Таһаарыылаах үлэлээх кэлэктиип улахан үөрүүтүн Ил Түмэн дьокутааттара ‒ парламент тыа сиригэр уонна аграрнай бэлиитикэҕэ сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Дмитрий Саввин, бу кэмитиэт чилиэнэ, дьиэ кэргэн, оҕо аймах, ыччат, физическэй култуура уонна спорт дьыалаларыгар сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Юрий Баишев, Ил Түмэн Бэрэссэдээтэлэ Александр Жирков сүбэһитэ Петр Васильев, улуус баһылыга Николай Старостин, оройуон дьокутааттарын Сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ Андрей Находкин, СӨ Тыа хаһаайыстыбатыгар миниистирин солбуйааччы Семен Потапов уонна министиэристибэ ас-үөл бырамыысланнаһыгар департаменын салайааччыта Андрей Андреев, нэһилиэк баһылыга Анатолий Плотников үллэһиннилэр. Тутууну ыыппыт «Газоэнергетическэй компания» ААУо генеральнай дириэктэрэ Гаврил Данилов символическай күлүүс тылын тэрилтэ салайааччыта Иван Максимовка туттарда. 

 

Дмитрий Саввин тыа сиригэр оҥорон таһаарыы саҥа тутууларын хаһаайыстыбалар тутталларыгар судаарыстыба өртүттэн кирэдиит ылыыга көмө хайаан-да наадатын, тутууну ыытар бэдэрээтчиттэр туппут эбийиэктэрин туругун кэтээн көрүөхтээхтэрин  ыйда уонна салайар сис кэмитиэтин Бочуотунай грамотатын «Хоту» кэпэрэтиип дириэктэрин солбуйааччыга Матрена Неустроеваҕа туттарда.

 

Петр Васильев спикер Александр Жирков 2014 сыл алтынньы 6 күнүгэр Төҥүлүгэ сылдьан, «Хоту» кэпэрэтиип туруорсуутун истэн баран, ону олоххо киллэрэргэ сорук ылыммытыттан сиэттэрэн саҥа пуун олох чахчыта буолар кыахтаммытын бэлиэтээтэ.

 

Улуус баһылыга Николай Старостин муниципальнай сыаллаах бырагыраамманан 3,5 мөлүйүөн улуустан көрүллэн, бу эбийиэк үлэтэ саҕаламмытын эттэ.

 

«Эдэр эрээри, уопутуран эрэр үлэһиттэрдээх кэлэктиип инники күөҥҥэ сылдьара биһигини барыбытын үөрдүөн үөрдэр», --  диэн оройуон дьокутааттарын Сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ Андрей Находкин бэлиэтээтэ.

 

‒ Ааспыт үйэ 90-с сылларыгар олохпут укулаата уларыйан, тыа хаһаайыстыбатыгар улахан охсуулаах кэмнэри ааспыппыт, ‒ диэн бэлиэтээтэ нэһилиэк баһылыга Анатолий Плотников. ‒ Бүгүн техлицейбитигиэр ытыктыыр салайааччыбыт, «Төҥүлү» агрофирманы салайбыт Илья Стрекаловскай туһунан бииргэ үөрэммит, үлэлээбит үөлээннээхтэрэ, кэллиэгэлэрэ, чугас дьоно ахтыылара түмүллүбүт кинигэтэ сүрэхтэнэрин кытта тэҥҥэ бу пуун аһыллыыта буола турара мээнэҕэ буолбатах курдук. Иван Ильич Илья Иванович такайбыт каадыра буолар уонна кини үлэлээбит үлэтин саҥа таһымҥа таһааран үлэлии-хамсыы сылдьар, өссө сайыннаран иһэр.

 

Тыа хаһаайыстыбатын миниистирин солбуйааччы Семен Потапов иһитиннэрбитинэн,потребительскэй кэпэрээссийэни өйөөһүн бырагыраамматын чэрчитинэн өрөспүүбүлүкэҕэ 9 сүөһү өлөрөр пууну тутууга үп көрүллүбүт. Быйыл былааҥҥа 10 пуун баар. Министиэристибэ ас-үөл бырамыысланнаһыгар департаменын салайааччыта Андрей Андреев Кини 9 эттиир пууну тутууга 68 мөл.солк. көрүллүбүттэн 38-һа Россияттан уонна 30-та өрөспүүбүлүкэттэн көрүллүбүттэрин чуолкайдаата.

 

Дьиҥинэн, пуун үлэтин хайы-үйэ саҕалаабыт этэ. Көрдөрүү бэрээдэгинэн өлөрбүт сүөһүлэрэ төрдүс эбит. Кыракый ботуруон буораҕын гааһынан үтэйиллэн сүөһү сүүһүн дьөлө «тыгар» тэрили тутталлар. Ол кэнниттэн, сүөһүнү ыйаан таһааран, туох-баар салгыы быһыыта-отуута, эттээһинэ салгыҥҥа оҥоһуллар. Лиинийэ бүтэһигэр, көҥдөйүн улахан эрбиинэн устатынан хайытан кэбиһэллэр. Иһин-үөһүн тута сууйан-сотон иһэллэр. Кэпэрэтиип салайааччыта Иван Максимов этэринэн, сарсыҥҥытыгар-өйүүҥҥүтүгэр этэ, иһэ-үөһэ сууланан-хааланан атыыга тахсар. Симиэнэҕэ уоннуу сүөһүнү эттииллэр. «Чурапчы» кэпэрэтиип үлэһиттэрэ кэлэннэр үөрэтэ сылдьаллара.

 

‒ Дьоммут барытын сатыыр буоллулар, ‒ диир Иван Ильич. ‒ Сарсыҥҥыттан бэйэлэрэ үлэлиэхтэрэ. Гырааҥҥа кыттаммыт, 15,5 мөлүйүөн солкуобай суумалаах бырайыагы көмүскээн, 8 мөлүйүөн 200 тыһ. солк. ылбыппытыттан, 4 мөл. 600 тыһ.солк. Россияттан, 3 мөл. 600 тыһ. солк. өрөспүүбүлүкэттэн көрүллүбүтэ. 40%-нын бэйэбит уйунан, симиэтэнэн 5 мөл.солк. угуохтаахпытыттан 4-дүн уктубут. Былырыын балаҕан ыйыттан үлэтэ саҕаламмыта. Кыһыннары тутулунна. Таможня сойууһун уонна эккэ техрегламент ирдэбиллэригэр толору эппиэттиир үлэ усулуобуйата оҥоһулунна. Сылы эргиччи үлэлиэҕэ. Бастакы сайаапкалар киирэн эрэллэр. Сүөһүнү өлөрөн биэрии өҥөтүн эмиэ оҥоробут Төлөбүрэ харчынан эбэтэр сүөһү чааһынан ‒ туйаҕынан, төбөтүнэн, тириитинэн, баҕар, иһинэн-үөһүнэн буолар. Холобур, бүгүн өлөртөрдүлэр, сарсын-өйүүн Майаттан аналиһын түмүгэ кэлэр. Оттон, ыланнар, атыыга таһаара илдьэллэр. Идэһэлэрин да өлөртөрүөхтэрин сөп.  

 

Пуун эрбиилэрэ-тойдоро бары элекроуотунан үлэлииллэр, ититиллиитэ эмиэ. «Ыйга электроуокка 20 тыһыынча барар, улахан эбийиэккэ син сөп ороскуот», ‒ диир Иван Максимов. Пуун үлэтин технолог үөрэхтээх маастар Ольга Петрова уонна солбуйааччыта Мария Скрябина салайаллар. Икки байыастаахтар («бой» диэн тылтан, сүөһүнү өлөрөөччүлэр, эттээччилэр): Владимир Эверстов уонна Гаврил Буслаев. Икки сууйар-сотор кыыс үлэлиир. Бары эдэр дьон. Уопсайынан, «Хоту» кэпэрэтиип 40-тан тахса үлэһиттээх кэлэктиибин улахан аҥара эдэрдэр эбит. «Биэнсийэлээхтэр 12-бит», ‒ диир директор. Эдэр дьон, үүт комбинатыгар да, аны, бу саҥа эт пуунугар да, үлэлиир аныгы усулуобуйа тэриллэн, үөрэ-көтө үлэлии сылдьаллар.  

 

Саҥа буойуна үлэлээн барда. Иван Максимов туруорсар туруорсуута ‒ эти тутууга субсидия көрүллэрэ буоллар диэн. Астыыр-үөллүүр тэрилтэ эти тутуу сыанатын кыайан үрдэтэн испэтэ өйдөнөр. Инньэ гынар түгэнигэр, бородууксуйатын сыаната үрдээн тахсар буоллаҕа. Онон, судаарыстыба эти тутар хаһаайыстыбаларга көмө үп көрдөҕүнэ эрэ, тутааччы эти арыый үрдүк сыанаҕа тутан, ырыынак сыанатын кытта күрэстэһэр кыахтанарын директор этэр.