Ыам ыйын 15 күнүгэр өрөспүүбүлүкэ Национальнай библиотекатын Историческай саалатыгар Панкратий Петров “Достояние истории” кинигэтин билиһиннэриигэ Советскай Союз Геройдарын Н.А.Кондаков, Н.С.Степанов, А.А.Миронов, Россия Геройа М.М.Стрекаловскай уонна 1172 №-дээх стрелковай полкхорсун-хоодуотминометчигаИлья Бочкарев чугас дьоно, аймахтара, биир дойдулаахтара, улуустан бэрэстэбиитэллэр, учуонайдар, музей үлэһиттэрэ кытыннылар. Кинигэни билиһиннэриини ХИФУ “Олоҥхо” институтун директорын солбуйааччы Афанасий Мигалкин иилээн-саҕалаан ыытта.

Панкратий Петров кинигэтигэр кини аҕата Дмитрий Петров булбут 1941-1945 с.с. Аҕа дойду Улуу сэриитигэр Саха сирин буойуннарын кыттыыларын кэрэһилиир архыып докумуоннара, историк-учуонай саха буойуннарын уонна тыыл үлэһиттэрин хорсун быһыыларын үйэтитиигэ ыыппыт үлэтин историята, чинчийээччи архыыбыгар баар хаартыскалар киирбиттэр.

 

Кинигэ аан тылыгар Ил Түмэн спикерэ, историк Александр Жирков “Кыайыы историга” диэн Дмитрий Дмитриевич Петров  Аҕа дойду сэриитин историятыгар билиниллэр специалист буоларын бэлиэтиир. “Кини “Саха сирэ сэрии сылларыгар. Саха сирин дьоно немецкэй-фашистскай халабырдьыттары кытта  сэриигэ” уонна “Саха сирэ сэрии сылларыгар. Тыыл үлэһиттэрэ” диэн икки чаастаах дьоһун монографията Аҕа дойду Улуу сэриитин туһунан биһиги дойдубут историографиятыгар биллэр-көстөр кылаатынан буолар. Учуонай-историк үлэтэ улахан общественнай-политическай уонна практическай суолталаах. Кини булбут уонна бэчээккэ таһаарбыт докумуоннарынан, бэчээттэммит үлэлэринэн Саха сирин дьоно Аҕа дойду сэриитигэр кыттыыларын уонна фашистскай Германияны Кыайыыга киллэрбит кылааттарын дьиҥнээх историята оҥоһуллубута”, -- диир спикер.

 

Аан тылга Александр Жирков Д.Д. Петров архыып докумуоннарын булуута кэлин Н.А.Кондаковка, Н.С.Степановка, А.А.Мироновка Советскай Союз Геройун,  М.М.Стрекаловскайга Россия Геройун ааттарын иҥэриигэ итиэннэ Саха сирин сүүһүнэн буойуннарыгар бэриллибит наҕараада докумуоннарын чөлүгэр түһэриигэ сүрүн төрүөт буолбуттарын, ити докумуоннарга олоҕуран өлбүт буойуннар чугас дьонноро кинилэргэ көрүллүбүт чэпчэтиилэринэн  туһаммыттарын ураты чорботон бэлиэтээбит.

 

“Кини тус көҕүлээһинэн уонна быһаччы кыттыытынан Ийэ дойду иһин сэриигэ хорсуннук охтубут саха буойуннарыгар Ильмень күөлгэ  пааматынньык уонна Кашира анныгар монумент туруоруллубуттара. Д.Д.Петров үлэлэрэ билиҥҥэ диэри Аҕа дойду Улуу сэриитигэр Саха сирин кыттыытын историятыгар бэчээттэммит сүрүн уонна соҕотох научнай чинчийиилэринэн уонна үлэнэн буолаллар. Өрөспүүбүлүкэ саҥа көлүөнэ чинчийээччилэрэ, научнай уонна да атын тэрилтэлэрэ Д.Д.Петров бу үлэтин салгыахтара. Биһиги герой-буойуннарбытын уонна тыыл албан ааттаах үлэһиттэрин өссө да барыларын ситэ үйэтитэ иликпит”, -- диэн этиллэр аан тылга. Александр Жирков историк Дмитрий Петров бөдөҥ чинчийэр тэрилтэ холугар сөптөөх сүүнэ үлэни оҥорон хаалларбытын бэлиэтиир.

 

Автор Панкратий Петров Национальнай библиотекаҕакинигэни билиһиннэриигэ Аҕа дойду сэриитин историятын дьиҥ чахчы сөбүлүүр дьон мустубутугар истиҥ махталын эттэ итиэннэ кинигэни хайдах суруйбутун, бэчээккэ таһаарбытын туһунан кэпсээтэ. “Аҕам тэтэрээтигэр  сурулла сылдьара: “Наше славное боевое прошлое должно стать достоянием народа, достоянием истории”. Оннук тыллары ааҕан баран, киһи хайдах суруйуо суоҕай? Кини элбэх баҕайы тэтэрээтигэр кып-кыра буочарынан, барыта илиинэн суруллубут, үксэ байыаннай архыып аата-суола, опиһа, лииһэ барыта баара. Ону таһынан саамай  миигин сөхтөрбүтэ диэн – тэтэрээккэ ким ханна өлбүтүн, сураҕа суох сүппүтүн, барытын илиинэн испииһэктээн ылбыт этэ. Онно эбии ким хантан төрүттээҕин, туох наҕараадалааҕын, бу киһиэхэ туох донесение баарын, тугу оҥорбутун барытын суруйан ылбытын хайдах бар дьоммор таһаарыам суоҕай диэн ити кинигэни таһаара сатаатым”, -- диэтэ кини.

 

“Элбэх кинигэни суруйдум даҕаны, үбүлээһин көстүбэккэ, аҥаара тахсыбакка сытар. Бу кинигэ тахсыбата буолуо диэн ыксааммын биир дойдулаахпар, Ил Түмэн спикеригэр Александр Николаевич Жирковка приемҥа суруттаран  киирэммин, кэпсээбиппэр, туох да биир тыла суох “Сөп” диэбитэ. Онон кини өйөбүлүнэн, көмөтүнэн, “Кыайыы” тэрилтэтэ үбүлээһиҥҥэ көмөлөһүүтүнэн бу кинигэ күн сирин көрбүтүгэр  махтанабын”, -- диэбитин кинигэни билиһиннэриигэ кэлбит дьон биһирии, махтана иһиттилэр.

 

Дмитрий Петров Аҕа дойду Улуу сэриитин историографиятыгар бэргэн ытааччылар – снайпердар хамсааһыннара хайдах үөскээбитин арыйар саҥа көрүүнү киллэрбитэ. Учуонай булбут элбэх ахсааннаах историческай докумуоннара саха буойуннара араас дивизиялар састааптарыгар үгүс бөдөҥ байыаннай киирсиилэргэ чиэстээхтик кыттыбыттарын туох да мөккүөрэ суох дакаастыыллар. Хас эмэ уонунан сыллар усталарыгар Дмитрий Петров Саха сирин буойуннарын туһунан докумуоннары биирдиилээн кичэллээхтик хомуйбутун түмүгэр саха саллааттара уоттаах сэриигэ хайдах курдук хорсуннук, Ийэ дойдуга, төрөөбүт норуоттарыгар бэриниилээхтик кыттыыларын кэпсиир бүтүн история суруллан тахсыбыта. Ити үлэтигэр историк советскай сэриилэр хотторбут кыргыһыыларын туһунан матырыйааллары уонна докумуоннары булан бэчээккэ таһааран, Аҕа дойду Улуу сэриитин стратегическай суолталаах кыргыһыыларыгар Үрдүкү кылаабынай хамаанда штаба таһаарбыт сыыһаларын ыйыыта – бэйэтэ туспа хорсун быһыыга тэҥнээҕэ.

 

Кинигэни дьүүллэһии, билсиһии кэмигэр тыл эппит үгүс дьон ити туһунан элбэхтэ бэлиэтээн эттилэр. Ол курдук Д.Д.Петров аймахтарын аатыттан Римма Жиркова, өрөспүүбүлүкэ Наукаларын академиятын академига Дмитрий Саввинов, ХИФУ профессора Иван Алексеев, историк-учуонайдар Егор Антонов, Сааскылаана Сивцева, Афанасий Павлов, Пантелеймон Петров, Советскай Союз Геройа Н.С.Степанов аймахтарын аатыттан Святослав Григорьев,  суруйааччы Павел Харитонов-Ойуку, Россия Геройа Михаил Стрекаловскай, сэрии кыттыылааҕа Илья Бочкарев аймахтара, Уус-Алдан улууһун дьаһалтатын, Дүпсүн нэһилиэгин бэрэстэбиитэллэрэ уо.д.а. авторга барҕа махталларын тиэртилэр.

 

Афанасий Мигалкин “архыып докумуона эргэрбэт” диэн туран, “Албан аат болуоссатын” тэрийии боппуруоһа үөрэтиллиэхтээҕин, Улуу Кыайыы 75 сылын көрсө Д.Д.Петров хомуйбут Саха сирин буойуннара уоттаах сэриигэ чиэстээхтик кыттыыларын туоһулуур архыып докумуоннарын, матырыйаалларын түмэн, учуонай бары үлэлэрин 3-4 томнаах хомуурунньугун бэчээттээн таһаарарга үлэ барыахтааҕын,   Алдантан сэриигэ барбыт Виктор Николаевич Захаров уһулуччу хорсун быһыыта сыаналаныахтааҕын, Герой аатыгар түһэрии эрэйиллэрин туһунан этиилэри олоххо киллэриигэ ылсар наадатын бэлиэтээтэ.

 

Билиһиннэрии кинигэ туһунан слайд-шоунан, ырыаһыт Александр Самсонов ырыатынан, хомус дьүрүскэнинэн доҕуһуолланна.  Сэргэх тэрээһин “Достояние истории” кинигэ тула кэпсэтии кыттыылаахтарын уопсай хаартыскаҕа түһүүлэринэн түмүктэннэ.