“Сахалыы бастакы хаһыаттар, сурунаал” диэн кинигэ күн сирин көрдө. Кинигэ Саха сиригэр сурук-бичик уонна уус-уран тыл сайдыытын историятыгар улахан суолталаах буолара саарбахтаммат.
Саха бэчээтэ үөскээбитин историята официальнайдык 1921 сылтан саха чулуу дьоно — Платон Ойуунускай, Максим Аммосов, Анемподист Софронов-Алампа төрүттээбит “Манчаары” хаһыат тахсыаҕыттан саҕаланар. Ол гынан баран, Москва, Санкт-Петербург, Томскай куораттар архыыптарыгар уонна Национальнай библиотека сэдэх бэчээт таһаарыыларын фондатыгар “Саха дойдута”, “Саха олоҕо” сахалыы хаһыат уонна “Саха саҥата” сурунаал нүөмэрдэрэ бааллар.
“Саха дойдута”, “Саха олоҕо” бастакы хаһыаттар уонна “Саха саҥата” сурунаал О.Н.Бетлингк сахалыы алпабыытынан бэчээттэнэллэрэ. “Саха дойдута” хаһыат 1907 сыл от ыйын 1 күнүгэр тахсыбыт. Төрүттээччилэринэн политическай сыылынайдар уонна учуонайдар буолбуттар. Ол гынан, 1905-1907 сылларга Россияҕа буолбут хамсааһын түмүгэр 1908 сыл тохсунньу 29 күнүгэр хаһыаты бэчээттээһин бобуллубут. Онтон 1908 сыллаахха олунньу 16 күнүгэр “Якутская жизнь” – “Саха олоҕо” диэн икки тыллаах хаһыат бэчээттэнэр буолбут. 1909 сыллаахха тохсунньу 12 күнүгэр хаһыат сабыллыбыт. Бу хаһыаттарга Император бырабыытылыстыбатын ыйаахтара, телеграммалар, бүллүтүөннэр, биллэриилэр, саха суруйааччыларын кэпсээннэрэ, сэһэннэрэ, уочаркалара, хоһоонноро бэчээттэнэллэрэ.
1912 сыл балаҕан ыйын 1 күнүттэн саҕалаан саха интеллигенциятын лидерэ, уопсастыбаннай-политическай деятель, суруйааччы Василий Васильевич Никифоров – Күлүмнүүр “Саха саҥата” сахалыы тыллаах бастакы сурунаалы тэрийэр. Сурунаал 1913 сыл кулун тутар 1 күнүгэр диэри бэчээттэнэн тахсыбыт.
“Саха дойдута”, “Саха олоҕо”, “Саха саҥата” бэчээттээн таһаарыылар саха интеллегенциятын хорсун быһыыларынан буолар. ХХ үйэ саҕалыынытыгар В.В.Никифоров сүрүннээбит саха интеллигенцията төрөөбүт тылларынан тахсар национальнай бэчээти төрүттэээччилэринэн буолаллар. Хомойуох иһин, 30-с сылларга ыытыллыбыт политическай репрессиялар кинилэр ааттарын умуннара сыспыта. Ол иһин норуокка сахалыы тыллаах бэчээти төрүттээччилэр туһунан өйдөбүл ситэтэ суох.
“Сахалыы бастакы хаһыаттар, сурунаал” кинигэ историческай докумуонунан буолар. Саха бэчээтин төрүттээбит саха интеллигенциятын бэрэстэбиитэллэрин ааттарын сөргүтэр соруктаах. Кинигэҕэ “Саха дойдута”, “Саха олоҕо” хаһыаттарга уонна “Саха саҥата” сурунаалга бэчээттэммит матырыйааллар киирдилэр. Кинигэ сахалыы тыл уонна уус-уран тыл үөскээһинин историятын саҥалыы көрдөрөр.
Балаҕан ыйын 20 күнүгэр сахалыы тыллаах бастакы хаһыаттар — “Саха дойдута”, “Саха олоҕо” уонна “Саха саҥата” сурунаал үбүлүөйдээх дааталарыгар анаммыт тэрээһин П.А. Ойуунускай аатынан Саха академическай тыйаатырыгар киэһэ 18 чаастан буолуоҕа.
Күндү Саха сирин олохтоохторун, Дьокуускай куорат уопсастыбаннаһын өрөбөлүүссүйэ быдан иннинэ саха тылынан бастакы хаһыаттар, сурунаал тахсыылара Саха сирин историятыгар, култууратыгар сүҥкэн суолтатын кэрэһилиир дьоһун тэрээһиҥҥэ ыҥырабыт.
Ил Түмэн пресс-сулууспатын
матырыйаалларынан бэлэмнэннэ.
Опубликовано: 19 сентября, 2017 - 17:50
Заметили ошибку в тексте? Выделите ее и нажмите Ctrl+Enter, чтобы сообщить об этом администратору.
Спасибо!
Спасибо!