Олор ортолоругар судаарыстыбаннай салайыыга уонна республика сокуоннарын конституционнай төрүттэригэр сыһыаннаах эйгэҕэ быраабы нуормалыыр 51 актар, ол иһигэр 18 сокуон ылылыннылар.

Олохтоох салайыныы эйгэтигэр Ил Түмэн быраабы нуормалыыр 24 актары, ол иһигэр 11 сокуону ылынна. 

Бюджет уонна нолуок эйгэтигэр быраабы нуормалыыр 9 акта, ол иһигэр 7 сокуон ылылынна. 

Бас билии уонна экономическай сайдыы боппуруостарыгар парламент быраабы нуормалыыр 28 актары, ол иһигэр 9 сокуону ылынна. 

Тыа хаһаайыстыбатын, айылҕа баайын туһаныыга уонна сир сыһыаннаһыыларыгар, тулалыыр айылҕаны харыстааһыҥҥа быраабы нуормалыыр 24 актар, ол иһигэр 6 сокуон ылылынна. 

Социальнай политика эйгэтигэр Ил Түмэн быраабы нуормалыыр 25 актары, ол иһигэр 6 сокуону ылынна. 

Аҕыйах ахсааннаах төрүт олохтоох хотугу норуоттар бырааптарын көмүскээһин эйгэтигэр быраабы нуормалыыр 3 акт, ол иһигэр 1 сокуон ылынна. 

Наука, культура, үөрэхтээһин, доруобуйа харыстабылын эйгэлэригэр быраабы нуормалыыр 31 актар, ол иһигэр 8 сокуон ылылынна. 

Административнай эппиэтинэс, общественнай өттүнэн куттал суох буолуутун уонна быраабы харыстааһын эйгэлэригэр Ил Түмэн быраабы нуормалыыр 23 актары, ол иһигэр 8 сокуону ылынна. 

Тулалыыр айылҕаны харыстааһыҥҥа парламент быраабы нуормалыыр 6 актары, ол иһигэр 2 сокуону ылынна. 

Итини таһынан, Ил Түмэн уонна республика Бырабыыталыстыбатын тэрээһин боппуруостарыгар парламент 35 уурааҕа тахсыбыт. 

 

Норуот депутаттара республика ити сокуоннарын уонна быраабы нуормалыыр актарын, Ил Түмэн уураахтарын ылыныыга өйдөрүн-санааларын ууран туран, элбэх үлэни көрүстүлэр. Парламент үлэтин ити бастакы түмүктэрэ, республика Президенэ Егор Борисов 2013 сыл алтынньы 2 күнүгэр саҥа быыбардаммыт Ил Түмэн саҥа састаабын бастакы пленарнай мунньаҕар депутаттарга туһаайбыт тыл этиитигэр биэрбит сыанабылын, бигэргэттилэр.  Егор Борисов ол кэмҥэ бу курдук эппитэ: “Биһиги парламеммыт саҥа састааба бу иннинэ үлэлээбиттэртэн итэҕэһэ суох, оннооҕор өссө сорунуулаахтык үлэлиир буолуо диэн көрөбүн. Күүскэ үлэлиир кыахтаах, итиэннэ, этэргэ дылы, олоххо чугас. Тоҕо итинник түмүктэри оҥоробунуй? Бастатан туран, утумнааһын баар. IV ыҥырыы сүүрбэ улахан уопуттаах депутата билиҥҥи парламеҥҥа салгыы үлэлиэхтэрэ. Атын өттүнэн, депутаттар корпустара биллэ саҥардылынна. 70 норуот талыылаахтарыттан 50 киһи – инники ыҥырыыга үлэлээбэтэх, саҥа кадрдар. Итиэннэ кинилэртэн үгүстэрэ депутат мандаатын аан бастаан туттулар. Бу дьоннор чиэстээхтик үлэлиир баҕалара ханнык да бэйэ интэриэһинээҕэр үрдүк буолуоҕар эрэнэбин. Биһиги кинилэр тустарынан, парламент эрчимнээх уонна сылайбат-элэйбэт, дьиҥнээх бас-көс дьоннорун быһыытынан, өссө истиэхпит диэн итэҕэйэбин”.

 

Ити бастакы пленарнай мунньахха Ил Түмэн Бэрэссэдээтэлинэн талыллыбыт Александр Жирков Ил Түмэн инники үлэтин туһунан бу курдук торумнаан эппитэ: “Биһиги, бизнеһи кытта бииргэ үлэлээһиҥҥэ бэйэбит тус интэриэстэрбитин, айылҕа харыстабылыгар барыта этэҥҥэ буолуутун, сир сыһыаннаһыыларын, олохтоох нэһилиэнньэ уонна аҕыйах ахсааннаах хотугу норуоттар интэриэстэрин умнубакка тураммыт, республика социальнай-экономическай сайдыытыгар судаарыстыба стратегическай былааннарын олоххо киллэриини өйүүр сокуоннары ылыныахтаахпыт. Тыа сирин бигэтик сайыннарыыга биллэриллибит биэс сылга биһиги тыа сиригэр олох таһымын үрдэтиигэ сүрүн болҕомтобутун ууруох тустаахпыт: үбү-харчыны тардар кыаҕы улаатыннарыы эйгэтигэр, судаарыстыба уонна чааһынай бииргэ үлэлээһиннэрин чопчу ньымаларын оҥорууга, олохтоох салайыныыга былааннааһын уонна салайыы үчүгэй ньымаларын киллэриини көҕүлээһиҥҥэ дьаһаллары ылынарбыт эрэйиллэр. Улуустар уонна нэһилиэктэр социальнай-экономическай сайдыыларыгар туһуламмыт сокуоннары ылыныыга олохтоох былаастар өттүлэриттэн этиилэр наадалар. Биһиги олохтоох бюджеттарга дохуот киириитэ улаатарын ситиһэр туһугар кинилэр бырайыактара олоххо киирэллэригэр көмөлөһүөхпүт”.

 

Александр Жирков Ил Түмэн Российскай Федерация Федеральнай Мунньаҕын, Федерация Сэбиэтин, Госдуманы, Российскай Федерация Сокуону оҥорооччуларын сэбиэтин, Российскай Федерация Дальнай Восток федеральнай уокуругун субъектарын судаарыстыбаннай былаастарын сокуону оҥорор (бэрэстэбиитэллээх) уорганнарын салайааччыларын, итиэннэ «Дальнай Восток уонна Забайкалье» Парламеннар ассоциацияларын кытта инникитин хардарыта бииргэ үлэлиир хайысханы күүскэ тутуһуохтааҕын туһунан ордук чорботон бэлиэтээбитэ. Спикер Ил Түмэн федеральнай таһымҥа бэйэтэ көҕүлүүр сокуоннарын барылларын утумнаахтык, илиитин араарбакка, күүскэ туруорсуохтааҕын, онуоха сокуону көҕүлүүр бырааптаах атын да субъектар өйөбүллэрин холбоон туран, тиһэҕэр тиэрдэ сыралаһан туран үлэлиэхтээҕин туһунан этэн турар. Александр Жирков ити торумнаабыт хайысхатынан Ил Түмэн бэлиэр суолун солонон, итиччэлээх элбэх үлэлэр ыытыллаллара ситиһилиннэ.  

 

Этиллибит тыл, былааннаммыт торум бу сыл аҥарыттан ордук кэм иһигэр норуот депутаттара сокуоннары ылыныыга күннэтэ ыыппыт үлэлэринэн бигэргэтилиннэ итиэннэ ити сокуоннар, быһаарыылар олоххо киирэн, бэлиэр туһалаан эрэллэр.