһаайыстыбатын туһунан» сокуон ылыллан, ити хайысха өссө сайдан, кэҥээн үлэлээн барыаҕын туһунан эттэ. Дьиэ тутуута күүһүрбүтүн, хаарбах дьиэлэртэн көһөрүү программата күүскэ үлэлиирин, чааһынай дьиэлэри киин котельнайдарга холбооһун политиката бара турарын, бүлүүлэр дьиэ тутуутугар 650 мөл. солк. республика бюджетыттан ылбыттарын кэпсээтэ. Кэнники кэмҥэ муниципалитеттар боломуочуйаларын кэҥэтиигэ, оруолларын үрдэтиигэ хамсааһын тахсан эрэрин кэпсээтэ. Социальнай өйөбүлгэ наадыйар дьон испииһэктэрин оҥоруу, ол дьоҥҥо көмөлтө оҥоруутун боломуочуйата быйылгыттан ыла социальнай көмүскэл управлениетыгар эрэ буолбакка, олохтоох дьаһалта баһылыктарыгар бэриллэрин иһитиннэрдэ. 

 

Салгыы дьон бэйэлэрин ыйытыыларын, санааларын этиннилэр. «Бүлүү» общественнай-экологическай комитет бэрэссэдээтэлэ В.И.Тимофеев Бүлүү улууһугар курортнай дьыаланы тэрийиигэ, улуустааҕы Ытык сүбэ салайааччыта В.А.Васильев С.М.Аржаков, Г.И.Чиряев ааттарынан Государственность музейын арыйыыга, «Алгыс» сынньалаҥ киинин директора Н.Н.Иванова Суорун Омоллоон аатынан опера уонна балет театрыгар өссө М.Н.Жирков аатын иҥэрэргэ санааларын этиннилэр. Оройуон Сэбиэтин депутата Н.В.Матвеев балыыһа комплексын тутуута 2017 сылга тохтотуллубакка бара турарын ситиһэргэ тустаах миэрэ ылылларыгар көрдөстө. Манна экономика министрэ А.А.Стручков балыыһа комплексын бастакы уочарата үп тиийбэккэ тохтоон турар, ол гынан баран программаҕа баар, «АЛРОСА» үбүн эбии көмөтүнэн 2019 сылга тутуллан бүтэн үлэҕэ киириэхтээх диэн эппиэттээтэ. Оройуон Сэбиэтин депутата В.Н.Платонов Бүлүүгэ газовай электростанция уһаппакка тутулларын наадалааҕын уонна Экология сылынан сибээстээн ТБО-ны уматар, переработкалыыр кыра собуот тутуутун туһунан этии киллэрдэ. В.О. Каратаев аатынан олоҥхо народнай коллективын салайааччыта С.Т.Иванова Бүлүү олохтоохторо культура дыбарыаһын тутуутун эрэнэ күүтэллэрин санатта.

 

Түмүккэ Егор Борисов: «Республикаҕа элбэх программалар бааллар, элбэх хайысхалаах үлэ ыытыллар, ону табатык өйдөөммүт, дьаныардаахтык кыттан, киирсэн истэхпитинэ, балай да күүстээх хамсааһын тахсыаҕа. Бииргэ сүбэлэһэн, алтыһан үлэлээтэхпитинэ кыаллар кыахтаах.  Олорор усулуобуйабыт кыһалҕалаах, климаппыт кытаанах, ол да иһин дьоммут түмсүүлээх эрэ буоллахтарына, сайдар кыахтаахпыт. Түмсүү нэһилиэктэн, улуустан саҕаланар, оннук эрэ буоллахпытына норуот быһыытынан бэйэбитин көрүнэн олорор, сайдар, тэнийэр кыахтаахпыт. Сахам дьоно-сэргэтэ оннук санааҕа бүттүүн кэлиэҕэ диэн бигэ эрэллээхпин», -- диэн Ил Дархан бэлиэтээн эттэ уонна мустубут дьоҥҥо аһаҕастык кэпсэппиттэригэр махтанна.

 

«Олох суола» хаһыат, Бүлүү улууһа