Өрөспүүбүлүкэ күнэ Максим Кирович Аммосов, Платон Алексеевич Ойуунускай, Исидор Никифорович Барахов, Степан Максимович Аржаков уонна кинилэр биир санаалаахтарын ааттарын кытта ыкса ситимнээх. Кинилэр эр санааларынан,  политическай дьулуурдарынан, бүтүн норуот дьылҕатын туһугар ылыммыт эппиэтинэстэринэн, өрөспүүбүлүкэ ураты туруга ситиһиллибитэ. Өрөспүүбүлүкэ судаарыстыбаннаһын олохтообут саха чулуу уолаттара оччолорго 18-20 эрэ саастаахтара. Бүгүҥҥү саха ыччата ити суолталаах түгэн туһунан туох өйдөбүллээҕий? 

 

 

— Мин санаабар, өрөспүүбүлүкэбит инникитэ бырамыысыланнас сайдыытын тэтимиттэн уонна кээмэйиттэн улахан тутулуктаах. Мин инженер-энергетик идэтигэр үөрэнэбин уонна бырамыысыланнас хайа баҕарар салаата  энергия хааччыллыытыттан тутулуктаах дии саныыбын. Өрөспүүбүлүкэ сайдыытын стратегиятыгар биһиги региоммут Илиҥҥи Сибииргэ хостуур уонна таҥастыыр бырамыысыланнас киининэн буолуохтаах. Онон техническэй идэлээх каадырдары хаачыстыбалаахтык бэлэмнээһиҥҥэ  үбү-харчыны кэрэйимиэххэ наада.

 

Муус устар 27 күнэ биһиэхэ сүдү суолталаах күн. Бу күн өрөспүүбүлүкэ социальнай-экономическай уонна политическай сайдыытыгар судаарыстыбаннас төрүтэ ууруллубута. Билиҥҥи көлүөнэ бу күн суолтатын билэрэ хайаан да наада. Эдэр дьон карьера оҥостуутунан эрэ муҥурдаммакка, оҥорон таһаарыы эйгэтигэр уопуттаах, наукаҕа олоҕурбут сатабыллары иҥэриммит, омук тылларын баһылаабыт уонна хайаан да аҕа саастаах көлүөнэҕэ, историяҕа ытыктабыллаах сыһыаннаах буолуохтаах.

 

 

— Муус устар 27 күнэ  — Саха сирин олохтоох нэһилиэнньэтигэр ураты күн. Бу күн өрөспүүбүлүкэ общественнай уонна политическай олоҕор сүдү суолталаах икки түгэн буолбута. Ол курдук, 1922 сыллаахха муус устар 27 күнүгэр Былатыан Ойуунускай, Махсыым Омуоһап, Исиидэр Бараахап туруорсаннар Саха Автономнай Сэбиэскэй Өрөспүүбүлүкэтэ баар буолбута. Онтон 70 сыл ааһан баран, 1992 сыллаахха Саха Өрөспүүбүлүкэтин Төрүт сокуона – Конституция ылыллыбыта. Саҥа Конституцияҕа олоҕуран, Саха Өрөспүүбүлүкэтэ сувереннай судаарыстыбанан, Россия Федерациятын тэҥ бырааптаах чилиэнинэн биллэриллибитэ. Бэлиитикэ уонна экэниэмикэ өттүнэн көҥүл буолууну олоххо киллэриигэ төрүт суолталаах докумуоннар ылыллыбыттара. Саха сирин судаарыстыбаннаһа атаҕар туруутугар уһулуччулаах судаарыстыбаннай, общес­твеннай диэйэтэллэр Максим Аммосов, Исидор Барахов, Семен Донской, Степан Васильев уо.д.а. өҥөлөрө тугунан да кэмнэммэт. Кинилэр бука бары, оччолорго эдэркээн дьон, өрөспүүбүлүкэ историятыгар улахан кылааттарын киллэр­биттэрэ. Мин санаабар, билигин даҕаны инники сайдыыбыт - ыччат илиитигэр. Биһиги, Саха сирин билиҥҥи ыччата, ити ааттаммыт дьон тэлбит суолларын чиэстээхтик салгыыр — ытык иэспит. Ыччаттар норуот интэриэһин, инники кэскилин көмүскүүр дьон буолуохтаахпыт.

 

 

— Өрөспүүбүлүкэ күнэ саха норуотугар саамай суолталаах. Бу күн 95 сыл анараа өттүгэр норуот чулуу

уолаттара, саха саарыннара Саха сирин автономиятын төрүттээбиттэрэ. Ол кэннэ 70 сыл буолан баран, 1992 сыллаахха Саха сирэ Арассыыйа субъега буолар Төрүт сокуонун ылыммыттара. Бу бэлиэ күн үрдүк суолтата сүппэтэҕин, 95 сыл устата саха норуотугар муус устар 27 күнэ ураты суолталаах буоларын иһин биһиги, эдэр дьон, аҕа саастаах көлүөнэҕэ махтаныахтаахпыт. Бэйэм Уһук Илин федеральнай уокурукка эдэр ыччат политикатыгар үлэлиирим быһыытынан, бу күн Хабаровскай, Владивосток уонна Благовещенскай куораттарга үөрэнэ сылдьар Саха сирин ыччатыгар брейн-ринг, дьыалабыай оонньуу, тест уо.д.а. тэрээһиннэри ыытабын. Дойдуларыттан тэйэн үөрэнэ сылдьар устудьуоннарга бу олус сонун, интэриэһинэй тэрээһин буолар. Оҕолор хас сыл ахсын көхтөөх кыттыыны ылаллар, биһиги Саха сирин историятын туһунан ирэ-хоро кэпсэтэн тарҕаһабыт.

 

Ол эрээри, хомойуох иһин, үксүгэр оскуола үөрэнээччитэ буоллун, устудьуон буоллун, Саха сирин историятын туһунан билиилэрэ намыһах. Үөрэх тэрилтэлэригэр сылга биир-икки эрэ күн Конституцияҕа, Судаарыстыбаннаска, Өрөспүү­бүлүкэ күнүгэр аналлаах тэрээ­һиннэр ыытыллаллар. Итини көннөрөргө, мин санаабар, Саха сирин оскуолаларын бырагырааматыгар «История Якутии» предмет хайаан да киириэн наада.

 

— «Саха Автономнай Сэбиэскэй Социалистическай Республикатын туһунан» Декрет ылыллыбыт түгэниттэн, 1922 сыл муус устар 27 күнүттэн, Саха сирин судаарыстыбаннаһын историята саҕаламмыта. Бу докумуон оччотооҕу кэм эдэр политиктарын Максим Аммосов, Платон Ойуунускай, Исидор Барахов, Степан Аржаков уонна кинилэр соратниктарын күүстээх туруорсууларынан ылыллыбыта билиҥҥи көлүөнэ ыччакка үтүө холобур буолар. Биһиги бүгүн уустук кэмҥэ республиканы салайбыт улуу дьоммут ааттарыгар сүгүрүйэбит.  Аны биэс сылынан Владимир Путин ыйааҕынан, Арассыыйа таһымыгар Саха сирэ автономияны ситиспитэ 100 сылын бэлиэтиэхпит. Онуоха СӨ Ил Дархана 2022 сылга Саха сирин нэһилиэнньэтин ахсаанын биир мөлүйүөҥҥэ тириэрдэр соругу туруорбута. Кэмигэр ыытылла турар чөл олоҕу тэнитии, айылҕа харыстыбылыгар, нэһилиэнньэ олоҕун-дьаһаҕын тупсарар араас хайысхалаах үлэлэр, о.д.а  – өрөспүүбүлүкэ 100 сылыгар, кырдьык, бу сыал-сорук ситэригэр төһүү күүс буолуохтара диэн эрэнэбин.

 

 

— Өрөспүүбүлүкэ күнүн тула биир эмэ тылы көтөҕүөх иннинэ биири саныахтаахпыт: Саха сирэ – Арассыыйа саамай бөдөҥ национальнай өрөспүүбүлүкэтэ. Иккиһинэн, биһиги Кытай, Япония, АХШ, Канада курдук бөдөҥ, сайдыылаах судаарыстыбалары кытта чугас олоробут. Быһатын эттэххэ, аан дойдутааҕы саахымат дуоскатын хабыллар хаба ортотугар диэххэ сөп. Саха норуота инникитин омук быһыытынан сүппэтин туһугар национальнай өрөспүүбүлүкэбит судаарыстыбаннаһа сүрүн төһүү күүс буолар. Өрөспүүбүлүкэлээх, инникигэ эрэллээх эрэ буоллахпытына эрэх-турах сананан олоруохпут. Сиртэн хостонор баайтан норуот туһугар үп-харчы тыырылыннаҕына эрэ өрөспүүбүлүкэ сайдыаҕа. Хомойуох иһин, кириисис биһиги региоммутун күүскэ хаарыйда, ол түмүгэр үгүс саха ыччата үлэтэ суох сылдьар. Сыана үрдүүр, хамнас улааппат. Бу бүтүн промышленнай оройуоннар баалларын үрдүнэн! Мантан сиэттэрэн биири этиэхпин баҕарабын: бырамыысыланнас оройуоннарын күүскэ сайынна­рыахха, бырамыысыланнас эйгэтигэр, хамнастаах үлэ­ҕэ олохтоох каадырдары үлэлэтиэххэ наада.

 

Мария ПАВЛОВА.