Анатолий Добрянцев сыччах тыа хаһаайыстыбатынан эрэ дьарыктанар оройуон уратытын ымпыгар-чымпыгар тиийэ билэр буолан Индигир нэһилиэгин олохтоохторугар киэҥ кэпсэтии таҕыста. Өскө оройуоҥҥа бу күннээҕи туругунан 16291 таба, 506 төбө сүөһү, ол иһигэр 147 – ыанар ынах, 1908 сылгы, 22 сибиинньэ, 446 куурусса баар эбит буоллаҕына, инди-гирдэргэ 1874 таба, 109 төбө сүөһү, балайда элбэх сылгы баар. Ис дьиҥэр, сүөһү төбөтүн аҕыйаабыт биричиинэтэ – сайыҥҥы халаан. Былааннаммыт үүтү туттарыы ырааҕынан туолбата, ол төрдө нэһилиэк ыйтан ордук уота суох олорбута буолар. Сорудахтаах от эмиэ туолбатаҕа, ходуһалар ууга барбыттара. Вице-спикер тыа хаһаайыстыбатыгар ирдэниллэр параметрдар оройуоҥҥа икки көрүҥҥэ эрэ туолбуттарын улахан итэҕэһинэн аахта. Кулгаах элэйиэр диэри истиллэр халаантан эмсэҕэлээһиҥҥэ наар сигэнэр най барыыны үөскэтиэн сөптөөҕүн санаппытын олохтоохтор биһирээтилэр. Онон көмөнү толору ылбыт дьон быһыытынан олоххутун-дьаһаххытын саҥалыы көрүүнэн салайтаран тэтимнээх уларыйыылары киллэриҥ диэбитэ улахан сэҥээриини үөскэттэ. Манна кыбытан эттэххэ, бу күһүн үлэҕэ киирбит саҥа хочуолунай итэҕэһэ-быһаҕаһа өҥ сыл бырдаҕынааҕар элбэҕэр хом санааларын үлэһиттэр болҕомто киинигэр туруордулар. Кыһалҕалаахтары кыһайан аны үөһэттэн, Дьокуускайтан, тутар аактаҕа илиигитин баттааҥ диэн тиэтэтэллэрин тустаахтар тумнубатылар. Өрдөөҕүтэ оройуон киинигэр тутуллубут хочуолунайга эмиэ харахтарын симэн туран илии баттаабыт кэһэлтэлэрэ умнуллубатаҕа чуолкай. Бу иэрэҥ-саараҥ санаа оонньооһунугар Анатолий Добрянцев быһаарыы биэрдэ. Ол курдук докумуоҥҥа киирбит итэҕэстэри туоратарга бу сылга көрүллүбүт үп-харчы үүнэр сылга салгыы көһөр эбит, онон саарбах санаалары олус иитийэхтиир табыгаһа суоҕар дьону итэҕэттэ.

 

Киэҥ кэпсэтии таба иитиитигэр таҕыста. Вице-спикер Финляндия, Норвегия, Ямал-Ненецкэй автономнай уокуругар бу салааҕа сөҕүмэр ситиһиилэр баалларын билиһиннэрбитин мустубуттар остуоруйа дойдутугар ыалдьыттаабыкка холоотулар. Халлаантан сиргэ түстэххэ диэбиттии, Өймөкөөҥҥө, Усуйаанаҕа, Аллара Халымаҕа уонна Томпоҕо да улахан биллэр-көстөр хамсааһыннар тахсыбыттарын дьон мэктиэтигэр иһийэн олорон иһиттэ. Буолумуна, ол үрдүкү технологияларынан олохторун-дьаһахтарын табыгастаахтык дьаһаммыттартан кэм биһиэхэ майгыннаах ыаллыы улуустар ордук чугастар. Ол аата кинилэр сатыылларын эһиги сатыахтааххыт диэҥҥэ мунньах кыттыылаахтарын түмэ тарта. Икки эрэ ыстааданан муҥурданан олоруу сыыһа диэн уот харахха чопчу эттэ, үһүс ыстааданы үүнэр сылтан булгуччу толкуйдааҥ диэбитин кытта мустубуттар сөпсөстүлэр. Ыстаадаларга атыыр таба ахсаана тыһыларын лаппа баһыйбытын истэн баран салайааччы нагуллааһыны тэнитэргэ, эти туһаҕа таһаарарга эппитэ санааны сайа оҕуста.

 

Сэбиэскэй кэм үчүгэй өрүттэрин Анатолий Добрянцев эмиэ таарыйда. Холобур, табаһыт династиялар ууга тааһы бырахпыттыы сүппүттэрэ сыыһанан ааҕылынна. Аҕыйах бытархай харчыга эдэрдэр кэлбэттэр, онон ыччаты тардарга оройуон, нэһилиэк салалталара уонна аҕыйах ахсааннаах төрүт омуктар ассоциацияларын салалталара сонун суоллары көрдөөҥ диэн быһаччы эттэ. Сүөһү иитиитигэр элбэх санаа атастаһыыта таҕыста. Тыл этиммит нэһилиэнньэ аҕа саастаах араҥата инникитин ынаҕы-торбоһу ойууга эрэ көрөр кэм чугаһаата дуу диэн дьиксинэрин биллэрдэ. Маны иилэ-хаба тардан ылан вице-спикер кооперацияны тэринэ охсуҥ, баар сүөһүлэргитин биир хотоҥҥо тутуҥ, онно үлэһиттэрдэ булуҥ уонна бородууксуйаҕыт аҥарынан кинилэри хамнастааҥ диэбитэ сэргэхсийиини таһаарда. Кырдьыга, индигирдэр быйыл 25 сүөһү турар хотонун тутарга былааннаахтар этэ да, халаан уутун кытта охсуһан үтүө саҕалааһын олоххо киирбэтэ. Дьэ, онон үүнэр сылга үчүгэй олук охсулунна. Маны салгынтан ылан эппэтим, нэһилиэнньэ күө-дьаа буолбута эрэл кыымын сахта.Сылгы базатын оҥорууга бытаарыы баарын бэлиэтээн баран Анатолий Анатольевич ыытыллыбыт үлэни толуйар механизмы өссө төгүл чуолкайдаата.

 

Ыйытыыларга толору хоруйдар бэрилиннилэр. Пенсионер Н. И. Шкулев, агрооскуолаттан Э. Г. Слепцова, о. д. а. нэһилиэк сайдар саҕахтарын тула кэпсэтиилэрэ болҕомтону тарта. Педагогическай үлэ ветерана Д. И. Слепцов өй-санаа уһуктарыгар ыҥырда. Анатолий Добрянцев көрсүһүүнү түмүктүүрүгэр «Бэйэҕэ сууланан олоруу көдьүүһэ кыра. Үп-харчы көрүнэн таба иитиитигэр чугастааҕы улуустарга, сүөһү көрүүтүгэр киин оройуоннарга кэлэн-баран уопут атастаһыҥ, сытар таас анныгар уу киирбэтин билэҕит», – диэтэ.

 

диэн эппиттэрин вице-спикер итэҕэйдэ уонна сөпсөстө. Чыбааҕылаах нэһилиэгэр 200-чэ киһи олорор, 35 үөрэнээччилээх орто оскуола, 20 иитиллээччилээх детсад, ДЭС, ФАП уонна почта тиргиччи үлэлииллэр. Биир бааһынай хаһаайыстыба баар, таба ыстаадата былыр эстибитэ. Билиҥҥи туругунан 40-ча төбө сүөһү баар, ол иһигэр 12-тэ ыаналлар. Бу сыыппаралартан да көрдөххө, сүөһү, ас бэрт татым, арай сылгылара 200-чэҕэ чугаһыыр эбит.

 

Ааспыт халаан нэһилиэги улаханнык ылбыта, элбэх дьиэ-уот алдьаммыт-кээһэммит. 1949 сыллаахха тутуллубут учуонай, поэт В. Д. Лебедев аатын сүгэр оскуолаҕа информатика кабинета оҕону дьарыктыырга кэккэ уустуктардаах, ол курдук түүнүк сыта сүрдээх. Балыыһаҕа сылдьан баран Анатолий Анатольевич косметическай өрөмүөнү оҥорорго сөп буолбутун эттэ. Олохтоох детсад үлэһиттэрэ капитальнай өрөмүөнү туруорустулар, эргэрбит дьиэ сорох муннуктара арахсар турукка киирбиттэр. Почта да дьиэтэ эмиэ улахан өрөмүөнү эрэйэр эбит, хаарбаҕынан ааҕарга уолдьаспыт. Уопсайынан, бу нэһилиэккэ киһи хараҕа хатанар тупсаҕай көстүүлээх биир да саҥа тутуу суоҕа хомолтолоох. Нэһилиэги маһынан оттуллар хочуолунай сылытар. Мас 300 км сиртэн тиэйиллэр, сылга 4800 куб мас кэрдиллэр, кочегардар биир сменаҕа 27 кубу оттоллор. Үүнэр сылга убаҕас оттукка аналлаах саҥа хочуолунай тутуллуохтаах, оборудование оройуон салалтатын дьаныһыылаах туруорсуутунан кэлэ сытар. Олохтоохтор бүүс-бүттүүн бу тутууну таҥара бэлэҕин курдук кэтэһэллэрэ омнуоламмат.

 

Көрсүһүүгэ кэлбит дьон-сэргэ саҥа тутууларга наадыйалларын эттилэр. Бэрт элбэх киһи уу содулуттан эмсэҕэлээн дууһа кыланыытын курдук биэрэги бөҕөргөтөр үлэни саҕалыахха диэтилэр. И. И. Корякин уу тахсар сирдэрин билэбит, онно муҥ саатар кыахтаах техниканан тааста куттарыҥ диэбитин кытта депутат сөбүлэстэ. Аны саас, баҕар, Охонооһой күөлүнэн уу буолбакка, муус халҕаһалыы анньан тахсан биһиги олохпутугар кутталы үөскэтиэҕэ. Онон манна эмиэ таас кутуллуон наада диэн эбэн эттэ. Анатолий Добрянцев аҕыйах үөрэнээччилээх оскуола түөрт объектааҕын, онно элбэх үп-харчы ороскуоттанарын этэн туран, бу боппуруоһунан, оптимизациянан дьарыктанарга сүбэлээтэ. Салгыы кини сүөһү төбөтүн ахсаанын улаатыннарары наадалааҕынан аахта, сыл аайы халаан буолуо диэн ким да мэктиэлээбэтин эттэ. Сылгы иитиитигэр племенной үлэҕэ күүскэ ылсыһыҥ диэбитэ сэҥээриини ылла. Кырдьыга, баҕалаахтар да бааллар эбит. Мантан тирэнэн сылгы иитиитигэр саҥалыы сыһыаны олохтооҥ диэн вице-спикер бу боппуруоска түмүк оҥордо. Биллэрин курдук, сайыҥҥы навигация тохтон, оттук саппааһа Аллараа Дьааҥыттан тиэллиэхтээх, суол Индигиринэн ааһыахтаах эбит да, дэриэбинэ хабыллар хаба ортотунан ааһардыы оҥоһуллубут. Дьон онтон олус айманар. Оройуон баһылыга П. Н. Черемкин айманыыны сөптөөҕүнэн аахта уонна манна «Индигир суоллара» тэрилтэлиин кэпсэтиэм диэбитигэр олохтоохтор үөһэ тыыннылар.

 

Вице-спикер көрсүһүү түмүгүнэн нэһилиэнньэ туруорсуутун барытын бэлиэтэннэ, көмөнү оҥорорго бэлэммит диэтэ, ол гынан баран кэлтэйдии көмөнү кэтэспэккэ, сонун суоллары солуурга тус бэйэҕит көҕүлээһиҥҥит наада диэбитин мустубуттар сэргии-кэрэхсии иһиттилэр. Инникитин хамсааһын тахсарыгар норуот депутата күүстээх эрэллээҕин эттэ. Салгыы Анатолий Добрянцев Улахан Чыыстайга табаһыттары көрсө айаннаата.