Ил Түмэн олохтоох салайыныы боппуруостарыгар сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Василий Местников Муома, Өймөкөөн, Уус Алдан, Горнай улуустарыгар сылдьан нэһилиэнньэни, муниципальнай тэриллиилэр бэрэстэбиитэллээх уорганнарын дьокутааттарын, баһылыктары кытта анаан-минээн көрсөн кэккэ кэпсэтиилэри ыытта. Бу сырыы түмүгүнэн санааларын маннык үллэһиннэ:

Өймөкөөн уонна Муома улуустарын бары нэһилиэктэринэн сылдьан, Ил Түмэҥҥэ ханнык саҥа эбии кэмитиэттэр баар буолбуттарын, фракция элбээбитин уонна сыл бүтүүтэ ылыллыбыт саамай сүрүн докумуон – бүддьүөт итиэннэ сэрии оҕолоругар туһаайыллыбыт сокуон туһунан чопчу кэпсээтим. Хас биирдии салааҕа үбү тыырыы хайдах былааннаахтык барбытын, туохха сүрүн болҕомто ууруллубутун сиһилии быһааран биэрдим. Дьиҥэ, Саха сирэ аан бастаан 200 млрд солк кэриҥнээх бүддьүөтү ылыннаҕа.

Маны таһынан, дойду президенэ Владимир Путин уонна Ил Дархаммыт Айсен Николаев Федеральнай Мунньахха, Ил Түмэҥҥэ анал этиилэрин чэрчитинэн Уһук Илиҥҥи регионнарга, ол иһигэр Саха сиригэр, элбэх кэриҥнээх федеральнай үбүлээһин көрүллүөхтээҕин туһунан эттим. Ол курдук, национальнай бырайыактар олоххо киириилэригэр, хаарбах туруктаах дьиэттэн дьону көһөрүүгэ, элбэх оҕолоох ыалларга көмөлөһүүгэ уо.д.а. хайысхаларга өйөбүл харчы кэлиэхтээх. Ону хайаатар да сөпкө баһылыахтаахпыт диэн өйү-санааны эттим.

Стратегия туһунан эмиэ сиһилии кэпсээтим. Сайдыы торумун, үллэһик былааннааһыны алларааттан, хас биирдии муниципальнай тэриллии бэйэтэ оҥорон таһаарыахтаах кэмэ үүннэ эрээри биһиэхэ оннук билиҥҥитэ киирэ илик. Ол иһин бырабыыталыстыба, министиэристибэлэр, Ил Түмэн анаан-минээн дьүүллэһэн оҥорбут сайдыыга сирдиэхтээх докумуону ылыммыппыт. Стратегияҕа көрүллүбүт үбүлээһин туохха-хайдах тыырыллыбытын, сибээскэ, суол тутуутугар хас харчы көрүллүбүтүн – барытын саас-сааһынан кэпсээтим. Саха сирэ сайдар кэскилэ ити докумуоҥҥа сурулла сылдьар.  

Билиҥҥитэ тыа нэһилиэктэрин бөдөҥсүтүү, түмүү, ол эбэтэр көһөрүү боппуруоһа сытыытык турар. Инньэ гынан, ити ис хоһоонун илдьиритэн быһаардым. Төһө да олорорго бары усулуобуйаны тэрийэрбит үрдүнэн олохтоох дьон үлэтэ суоҕа кистэл буолбатах. Дьон-сэргэ бэйэтэ түөлбэлээн олорор сирдэрин-уоттарын кинилэр курдук үчүгэйдик билэр суох. Нэһилиэнньэ бэйэтэ хаһаайын буолан, бу сирдэргэ тугу гынан, тугу үлэллэн-хамнаан сайдыы суолугар киирэри билэр, дохуот оҥостор кыаҕы ылар хайысхалары ыйар кыахтаах.

Үлэлээбэккэ-хамнаабакка олорон ити тыа нэһилиэктэрин бөдөҥсүтэр, холбуур бырагыраамаҕа түбэһэр куттал суоһуур. Онуоха үлэлиир кыахтаах дьон бэйэ-бэйэни көҕүлээн сайдыыга сирдиир суолга турар кэмнэрэ кэллэ. Ону өйдөөн туран, Ил Дархан Айсен Николаев 2019 сылы «Сомоҕолоһуу сылынан» биллэрбитэ. Норуот күүһэ – көмүөл күүһэ. Бары бииргэ түмсэн, туруоруллубут соруктары толорорго дьулуһуохтаахпыт.

Холобур, Уус-Алдан улууһун Курбуһах нэһилиэгин Балаҕаннаах бөһүөлэгэр тиийэ сылдьыбыппыт, онно билиҥҥитэ 58 киһи олорор. Кинилэр көхтөөх, түмсүүлээх буоланнар, нэһилиэктэригэр уһуйааны, оскуоланы туруорсан үлэлэтэ олороллор. Кыахтаах дьону көмөлөһүннэрэн, көмөлөөн сабыс-саҥа хочуолунайы туттарбыттар. Онно билиҥҥитэ сопхуос саҕана тутуллубут эргэ дьиэлэри чөлүгэр түһэрэн, ититэр ситимҥэ холбоон дьон көһөн кэлэригэр сөптөөх усулуобуйаны тэрийэр сыаллаахтар-соруктаахтар. Бу дьон 200-тэн тахса сылгы-сүөһүнү көрөн-истэн олороллор. Ол курдук, номнуо икки эдэр ыал бу бөһүөлэккэ көһөн кэлбит. Урукку өттүгэр төһө хороҕор муостаах, сыспай сиэллээх баарын учуоттаан, ааҕан-суоттаан, эргэрбит хотоннору чөлүгэр түһэрэн, сөргүтүү үлэтин күүскэ ыытан бэйэлэрэ дохуоттанан олорорго бэлэмнэр.

Итинник сылдьан, санааларын уонна кыһалҕаларын истэн, сүбэ-ама биэрэн тыа сирин олоҕун уопсай туруга, туохха болҕомтону уурар тоҕоостооҕо ырылхайдык көстөр. Кыра нэһилиэктэргэ атахтарыгар тура сатыыр чааһынай хаһаайыстыбалар, фермердэр үгүстэр. Горнай улууһугар сырыттахпытына, баһылыктар биир кыһалҕаны эттилэр – кыра-кыра хотоннору туттан баран, кыаммакка үлэни тохтотор түгэннэр элбэхтэ тахсыталыыллар, таах туран хаалаллар. Бу боппуруос нэһилиэк таһымыгар турар буолан, бары кыттыһан, биир улахан хотон туттан үлэлээтэххэ, үлэ көдьүүстээх буолуо этэ, үлэ миэстэтэ даҕаны тахсыа этэ диэтилэр.

Маны таһынан, эдэр фермердэргэ туһуламмыт грант бэриллиитин баһылыктар эмиэ таарыйан аастылар. Кинилэр этэллэринэн, холобур, эдэр киһи грант ылла, хотон тутунна, сүөһү, техника атыыласта уонна салгыы хайдах буоларыгар кыһаныы суох. Онтон дохуот киирбэтиттэн сылтаан, итиччэлээх үлэни оҥорон баран барытын эһэн, тохтотон атын үлэни көрдүүргэ күһэллэр. Дьиҥэ, ити эдэр киһиэхэ өйөбүл быһыытынан харчы биэрэн баран кэмиттэн-кэмигэр көрө-истэ сылдьыахха наада – бастакы кэмҥэ эбии үбүлээһини тохтоппокко, өйөөн-убаан илдьэ сырыттахха эрэ бу киһи атаҕар туруо буоллаҕа. «Бэйэтигэр дохуот киллэринэр кыахтаах хаһаайыстыба буоларын курдук иитэн-үөрэтэн таһаарыахха наада», - диэн санааны баһылыктар сөпкө эттилэр. Бэлиэтээн эттэххэ, кэнники үчүгэй этиилэр олус элбээбиттэр.

Былырыын «Тыа сирин нэһилиэнньэлээх пууннарын тупсаран оҥоруу» сыл чэрчитинэн нэһилиэктэр бэртээхэйдик оҥостубуттара, урукку тутуулары көтүрэн, сыыстаан-ыраастаан бөһүөлэктэри өрө тардыбыттара, онон дьон-сэргэ кыттыытыттан улахан тутулуктаах.

СӨ Бырабыыталыстыбатын соругунан «проектнай офис» нөҥүө баһылыктарга сорудах бэриллэн турар – хас биирдии бөһүөлэккэ төһө киһи олороруй, үлэнэн хааччыллыы хайдаҕый, ыйдааҕы дохуота ортотунан төһөнүй диэн. Онон барар-кэлэр, сүүрэр-көтөр, үлэлиир-хамныыр кэм тирээн кэллэ. Өбүгэ саҕаттан түөлбэлээн олорор бэйэбит төрөөбүт-үөскээбит сирбитигэр-уоппутугар хаһаайын буолан олорорбутугар сөптөөхтүк дьаһаныахтаахпыт. Тыа сиригэр үлэлээх буолуу боппуруоһа инники күөҥҥэ турар.

Горнай улууһугар сылдьан нэһилиэккэ бэриллибит боломуочуйаларга туһааннаах мунньахтары ыыттыбыт. Хас биирдии боломуочуйаны ырытан, бары этиилэри түмэн VІІІ муниципальнай тэриллии сийиэһин кэнниттэн, кулун тутар 29 күнүгэр, «төгүрүк остуол» ыытарга былааннанабыт. Инникитин «бырабыыталыстыбаннай чааһы», «парламент истиилэрин» ыытыахпыт. Боломуочуйаҕа сыһыаннаах сокуоннарга уларытыылары киллэрэргэ күүскэ ылсан үлэлииргэ, хамсааһын таһаарарга бэлэммит. 

Ил Түмэн пресс-сулууспата