Ил Түмэн спикерэ Александр Жирков эҕэрдэ тылыгар Өлтөх нэһилиэгэр силистээх-мутуктаах үс олоҥхоһут үбүлүөйдээх сылларыгар үйэтитии ыытыллара сөптөөҕүн, бу кинилэргэ ытыктабыл бэлиэтэ буоларын эттэ. Тэрийээччилэргэ, экспертэргэ, кыттыыны ыла кэлбит дьоҥҥо махтанна.

 

Салгыы олоҥхоҕо дьон болҕомтотун уурара ылбычча буолбатаҕын, аан дойду үрдүнэн буола турар балысхан уларыйыылары киһи эрэ барыта өйүнэн-санаатынан ылымматын, кыайан ситэн өйдөөбөтүн бэлиэтээтэ. Бу кэмҥэ киһи хайдах дьаһанабын, тугу тобулабын, оҕолорбун, сиэннэрбин ханнык хайысханы таба тутан ииттэхпинэ туруктаах дьон буола үүнэн тахсыахтарай диэн ырыҥалыырын, быыс арыт көрдүүрүн, ити ылбычча кыайтарбатын, оннооҕор саастаах дьон муна-тэнэ сылдьалларын, оҕо-ыччат өттө үгүстэрэ сайдыы дьалҕаана хайдах дьайыаҕын толкуйдаабаттарын эттэ.

 

«Итиннэ омук уйулҕата алларыйар. Көнө санаалаах, олоххо бигэ тирэхтээх буолуута ыарыыр. Биһиги сахалар эрэ буолбатах, аан дойду кыра даҕаны улахан даҕаны омуктара инники өттүгэр сатаан дьаһанар туһугар тирэх көрдүүллэр. Туох эмэ буоллаҕына киһи ырыҥалаан төрдүн була сатыыр. Айылҕа оннук айбыт. Омуктар бэйэлэрин ааспыт олохторун, култуураларын, историяларын түөһэн көрөллөр, онтон тирэх көрдүүллэр. Биһиги сахалар туохха тирэнэбит диэтэхпитинэ, олоҥхоттон ордук күүс, тирэх буолуох суох. Сайдыылаах, элбэх ахсааннаах норуоттар саха омугун өбүгэтэ улуу айымньыны айбыт, сүдү нэһилиэстибэлээх эбит, инникитин сатаан бүөбэйдээбэтэххэ сүтэн, симэлийэн хаалыан сөптөөҕүттэн дьааххайаллар», - диэтэ.

 

Александр Николаевич өбүгэлэрбит үйэлэр тухары хаалларбыт бэлэхтэрэ, кэриэс тыллара олоҥхо сүтэн хааллаҕына киһи-аймахха улахан сүтүк буолуо диэн, аан дойду муҥутуур айымньытын быһыытынан биллэриллибитин бэлиэтээтэ. Урукку сылларга саастаах дьон ылсан үөрэппиттэрин, билигин көстүү эдэримсийбитин, уһуйааҥҥа оҕо кыра эрдэҕиттэн олоҥхону үөрэтэн саҕалыыр кэскиллээҕин, ааспыт үйэҕэ суруллубут Ийэ олоҥхолору өйдөөн-дьүүллээн, куойатыгар-маҥкытыгар киллэрэн аахпыт оҕо төрөөбүт тылыгар тапталы үйэтин тухары сүтэрбэтин, бу туһугар үлэ ыытыллыахтааҕын туһунан эппитин саала ытыс тыаһынан бигэргэттэ.  

  

Өлтөх нэһилиэгин баһылыга Константин Алексеев мустубут дьону нэһилиэк олохтоохторун аатыттан эҕэрдэлээтэ уонна түөлбэ  олоҥхоһуттарынан киэн тутталларын кэпсээтэ. Эдэр ыччаттарга өбүгэлэргит тэлбит суолларын, олоҥхолорун, ырыаларын-тойуктарын үйэтитиҥ диэн баҕа санаатын эттэ.  

   

Уус Алдан баһылыга Алексей Федотов улуус сурукка киирбитинэн 100 олоҥхоһуттааҕын, быйыл Петр Саввич Олесов - Күөх Бүөтүккэ төрөөбүтэ 150 сылын бэлиэтиир өрөспүүбүлүкэтээҕи улахан ыһыах ыытылларын иһитиннэрдэ. Ил Түмэн Бэрэссэдээтэлэ Александр Жирков салалтатынан өрөспүүбүлүкэҕэ Олоҥхо сайдыытыгар киэҥ үлэ ыытыллара кэскиллээҕин бэлиэтээтэ. «Хас биирдии нэһилиэккэ энтузиаст дьон үлэлииллэр. Улууспутугар Мария Захаровна Сивцева олоҥхоһуттары үйэтитиигэ үтүмэн үлэни ыытар. Баатаҕайга Вера Иннокентьевна Троева, Кэптэнигэ Зинаида Петровна Лугинова, Түүлээххэ Анна Ильинична Семенова, Бэйдиҥэҕэ Туйаара Ивановна Жиркова, Антонина Анатольевна Лугинова уонна да атыттар тиһигин быспакка үйэтитиигэ үлэлэһэллэр. Инникитин даҕаны саха норуота өбүгэбит хаалларбыт олоҥхотун, үгэһин, сиэрин-туомун, төрүт дьарыгын илдьэ үүнэ-сайда олоруоҕуҥ», - диэн этиитин түмүктээтэ.

 

Филологическай наука доктора, М.К.Аммосов аатынан ХИФУ профессора Василий Илларионов Бэйдиҥэ сиригэр 25 сыл анараа өттүгэр Дмитрий Михайлович Говоров - Олоҥхоһут Миитэрэй төрөөбүтэ 145 сылын бэлиэтии кэлэ сылдьыбытын күн бэҕэһээҥҥи курдук өйдүүрүн кэпсээтэ. Ити кэмтэн ыла Александр Николаевич Жирковы кытта алтыһарын, кини «Олонхо Ассоциацията» тэриллиитигэр улахан өҥөлөөҕүн, үгүс олоҥхо кинигэтэ тахсарыгар үлэлэспитин уонна үлэлэһэрин, Олоҥхо ыһыахтарын тэрийэн ыытыыга үлэтин бэлиэтээн эттэ. «Хас биирдии түөлбэ аатырар-сураҕырар олоҥхоһуттардаах. Уус Алдаҥҥа олоҥхо уутуйан үөскээбит, олоҥхо биһигэ буолар диэн бигэтик этэбит. Мария Сивцева улуус олоҥхоһуттарын түөрт кинигэни таһаартарбыта, итинник үлэлээх улуус аҕыйах. Күн бүгүҥҥэ диэри Уус Алдан улууһун олоҥхоһуттарын туһунан анал научнай үлэ сурулла илик. Кинилэр олоҥхолорун ырытан, чинчийэн уратытын үөрэтиэххэ баара», - диэн санаатын эттэ.  

 

Бэлиэ күн өрөспүүбүлүкэтээҕи «Олонхо Ассоциацията» общественнай түмсүү бэрэссэдээтэлин солбуйааччы Елена Протодьяконова, Уус Алдан улууһун үөрэҕин управлениетын салайааччы Ирина Тарская, Уус Алдан улууһун култууратын салайааччы, улуустааҕы Олоҥхо Ассоциациятын бэрэссэдээтэлин солбуйааччы Иннокентий Аммосов эҕэрдэлэрин эттилэр.

 

Салгыы түөрт хайысханан: «Уус Алдан улууһун Өлтөх нэһилиэгин олоҥхоһуттара, олоҥхолоро», «Кэнчээри ыччаты олоҥхоҕо уһуйуу», «Түөлбэҕэ олоҥхо эйгэтин олохсутуу ньымалара, соруктара», «Олоҥхо тыла – ийэ тыл» дакылааттары истии буолла. Барыта 19 оҕо, 53 улахан киһи Тааттаттан, Мэҥэ Хаҥаластан, Чурапчыттан, Хатастан, Дьокуускай куораттан уонна Уус Алдантан кыттыыны ыллылар.

 

Экспертэринэн олоҥхо сайдарын, үйэтитиллэрин туһугар өрөспүүбүлүкэҕэ үлэлии-хамсыы сылдьар дьоммут филологическай наука доктора, М.К.Аммосов аатынан ХИФУ профессора Василий Илларионов, Саха Өрөспүүбүлүкэтин норуоттарын култуурунай нэһилиэстибэлэрин киинин сүрүн үлэһитэ «Олоҥхо ассоциацията» общественнай түмсүү вице-президенэ Елена Протодьяконова уонна бу Ассоциация кыттыылааҕа Семен Черноградскай, «Арчы дьиэтэ» духуобунай култуура киинин дириэктэрэ Валентина Бочонина, педагогическай наука кандидата, «Кылыһах» оҕо образцовай студия төрүттээччитэ Екатерина Чехордуна, Саха Өрөспүүбүлүкэтин норуоттарын култуурунай нэһилиэстибэлэрин киинин сүрүн үлэһитэ Зоя Сысолятина, төрүт оскуолалары чинчийэр институт сүрүн научнай үлэһитэ Диана Ефимова, Саха Өрөспүүбүлүкэтин норуоттарын култуурунай нэһилиэстибэлэрин киинин сүрүн үлэһитэ Ульяна Флегонтова, М.К.Аммосов аатынан ХИФУ Олоҥхо институтун секциятын сэбиэдиссэйэ Ольга Павлова, ХИФУ Олоҥхо научнай чинчийэр институтун эпическэй нэһилиэстибэ уонна билиҥҥи кэм секторын сэбиэдиссэйэ Юрий Борисов,Уус Алдан улууһун култуураҕа управлениятын информационнай-методическай салаатын сэбиэдиссэйэ Матрена Готовцева, Уус Алданнааҕы сокуоннай саастарын ситэ илик оҕолору социальнай реабилитациялыыр киин стационарнай салаатын сэбиэдиссэйэ, улуус «Кэскил түһэ» общественнай түмсүүтүн салайааччы Светлана Бурцева, Саха Өрөспүүбүлүкэтин үөрэҕириитин туйгуна Татьяна Алексеева үлэлээтилэр. Кэмпириэнсийэҕэ ааҕыллыбыт дакылааттар хомуллан кинигэ буолан бэчээттэнэн тахсаллара былааннанар.

 

Салгыы Ил Түмэн спикерэ Александр Жирков нэһилиэк уһуйааныгар сылдьан үлэһиттэри кытта кэпсэттэ, санаа атастаста, кырачааннар олоҥхону толороллорун иһиттэ. Уһуйаан иитээччитэ Туйаара Жиркова олоҥхону кырачааннарга иҥэриигэ былааннаах үлэ ыытылларын, дьарык саха балаҕаныгар буоларын, оҕолор олоҥхо геройдарынан оҥоһуллубут сахалыы куукулаларынан сөбүлээн оонньуулларын кэпсээтэ. Оҕолор аан бастаан куукулалары көрөн сөхпүт-махтайбыт түгэннэрин видеоҕа устубуттарын көрдөрдө.

 

Олоҥхоҕо өр сыл үлэлэһэр уопуттаах иитээччи Зоя Шепелева кыра оҕо олоҥхо тылын түргэнник иҥэринэрин, ис-истэриттэн оруолларыгар киирэн оонньуулларын, сахалыы таҥаһы кэттэхтэринэ сирэйдиин-харахтыын уларыйалларын бэлиэтээн эттэ.

 

Кырачааннар олоҥхолорун иһитиннэрдилэр. Түөрт саастаах оҕолор хайдах курдук боччумуран оруолларыгар киирэллэрин, тылларын-өстөрүн толору билэллэрин, хас биирдии хамсаныылара чочуллубутун көрөн Өлтөх нэһилиэгэр олоҥхо эйгэтэ баар эбит киһи үөрэр. 

 

Эбиэт кэннэ «Нэһилиэккэ олоҥхо эйгэтин олохсутуу соруктара, ньымалара» төгүрүк остуол ыытыллынна. Мустубут дьон түөлбэҕэ олоҥхо эйгэтин олохсутуу ньымаларын, соруктарын, нэһилиэккэ олоҥхо сүбэтин тэрийии көдьүүһүн, олоҥхоһут Дмитрий Михайлович Говоров - Олоҥхоһут Миитэрэй 170 сылын көрсө ыытыллар үлэ былааннарын кэпсэттилэр. Антонина Лугинова салайааччылаах Өлтөхтөөҕү "Төрүт" олоҥхо түмсүүтүн таһаарыылаах үлэтин бэлиэтээтилэр.

 

Тоҕус олоҥхоһуттаах Өлтөх ыччаттара өбүгэлэрин үтүө үгэһин умнубакка харыстаан, салгыы сайыннаран төрөөбүт тыл илгэтин эттэригэр-хааннарыгар иҥэриммиттэр. Кэлэр кэскил кэхтибэккэ силигилии сайдарын туһугар олоҥхо тула үлэ ыытыллара көһүннэ.