Форумҥа муус устар 18 күнүгэр Холбоһуктаах Нациялар Тэрилтэлэрин штаб-квартиратыгар Саха сирин парламенын спикерэ «Саха сирин норуоттарын материальнай уонна духуобунай культуралара аан дойду музейдарыгар (ХVII -- ХХ үйэ саҥата)» диэн норуоттар икки ардыларынааҕы бырайыак туолуутун туһунан отчуот оҥордо.

 

Тэрээһиҥҥэ ХНТ форумун секретариатын салайааччыта Чандра Рой-Хенриксен, форум чилиэннэрэ – Япония, Испания, Мексика, Колумбия, Австралия уо.д.а. судаарыстыбалар бэрэстэбиитэллэрэ кытыннылар. Саха сириттэн Бырабыыталыстыба Бэрэссэдээтэлин солбуйааччы Михаил Гуляев, Үөрэх уонна наука миниистирин бастакы солбуйааччы Феодосия Габышева, искусствоведение доктора, СӨ Духуобунаһын академиятын академига Эдуард Алексеев, «Эллэйаада» этнокультурнай түмсүү салайааччыта Михаил Ершов сырыттылар.

 

Саха сирин норуоттарын дириҥ силистээх материальнай-духуобунай культураларын үйэтитэр, киэҥ эйгэҕэ таһаарар бырайыагы Ил Түмэн Бэрэссэдээтэлэ Александр Жирков салайар.

 

Кини көҕүлээһининэн Саха сирин бырайыага 2015 сыл ыам ыйыгар ХНТ форумун ХIV сессиятыгар бу форум эгидатын ылбыта, аан дойду таһымнаах бырайыак буолбута.

 

Өбүгэлэрбит ХVII-ХIХ үйэ саҥатыгар туттубут маллара-саллара араас суолунан аан дойду устун тарҕаммыттарын булан, биир каталокка сааһылаан түмэр үлэ 2006 сыллаахтан саҕаламмыта.  АХШ, Великобритания, Германия, Дания, Франция, Австрия, Швейцария музейдарын фондаларыгар Саха сириттэн тыһыынчанан экспонат харалла сытара биллибитэ. Хас биирдии булуллубут экспонат хаартыскаҕа түһэриллэн, испииһэктэнэн, хаһан, туох матырыйаалтан, ханнык технологиянан оҥоһуллубута, кээмэйэ нууччалыы уонна английскайдыы тылынан суруллан, биир каталокка тиһиллэн иһэр. Бу бырайыак бастакы түһүмэҕэ түмүктэнэн, бастакы кинигэ бэчээккэ таҕыста.  

 

Ол курдук, Саха сирин парламенын спикерэ «Сибиир коллекцията АХШ музейдарыгар» диэн ааттаах I тому форум чилиэннэригэр көрдөрөн билиһиннэрдэ. Бу кинигэҕэ Нью-Йорк куоракка Америка естественнэй историяҕа музейын (АМЕИ) уонна Вашингтоҥҥа Смитсон институтун естественнэй историяҕа Национальнай музейын коллекцияларыгар баар саха, эбээн, дьүкээгир омук былыргы малларын-салларын тустарынан нууччалыы, английскайдыы тылынан сиһилии уонна толору кээмэйинэн аан бастаан суруллубут. АМЕИ фондатыгар 844 -- саха, 293-- дьүкээгир, 427 -- эбээн, Смитсон институтун музейыгар 45 – саха экспонаттара бааллара чуолкайдаммыт.

 

Чандра Рой-Хенриксен ХНТ өйөбүлүнэн олоххо киирэр бырайыактарга ураты болҕомто уурулларын  уонна сиһилии отчуот оҥоһуллуохтааҕын санатта. Маныаха кини «Саха сирин норуоттарын материальнай уонна духуобунай культуралара аан дойду музейдарыгар (ХVII -- ХХ үйэ саҥата)» бырайыакка үлэлээһээччилэр бу ирдэбилгэ болҕомтолоохтук уонна кичэллээхтик сыһыаннаһан, болдьоҕор отчуоттаатылар», -- диэн бэлиэтээн эттэ.

 

Александр Жирков бырайыак ис хоһоонун уонна үлэ хаамыытын сиһилии кэпсээбитин кэнниттэн, форум секретариатын салайааччыта Чандра Рой-Хенриксен ХНТ өйөбүлүнэн Саха сиригэр сөҕүмэр далааһыннаах үлэ ыытыллыбытын, бу үлэ түмүгэ материальнай, духуобунай нэһилиэстибэни үйэтитиигэ, харыстааһыҥҥа, киэҥ эйгэҕэ таһаарыыга аан дойду омуктарыгар уһулуччу холобур буоларын бэлиэтээтэ. Итиэннэ Саха сирин уопутун тарҕаттахха, атын дойдулар сэргээннэр, маннык бырайыактарга ылсан үлэлэһиэхтэрэ диэн эрэлин биллэрдэ.

 

Бу этиини ХНТ форумун чилиэннэрэ – Мексика, Япония, Австралия, Колумбия уонна Африка континенын бэрэстэбиитэллэрэ өйөөтүлэр уонна Саха сирин бырайыагын үрдүктүк сыаналаатылар.  Австралияттан Доминик Ву Конак культурнай нэһилиэстибэни үйэтитэр бырайыактар судаарыстыба өйөбүлүнэн эрэ олоххо киирэр кыахтаахтарын эттэ. Мексикаттан антрополог, археология управлениетын салайааччыта Едит Сото Кудвин майя норуотун артефактара аан дойду үрдүнэн тарҕанан хааланнар, Саха сирин үлэтин уопутун болҕомтоҕо ылбытын, бу хайысхаҕа үлэлииргэ туһалаах буолуоҕун туһунан эттэ. Колумбия бэрэстэбиитэлэ Глория Изабель коллегаларын этиилэригэр сөпсөстө уона Саха сирэ аан дойду төрүт омуктарын культурнай нэһилиэстибэлэрин үйэтитиигэ, киэҥник тарҕатыыга улахан кылаатын киллэрбитин, дьоһуннаах холобуру көрдөрбүтүн ыйда.

 

Ил Түмэн спикерэ Холбоһуктаах Нациялар тэрилтэлэрин төрүт омуктар боппуруостарыгар Бастайааннай форумун секретариатыгар бырайыагы өйөөбүтүгэр махтанна уонна бу тэрээһин кыттылаахтарыгар эйэлээх олоҕу, үтүө сыһыаны, этэҥҥэ буолууну баҕарда.

 

Эмиэ бу күн Александр Жирков Америка естественнэй историяҕа музейын (АМЕИ) салалтатын, научнай үлэһиттэрин кытта көрүстэ. Аан дойду биир саамай бөдөҥ музейын вице-президенэ Камилла Коули бу бырайыак Саха сирин норуоттарын эрэ буолбакка, аан дойду төрүт норуоттарын материальнай культураларын үйэтитиигэ, тарҕатыыга уһулуччулаах кылаат буоларын, итиэннэ аан дойду омуктарыгар үтүө сабыдыаллаах буолуоҕун туһунан эттилэр.

 

Саха сирин парламенын спикерэ аан дойду биир бөдөҥ музейын салалтатыгар, үлэһиттэригэр Россия норуоттарын культурнай нэһилиэстибэлэрин үөрэтиигэ, научнай эйгэҕэ сибээһи сайыннарыыга көмөлөрүн иһин махтанна.

 

Секретариат салайааччыта Чандра Рой-Хенриксен:«Саха сирин норуоттарын материальнай уонна духуобунай культуралара аан дойду музейдарыгар (ХVII -- ХХ үйэ саҥата)» норуоттар икки ардыларынааҕы бырайыакка салгыы үлэлэһиини ХНТ Бастайааннай форума инникитин салгыы өйүөҕэ», -- диэн иһитиннэрдэ.

 

Научнай уонна чинчийэр үлэ салҕанар. Бүгүҥҥү күҥҥэ СӨ Национальнай художественнай музейын специалистара бырайыак иккис томун оҥорууга Германия музейдарыгар үлэлэһэ сылдьаллар. Үһүс том чинчийээччилэр Европа музейдарыгар булбут Саха сирин экспонаттарыгар ананыаҕа.

 

Ил Түмэн пресс-сулууспата