Бу күннэргэ Өлөөн эбэҥки национальнай улууһун депутаттарын Сугулаанын бэрэссэдээтэлин солбуйааччы Алла Тарасовна Петрова Дьокуускайга кэлэ сылдьар. Кини улуус Сугулааныгар 1, 2, 3 ыҥырыыларга талыллан үлэлээбит улахан уопуттаах депутатынан буолар. Нэдиэлэ ортотугар улуус депутата Ил Түмэн аҕыйах ахсааннаах хотугу норуоттар боппуруостарыгар уонна Арктика дьыалаларыгар сис кэмитиэтэ «Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр төрүт олохтоох Хоту сир аҕыйах ахсааннаах норуоттара үгэс курдук хаһаайыстыба тэринэн олорор сирдэригэр этнологическай экспертизаны ыытыы» тематыгар парламеҥҥа истиитигэр кыттыыны ылыаҕа. Биһиги кинилиин бу тула уонна улуус депутаттарын Сугулаанын үлэтин туһунан кэпсэттибит. Онон эһиги болҕомтоҕутугар — Өлөөн улууһун бүгүҥҥү олоҕуттан кэрчик түгэннэр.

 

 

— Арктика эргимтэтигэр олорор сэттэ хотугу улуус депутаттара саамай «ыалдьар» боппуруоспут бу этнология буолар. Ол иһин биһиги Ил Түмэҥҥэ депутаппыт, парламент аҕыйах ахсааннаах хотугу норуоттар боппуруостарыгар уонна Арктика дьыалаларыгар сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Елена Голомарева тэрийиитинэн Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр төрүт олохтоох хоту сир аҕыйах ахсааннаах норуоттара үгэс курдук хаһаайыстыба тэринэн олорор сирдэригэр этнологическай экспертизаны ыытыы боппуруоһугар парламеҥҥа буолар истиигэ Өлөөн улууһун сорудаҕынан кыттаары сылдьабын. Истии кэмигэр он-лайн сибээһинэн улуус депутаттарын Сугулаанын бэрэссэдээтэлэ Зоя Давыдовна Григорьева олохтоохтор уонна депутаттар көрүүлэрин тиэрдэр этиитин истиэхпит.

 

Бу сокуону Ил Түмэн ылы­ныаҕыттан өрөспүүбүлүкэ ордук хотугу улуустарыгар улахан көмөлөөх буолла. Хоту сиргэ промышленность кимэн киирэн эрэр. Онон хостуур компаниялар хайаан да бастаан этнологическай экспертизаны ыыталларын ирдииргэ туһааннаах сокуоммут саамай көмөлөөх. Улуус салалтата да, олохтоохтор уонна общественность да бу өттүгэр тахсар хамсааһыннары кыраҕытык көрө олороллор.

 

 

— Өлөөн эбэҥки национальнай улууһа тэриллибитэ быйыл 15 сылын туолар. Норуот депутата Е.Х.Голомарева урут улуус мунньаҕын бэрэссэдээтэлинэн үлэлии олорор кэмигэр күүскэ туруорсаммыт, улууспут маннык статуһу ылара ситиһиллибитэ, билигин санаан көрдөххө, промышленность күүскэ киирээри турарынан эргиччи көдьүүстээҕин бэлиэтиир тоҕоостоох. Олохтоохтор сүрүн дьарыктара табаны иитии, балыктааһын буолар.

 

Сугулааҥҥа 16 депутат талыллан үлэлии-хамсыы сылдьабыт. Табабыт мэччирэҥин, ууһааһынын, иитиитин өйүүр сыалтан, хотугу аҕыйах ахсааннаах норуоппут айылҕа баайын үгэс быһыытынан туһанан олорор сирин-уотун ураты харыстанар каартаҕа киллэртэрбиппит. Онон көмүскэллээх курдук олоробут. Бэйэбит муниципальнай программалары оҥостоммут, норуоппут абыычайын, таба иитиитин чөл тутан сайыннарарга, эдэр оҕолор хамнас кыратыттан, үлэлиир, олорор усулуобуйа суоҕуттан төрөөбүт дойдуларыгар кыайан кэлбэт балаһыанньаларын тохтотор туһугар туох баар социальнай пакетынан көрүллэр усулуобуйалары олохтууру, туһанары туруулаһабыт. Ол курдук, олохтоохтор босхо бырайыаһынан икки сылга биирдэ муораҕа баран сынньаналларын, эмкэ-томко, профилакторийга наадыйыыларын хааччыйыыга курдук, барытыгар бюджет атын үлэһиттэрин кытта тэҥ быраабынан туһаналларын хонтуруолга тутабыт.

 

Улуус салалтатын сыала-соруга — дьон-сэргэ Өлөөҥҥө олохсуйарыгар, үлэлээх-дохуоттаах буолууларыгар, эдэр ыалларбыт дьиэ тутталларыгар, оҕолорун идэни ылбыттарын кэннэ дойдуларыгар ыҥыралларын хааччыйар усулуобуйаны тэрийии. Ыччат киин сирдэргэ үөрэнэн баран, дойдутуттан тэйбэтин наадатыгар үөрэх управлениетын начальнига Мария Христофоровна Иванова утумнаах үлэни ыытар. Управление тус сыаллаах миэстэлэргэ үөрэттэрбит ыччаттара улууска төннөн кэлиилэригэр биһиги 3-5 сылга эрдэттэн былааннааммыт, саҥа кадрдары дьиэнэн-уотунан, атын да усулуобуйанан хааччыйыыга араас программаларга киирсэн, бэлэмнии, көрө-истэ олоробут. Ити курдук, бары хайысхаларга Өлөөн улууһун 2025 сылга диэри социальнай-экономическай сайдыытын программата ылыллан, үлэлии турар.

 

Программабытын олоххо киллэриигэ киэҥ көрүүлээх, эдэр, кэскиллээх улууспут баһылыга Александр Степанович Иванов биһиги Сугулааммытын итиэннэ тэрилтэ салайааччыларын кытта биир тылы булан, «улууспут туһа» диэн биир өйгө-санааҕа түмэн, үлэлэтэ сылдьар.

 

Атын улуустарга баһылык улуус мунньаҕын бэрэссэдээтэлин быһыытынан үлэлиир. Оттон биһиэхэ өр сылларга депутатынан үлэлээбит Зоя Григорьева босхоломмут төрүккэ улуус Сугулаанын салайар. Бу икки салайааччы биир сүбэнэн бары үлэни иилииллэрин-саҕалыылларын дьоммут-сэргэбит сүрдээҕин өйүүр. Биир хамаанданан үлэлиир быдан үчүгэй: кыайыылаахтык-хотуулаахтык, чэпчэкитик, өрө көтөҕүллэн туран үлэлииртэн ордук туох да суох.

 

Бары салааларбытын кими да атарахсыппакка, үбү-харчыны биир тэҥҥэ көрөн аттарабыт. Бэйэбит ылыммыт 10-тан тахса тус сыаллаах муниципальнай программаларбыт үлэлии тураллар. Төһө да киинтэн ыраах олордорбут, биһиги Өлөөммүт федеральнай, регионнааҕы, муниципальнай араас элбэх программаларынан элбэх үлэни уонна тутууну ыытар. Ону хамсатыыга улууспутугар үчүгэй архитектордар, тутуу специалистара бааллара үөрдэр. Ол курдук, быйыл улууска хаһан да буола илик үчүгэй сонуннаахпыт —56 эдэр ыал олорор дьиэ сертификатыгар тигистэ. Үһүс сылын улууспут өрөспүүбүлүкэҕэ бастакы уонна иккис миэстэлэргэ иһэр.

 

Биир тус сыаллаах программабытынан наркологическай сэрэтэр үлэни ыытыыга анаан улууска нарколог, психиатр идэлээхтэри хааччынныбыт. Баһаартан көмүскэллээх буолууга итинник программанан утумнаах үлэ бара турар. Ол быһыытынан баһаартан харыстыыр уорганнар үлэһиттэрэ улуус тэрилтэлэрин ый ахсын кэлэн бэрэбиэркэлииллэр, сэрэтэр үлэлэри ыыталлар. Быраабы харыстыыр уорганнар буруйу оҥорууну сэрэтэр үлэҕэ биэс сылга суоттаммыт муниципальнай программаны ылынан үлэлии олороллор.

 

 

— Улуус киинигэр «Кэнчээри» диэн, уруккута дьааһыла-сад, билигин оҕо саада буолан турар тэрилтэҕэ сэбиэдиссэйинэн үлэлиибин. Урут 50 миэстэлээх этэ, билигин 100 миэстэҕэ тиийдэ. Саахалланар туруктааҕынан атын дьиэҕэ көһөн олоробут. Сүрдээх уһуннук туруорсаммыт, дьэ билигин 100 миэстэлээх, бары ирдэбиллэргэ эппиэттиир саҥа оҕо саадын туттара сылдьабыт. Улууспут баһылыга уонна депутаттар өйөөннөр, алмаас хостооһунуттан киирэр дивидент харчытыгар көҥдөйө туран эрэр, аспааллааһына быйыл бүтүөхтээх. Эһиил 2018 сыл балаҕан ыйыгар үлэҕэ киирэрэ былааннанар.

 

Харыйалаах өттүгэр оскуола-саад тутуута 2018 сылга саҕаланыа. Ил Түмэҥҥэ бэйэбит депутаттарбытынан бу тутууну Инвестиционнай бюджекка киллэртэрэ сатыыбыт. Госдума депутата Галина Иннокентьевна Данчикова Өлөөн улууһугар үлэлээбит буолан, маны күүскэ өйүүр. Эбэҥкилэр үлэни көрөн турбат, ыарахаттартан чаҕыйбат сүрдээх туруу үлэһит норуот диэн, кини өлөөннөрү ытыктыыр, билэр.

 

Ил Түмэн депутата Е.Х.Голомарева үлэлиир кэмигэр өрөспүүбүлүкэҕэ аатырбыт «Күөнэлэкээн» көс оскуола тэриллибитэ сүүрбэттэн тахса сыл буолла. Быйыл бу оскуола өрөспүүбүлүкэҕэ үчүгэй үлэлээҕинэн биллэн, көһө сылдьар финскэй хомуллар дьиэни ылан үөрүүлэрэ үрдээтэ. Аныгы көс оскуола диэн сибээс, Интернет, сайдыы өттүнэн толору хааччыллыбыт, оҕону төрөппүттэн, төрүт дьарыктан, айылҕаттан тэйиппэккэ, өбүгэлэр саҕаттан норуот абыычайдарыгар уһуйар, элбэх билиини-көрүүнү, сатабылы биэрэр оскуоланан буолар. Быйыл онно оҕо саада аһыллыахтаах, онуоха биир иитээччи стажировканы бара сылдьар.

 

Елена Голомарева парламент ааспыт ыҥырыытыгар наукаҕа, үөрэхтээһиҥҥэ, культураҕа, сонуннары киэҥник тарҕатар ситимнэргэ уонна общественнай тэрилтэлэр дьыалаларыгар сис кэмитиэтигэр үлэлиир кэмигэр туруорсан, «Үөрэх туһунан» сокуоҥҥа (ФГОС сыһыаннаан) оскуола иннинээҕи үөрэхтээһиҥҥэ эбии этиилэри киллэриини парламент ситиспитэ. Онон федеральнай бюджеттан туспа строканан үбүлээһин көрүллэн, хас биирдии оҕоҕо харандааһыттан альбомугар тиийэ анал нормативынан хааччыллар буолбуппут махталлаах дьыала.

 

Оттон табаһыттар хамнастарын сокуонунан үрдэтии табаһыттар өр сылларга күүппүт ыра санаалара буолар. Норуотун туһугар бэриниилээх үлэтин иһин биһиги талбыт депутаппытыгар куруук күүс-көмө буола сатыыбыт. Депутат бар дьонун туһугар үлэлиир. Онон хардарыта бииргэ үлэлээһин өрүү бу курдук ситиһиилээх уонна үчүгэй түмүктээх буола турдун!

 

Елена ИВАНОВА