Мунньахха сокуон олоххо киирэригэр баар харгыстар туһунан кэпсэттилэр. Оробуочай бөлөҕү Ил Түмэн бэрэссэдэтээтэлин бастакы солбуйааччыта Анатолий Добрянцев салайар. Кини киирии тылыгар оробуочай бөлөх мунньахтарын түмүгүнэн сокуон барылын ис хоһоонугар кэккэ уларытыыны киллэрэр туһунан этии киирбитин санатта. «Билиҥҥитэ уларытыллыбыт тиэкис киирэ илик. Сокуон барыла олоххо киирэрэ бытаарбытын төрүөтүнэн РФ сокуонун кытары сөп түбэспэт түгэннэр бааллар. Биһиэхэ билигин өрөспүүбүлүкэ интэриэһин көмүскүүр ис хоһоонноох, ону таһынан РФ сокуонун кытары утарсыбат сокуон барылын тиэкиһин бэлэмниир сорук турар», -- диэн Добрянцев кэпсэтиигэ ыҥырда.

 

 

Сокуон барылын көҕүлээбит норуот дьокутаата Иван Шамаев сокуон барыла уустугун, үрдүк таһымнаах юристар уонна тустаах исписэлиистэр сокуон барылын ис хоһоонун оҥоруу үлэтигэр кыттыһыахтаахтарын бэлиэтээтэ. «Ити сокуон барылын көҕүлээччилэр, биһиги, юрист уонна нолуок ымпыгын-чымпыгын билэр исписэлиис буолбатахпыт. Спикер Александр Жирковка көрсүбүт кыһалҕабытын туһунан эпиппит уонна Ил Түмэн бары ресурсатын туһанан өрөспүүбүлүкэ дьонун интэриэһин таарыйар сокуон барылын оҥоруоҕуҥ диэн этии киллэрбиппит», -- диэн Иван Шамаев эттэ. Кини сокуон барылын ис хоһоонун туһунан кылгастык билиһиннэрбититтэн өйдөөтөххө, сокуон барыла үс бастан турар. Бастакы баһа сир баайын хостуур хампаанньалар өрөспүүбүлүкэҕэ регистрацияланалларын, иккис баһа – хампаанньалар салаалара өрөспүүбүлүкэни кытары сөбүлэһии түһэрсэллэрин, үһүс баһа – тулалыыр эйгэҕэ хоромньу оҥоһуллубуту толуйары мэктиэлиир экологическай страховкалааһын туһунан буолбут. Иван Шамаев сокуон барылын хас баһын аайы ис хоһоонун бэлэмнииргэ боппуруоһу үчүгэйдик билэр үлэһиттэри тардыаҕыҥ диэн этэр. «Холобур, хампаанньалар өрөспүүбүлүкэни кытары сөбүлэһии түһэрсэллэрин туһунан пуун нолуок төлөбүрүн, НДФЛ-ы таарыйарынан маныаха сөптөөх исписэлиистэр көрүүлэрэ ирдэнэр. Оттон экологическай страховалааһын туһунан баска айылҕа харыстабылын министиэристибэтэ кыттыһыахтаах», -- диэн эттэ.

 

Ил Түмэн сир сыһыаннаһыыларыгар, айылҕа баайыгар уонна экологияҕа сис кэмитиэтин иһинэн сир баайын туһаныыга уонна минеральнай-сырьевой ресурсаларга эксперт Николай Кириллин Экологтар II сийиэстэригэр бу сокуон барылын туһунан дьүүллэспиттэрин санатта. «Билигин хайдах баарынан сокуон барылын РФ экономикаҕа министиэристибэтэ кириитикэлээбитэ. Ол гынан баран, өскөтүн сокуону бэрээдэктээһин РФ таһымыгар кыаллыбат буоллаҕына, субъектар бэйэлэрин истэригэр бу боппуруоһу көрүөхтэрин сөбө РФ сокуонунан көҥүллэнэр. Ол курдук, сокуон барыла экологическай страховкалааһын туһунан пуунун туһунан эттэххэ, 2015 сыллаахха Арассыыйатааҕы экологическай форум буолбута. Онно «Экологическай страховкалааһын туһунан» РФ сокуонун ылар туһунан этии киирбитэ. Ол эрээри, бу сокуону ылыыны РФ бырабыытылыстыбатыгар утарбыттара. Оччотугар субъект бэйэтин иһигэр бу боппуруоһу бэрээдэктиир сыаллаан нормативнай докумуон ылыныан сөп. Бу бырааппытын эмиэ учуоттуох тустаахпыт», -- диэн Николай Кириллин санаатын эттэ.

 

 

Оробуочай бөлөх чилиэнэ Леонид Ковалев РФ бырабыытылыстыбата сокуон барылын кэккэ пуунун утарбытын туһунан эттэ. Ол курдук өрөспүүбүлүкэ баһылыгын сорудаҕынан Галина Данчикова сокуон барылын РФ экология уонна айылҕа ресурсаларыгар министииригэр киллэрэ сылдьыбытын, миниистир сир баайын хостооччулар уонна олохтоох салайыныы уорганнар икки ардыларыгар сөбүлэһии түһэрсэр туһунан нуорманы сокуон барылыттан таһааран, гражданскай быраап төрүөттээх гынарга этии киллэрбит. Ол эбэтэр сир баайын хостуур тэрилтэ олохтоох былааһы кытары сөбүлэһии түһэрсэрэ баҕа өттүнэн оҥоһуллар буоларын туруорсубуттар. Онон сокуон барылын РФ экология уонна айылҕа ресурсалыгар министиэристибэтэ өйөөбөтөх. Леонид Ковалев сокуон барылын оҥорор оробуочай бөлөххө Саха сириттэн Госдумаҕа дьокутааттары, сир баайын хостуур бөдөҥ хампаанньалар бэрэстэбиитэллэрин киллэрэр тоҕоостооҕун бэлиэтээтэ. «Сокуон барылын ыксаабакка, кичэллээхтик оҥоруоҕуҥ. Бу проблема атын субъектары эмиэ таарыйар. Онон оробуочай бөлөххө бырамыысылынай хампаанньалар бэрэстэбиитэллэрин киллэртээн, күүһүрдэн, атын субъектары кытары сомоҕолоһон, сокуон барылын Госдумаҕа аһара сатыахха наада», -- диэн эттэ.

 

Сокуоҥҥа туттуллар терминнэр туһунан ХИФУ юридическэй факультетын бэрэстэбиитэлин санаатын иһиттилэр. «Сокуон барылын аата «Саха Өрөспүүбүлүкэтин сиригэр-уотугар сир баайын хостуур компаниялар социальнай уонна экологическай эппиэтинэстэрин туһунан» диэн. Мин санаабар, «эппиэтинэс» диэн тыл юридическэй өттүттэн көрдөххө, сыыһа туттуллубут. Быраап туһунан наука өттүттэн көрдөххө, «социальнай уонна экологическай эппиэтинэс» атыннык өйдөнөр. «Эппиэтинэс» диэн тылтан бэйэлэрин интэриэстэрин көрүнэн дьон тэйиччи тутта сатыыллар. Ол иһин «Саха Өрөспүүбүлүкэтин сиригэр-уотугар промышленнай тэрилтэлэр социальнай партнерстволарын туһунан» диэн холобур буолуон сөп», -- диэн эттэ юрист.

 

Ил Түмэн дьокутаата Виктор Федоров сокуон барылын хас да түһүмэххэ арааран, хас биирдиилэригэр таһымнаах исписэлиистэри сыһыарары эттэ. «Биһиги боломуочуйабытыгар сөп түбэһэр сокуон түһүмэхтэрин эргин күүскэ үлэлиэххэйиҥ. Оттон субъект парламенын боломуочуйатыгар киирсибэт өттүн бэлэмнээн, сокуон көҕүлээһинин курдук оҥорон Госдумаҕа ыытыаҕыҥ», -- диэн дьокутаат этии киллэрдэ.

 

Ил Түмэн сир сыһыаннаһыыларыгар, айылҕа баайыгар уонна экологияҕа сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Владимир Прокопьев сокуон барылын сүнньүнэн Госдума тустаах кэмитиэттэриттэн сэмэлиир этиилэр киирэннэр, докумуон көдьүүһэ мөлтөөтө диэн эттэ. «Сокуон барылын бу билиҥҥи көрүҥүнэн ылыннахпытына, туох да туһата суох буолар. Ол иһин сокуон барылын ылыныыта бытаарда. Дьиҥэ, бу сокуон барылын сэргэ Экология доктринатын бэлэмнээбиппит. Доктринаны былырыын ылыммыппыт. Бу докумуоҥҥа сокуон барылыгар баар боппуруостар киирбиттэрэ. Инникитин Экологическай кодекс ылыныахпыт. Бу кэмҥэ «Сир баайын туһунан» РФ сокуонугар көннөрүүнү киллэриигэ үлэлэспиппит. Сир баайын хостооччулары кытары сөбүлэһии түһэрсэр туһунан ыстатыйаҕа көннөрүү киллэрбиппит. Ол көннөрүүлэри атын субъектар эмиэ өйөөбүттэрэ. Бу тиэмэҕэ Госдума сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Николай Николаевы кытары хаста да көрсүспүппүт. Кини өттүттэн өйөөһүн баар курдук. Оттон бу сокуон барылын туһунан этэр буоллахха, сир баайын хостооччулар регионы кытары сөбүлэһии түһэрсиилэрин иһинэн регистрацияны эмиэ ааһыахтарын сөп. Сокуон барыла ситэтэ суох, ол иһин сотору буолар пленарнай мунньахха көрөргө ыксаамыаҕыҥ. Сокуон барылын аатыттан саҕалаан кичэллээхтик ырытыахха. Аны туран, федеральнай сокуону утаран, бэйэбит сокуоммутун ылынар кыахпыт суох. Онон дьүөрэлэһэр сокуону оҥорорго кыһаллыаҕыҥ», -- диэн ыҥырда.

 

Оробуочай бөлөх чилиэннэрэ сокуон барылын Госдума кэмитиэттэрэ, РФ министиэристибэлэрэ оҥорбут этиилэрин учуоттаан, үчүгэйдик бэлэмнээн, Ил Түмэн күһүҥҥү сессиятын көрүүтүгэр киллэрэр туһунан быһаардылар.