Первый заместитель председателя Госсобрания (Ил Тумэн) Александр Жирков 26 декабря провел организационное совещание по подготовке и проведению лыжного перехода, посвященного 75-летию Победы советского народа в Великой Отечественной Войне.
Мероприятие состоится в рамках объявленного Главой Республики Саха (Якутия) Айсеном Николаевым Года Патриотизма. Лыжный переход пройдет по маршруту: село Кюсюр Булунского улуса – город Нюрба Нюрбинского улуса.
Первый вице-спикер Ил Тумэна рассказал о воинах-якутянах, которые храбро сражались в борьбе против фашизма на всех фронтах Великой Отечественной войны.
«Посланцы Якутии приняли участие во всех крупных сражениях Великой Отечественной войны, покрыли себя неувядаемой славой в обороне Москвы, Ленинграда и Сталинграда, прорыве блокады, под Вязьмой и Смоленском, на Курской Дуге, при форсировании Днепра, освобождении стран Европы, взятии Берлина. Участвовали в советско-финской войне, громили японских милитаристов. Воины-якутяне прославились как меткие стрелки-снайперы и отличные лыжники. Герой Советского Союза, снайпер Федор Охлопков за два года боев уничтожил 429 гитлеровцев. Якутяне-лыжники в составе отдельных лыжных отрядов и бригад принимали участие в контрнаступлении под Москвой, воевали на Карельском, Волховском, Северо-Западном и других фронтах Отечественной войны», - проинформировал парламентарий.
Он отметил, что в 1926-1941 годах действовала Якутская национальная военная школа (ЯНВШ). Идею ее открытия первым высказал председатель ЯЦИК Платон Ойунский в 1924 году, он же добился реализации своего замысла в жизнь.
Школа за 15 лет работы подготовила около 900 младших командиров (сержантов) РККА и красноармейцев. Как и задумывал Платон Ойунский, выпускники школы в мирное время работали в различных организациях, предприятиях родной Якутской республики. Когда началась война, они первыми призывались в ряды воюющей армии и показали себя доблестными воинами – командирами отделений, помкомвзводами, а те, кто продолжил военную учебу до войны и в годы войны в учебных заведениях среднего комсостава, на полях сражений командовали взводами, ротами и батальонами.
«Об отваге и выносливости якутских лыжников и меткости якутских стрелков стало известно в СССР еще до войны. В феврале 1933 года семеро курсантов Якутской национальной военной школы совершили сверхдальний лыжный переход из Якутска в Хабаровск, преодолев за 43 дня 2040 км. Командующий Особой Дальневосточной армией Василий Блюхер наградил участников перехода часами и малокалиберными винтовками. Командарм отметил: «Вы, якуты, жители сурового Севера, показали готовность выполнить любое боевое задание», - продолжил первый вице-спикер парламента.
В августе 1938 года на Всесоюзных стрелковых соревнованиях в Москве команда курсантов Якутской военной школы заняла третье место по стрельбе из малокалиберной винтовки и четвертое место по стрельбе из боевой винтовки. Главный судья Всесоюзных стрелковых соревнований, маршал Советского Союза Семен Буденный отметил, что «якуты – отличные охотники, а также отличные стрелки». Эти лучшие качества якутских воинов полностью проявились в годы Великой Отечественной войны 1941–1945 гг.
«В годы войны жители арктических районов Якутии освобождались от призыва в армию. Несмотря на действующую «бронь», многие якутяне шли на фронт добровольцами. В истории Якутии времен Великой Отечественной войны имеется ряд случаев, когда, пробиваясь на фронт, добровольцы-якутяне совершали поистине беспрецедентные по своей сложности и дальности пешие и лыжные переходы», - сказал Александр Николаевич.
Так, бывший курсант Якутской военной школы Семен Сюльский во главе небольшой группы добровольцев в лютые февральские морозы 1942 года совершил сверхдальний лыжный переход с берегов Северного Ледовитого океана до призывного пункта в Нюрбе, преодолев за 35 дней по бездорожью через тундру, тайгу и горные перевалы около 1300 км. Из Нюрбы Семен Сюльский был направлен на Северо-Западный фронт, воевал под Ржевом, Старой Руссой и Великими Луками. На Курской Дуге тяжелораненый боец Сюльский попал в плен, вскоре совершил побег, воевал в составе партизанского отряда «Буревестник» на Украине. После соединения партизанского отряда с линейными войсками боец I Украинского фронта С.И. Сюльский прошел с боями от Украины до Праги. Награжден боевыми орденами и медалями.
«Сверхдальний лыжный переход Семена Сюльского и его группы в условиях якутской зимы, по бездорожью и без сопровождения, с единственной целью – добровольно попасть на фронт и встать на защиту Родины, является беспрецедентным и неповторенным», - подчеркнул Александр Жирков.
По его информации, в честь этого поступка молодежь Булунского улуса в течение 1973–1981 годов совершила несколько дальних и сверхдальних лыжных переходов – в 1973 году по 180-километровому маршруту Кюсюр – Тикси через Верхоянские хребты, в 1978 году по 600-километровому маршруту Кюсюр – Жиганск, в 1981 году по 1650-километровому сверхдальнему маршруту Якутск – Тикси.
Он добавил, что переход, совершенный якутскими лыжниками в честь 75-й годовщины Победы нашего народа в Великой Отечественной войне, стал бы лучшей данью памяти ратному и трудовому подвигу наших отцов и дедов, их стойкости, мужеству и патриотизму, символом духовной силы и предметом особой гордости нашего народа в течение многих поколений.
Члены организационного комитета по подготовке и проведению лыжного перехода, посвященного 75-летию Победы советского народа Великой Отечественной войне, обсудили ряд вопросов. Отмечено, что Глава Якутии Айсен Николаев в память о ратном и трудовом подвиге якутян в годы Великой Отечественной войны поддерживает инициативу организации и осуществления лыжного перехода по маршруту «Кюсюр – Нюрба».
Пресс-служба Ил Тумэна
БУЛУҤТАН НЬУРБАҔА ХАЙЫҺАРЫНАН АЙАН ТЭРИЛЛИЭҔЭ
Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Дархана Айсен Николаев 2020 сылы Ийэ дойдуга бэриниилээх буолуу сылынан биллэрдэ. Бу сыл ахсынньы 26 күнүгэр Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Түмэнин Бэрэссэдээтэлин бастакы солбуйааччы Александр Жирков Булуҥ улууһуттан Ньурба куоратыгар диэри Кыайыы 75 сылыгар аналлаах хайыһарынан айаны бэлэмниир уонна тэрийэр мунньаҕы салайан ыытта.
«Биһиги биир дойдулаахтарбыт Аҕа дойду Улуу сэриитигэр Москва, Ленинград уонна Сталинград куораттары көмүскээһиҥҥэ, Вязьманы уонна Смоленскайы босхолооһуҥҥа, Курскай Дуга кыргыһыытыгар, Днепр өрүһү туорааһыҥҥа, Европа дойдуларын босхолооһуҥҥа, Берлини ылыыга хорсуннук сэриилэспиттэрэ. Саха саллааттара Сэбиэскэй Сойуус уонна Финляндия сэриитигэр эмиэ кыттыбыттара, Япония милитаристарын урусхаллаабыттара. Саха уолаттара бэргэн ытааччы уонна сындалыйбат сындааһыннаах хайыһардьыт быһыытынан биллибиттэрэ. Сэбиэскэй Сойуус Геройа, снайпер Федор Охлопков икки сыл иһигэр 429 фашиһы охторбута. Хайыһардьыттар этэрээттэрэ Москва анныгар саба түһүүгэ, Карельскай, Волховскай, Хотугулуу-Арҕааҥҥы уонна да атын фроҥҥа хорсун быһыыны көрдөрбүттэрэ», – диэн мунньах кыттыылаахтарыгар Ил Түмэн бастакы вице-спикерэ иһитиннэрдэ.
Маны таһынан, кини 1924 сыллаахха Саха сиринээҕи Киин ситэриилээх кэмитиэт бэрэссэдээтэлэ Былатыан Ойуунускай көҕүлээһининэн Дьокуускайдааҕы национальнай байыаннай оскуола тэриллибитин уонна ол оскуола 1926-1941 сыллардаахха Кыһыл армия команднай састаабыгар саха бастакы алын сүһүөх командирдарын ситиһиилээхтик бэлэмнээбитин туһунан кэпсээтэ.
Байыаннай оскуола 15 сыл иһигэр 900 кэриҥэ Кыһыл армия младшай командирдарын (сержаннарын) уонна кыһыл байыастары бэлэмнээн таһаарбыта. Кинилэр сэриигэ бастакынан ыҥырыллыбыттара, отделение, взвод, рота, батальон о.д.а. сэрии чаастарын хамандыырдара буолбуттара.
«Сахалар хорсун-хоодуот хайыһардьыт, бэргэн ытааччы буолалларын Сэбиэскэй Союзка сэрии да иннинэ билэллэр, билинэллэр этэ. 1933 с. олунньу ыйга Дьокуускайдааҕы национальнай байыаннай оскуола курсаннара Дьокуускайтан Хабаровскайга диэри 43 күн иһигэр 2040 килэмиэтири хайыһарынан түспүттэрэ. Бу историяҕа киирбит бэлиэ тэрээһин кыттыылаахтарын Уһук Илиҥҥи армия командующайа Василий Блюхер чаһынан уонна бинтиэпкэнэн наҕараадалаабыта итиэннэ «эһиги, сахалар, тыйыс айылҕалаах Хоту сир олохтоохторо, ханнык баҕарар байыаннай сорудаҕы толорорго бэлэмҥитин көрдөрдүгүт», – диэбитэ», – диэн бэлиэтээтэ Александр Жирков.
Аны 1938 сыл атырдьах ыйыгар Москваҕа ыытыллыбыт Бүтүн Сойуустааҕы ытыыга күрэххэ Дьокуускайдааҕы байыаннай оскуола хамаандата кыра калибрдаах бинтиэпкэнэн ытыыга үһүс, бойобуой бинтиэпкэнэн ытыыга төрдүс миэстэни ылбыта. Бүтүн Сойуустааҕы ытыы күрэҕин кылаабынай судьуйата, Сэбиэскэй Сойуус Маршала Семен Буденнай «сахалар – сорсуннаах булчуттар итиэннэ бэргэн ытааччылар» диэн анаан бэлиэтээбитэ. Саха уолаттарын айылҕаттан бэриллибит ураты дьоҕурдара Аҕа дойду Улуу сэриитигэр чаҕылхайдык көстүбүтэ.
«Саха сирин хотугу оройуоннарын олохтоохторо сэриигэ ыҥырыллыыттан босхоломмуттарын үрдүнэн, үгүстэр баҕа өттүлэринэн барбыттара. Кинилэр фроҥҥа тиийэргэ дьулуһан сүрдээх уустук уонна уһун суолу сатыы уонна хайыһарынан айаннаабыттарын туһунан Саха сирин Аҕа дойду Улуу сэриитин кэминээҕи историятыгар киирэ сылдьар», - диэн эттэ Александр Николаевич.
Ол курдук, 1942 сыл олунньу ыйыгар, тоһуттар тымныы сатыылаан турдаҕына, Дьокуускайдааҕы байыаннай оскуола урукку курсана Семен Сюльскай салайааччылаах сэриигэ баҕа өттүнэн барааччылар дьоҕус бөлөхтөрө Хотугу Муустаах акыйаан кытылыттан Ньурбаҕа туундараны, тайҕаны уонна хайалары уҥуордаан суола-ииһэ суох сиринэн 1300-кэ килэмиэтири 35 күн хайыһарынан айаннаабыттара. Семен Сюльскай Ньурбаттан Хотугулуу-Арҕааҥҥы фроҥҥа тиийэн Ржев, Старай Русса уонна Великэй Лук анныгар сэриилэспитэ. Курскай Дугаҕа ыараханнык бааһыран билиэҥҥэ түбэспитэ уонна сотору кэминэн билиэнтэн күрээн Украинаҕа партизаннар этэрээттэригэр кыттыһан сэриилэспитэ. Партизаннар I Украинскай фронт састаабыгар киирбиттэригэр Семен Сюльскай Украинаттан Прагаҕа тиийэ сэриитлэспитэ, бойобуой уордьаннарынан уонна мэтээллэринэн наҕараадаламмыта.
Аҕа дойду көмүскэлин туһугар баҕа өттүнэн сэриигэ дьулуспут Семен Сюльскай бөлөҕүн бу сөҕүмэр уонна хорсун сырыытын кэриэстээн Булуҥ улууһун ыччаттара 1973-1981 сыллардаахха хас да төгүл: 1973 сыллаахха Күһүүртэн Дьааҥы сис хайаларын уҥуордаан Тиксиигэ диэри 180 килэмиэтири, 1978 сыллаахха Күһүүртэн Эдьигээҥҥэ диэри 600 килэмиэтири, 1981 сыллаахха Дьокуускайтан Тиксиигэ диэри 1650 килэмиэтири хайыһарынан кый ыраах сири айаннаабыттара.
«Кыайыы 75 сылын көрсө хайыһарынан айан биһиги аҕаларбыт, эһэлэрбит уоттаах сэриигэ уонна үлэ фронугар көрдөрбүт хорсун быһыыларын, тулуурдарын уонна дьулуурдарын, булгуруйбат эрдээх санааларын, төрөөбүт дойдуга сөҕүрүйбэт тапталларын кэриэстиир ытык иэспит буолар», – диэн бэлиэтээн эттэ Александр Жирков.
Улуу Кыайыы 75 сылыгар анаммыт Булуҥ – Ньурба туһаайыытынан хайыһарынан айан кэлэр сыл кулун тутар ыйыгар тэриллиэҕэ.
Ил Түмэн пресс-сулууспата
Спасибо!