Александр Жирков мунньаҕы аһарыгар Национальнай кэмитиэккэ 2014 сыл ыам ыйын 29 күнүгэр буолбут мунньах боротокуолугар ылыллыбыт сорудахтары толоруу көрүллэрин туһунан иһитиннэрдэ. Ити этиллибит мунньах быһаарыылара төһө туолан иһэллэрин туһунан отчуоттары  Культура уонна духуобунай сайдыы министрин бастакы солбуйааччы Туйаара Пестрякова, Үөрэх министрин солбуйааччы Евдокия Никифорова, Федеративнай сыһыаннаһыыларга уонна тас сибээстэргэ министри солбуйааччы Фаина Соколова уонна ХИФУ профессора Василий Илларионов иһитиннэрдилэр.

 

Министри солбуйааччы Туйаара Пестрякова биэдэмистибэлэр икки ардыларынааҕы хамыыһыйа көрүүтүгэр ЮНЕСКО материальнайа суох культурнай нэһилиэстибэтин испииһэгэр киирбит объектар билиҥҥи туруктарын туһунан периодическай отчуоту бэлэмнээһин туһунан кэпсээтэ. Отчуоту бэлэмнээһиҥҥэ “Саха сирин норуоттарын духуобунай-культурнай сайдыыларыгар усулуобуйаны тэрийии» государственнай программаны толорууга үлэлии сылдьар культура, духуобунас уонна наука эйгэтин тэрилтэлэрэ кытталларын, ЮНЕСКО этиилэринэн уонна инструкцияларынан сорудахтар Олоҥхо театрыгар сүктэриллибиттэрин, бүгүҥҥү күҥҥэ ити үлэлии сылдьар тэрилтэлэр, Үөрэх министерствота, Культура министерствота, “Олоҥхо” ассоциация, Гуманитарнай чинчийии уонна аҕыйах ахсааннаах хотугу норуоттар проблемларыгар институт, ХИФУ Олоҥхо института, Норуоттар доҕордоһууларын дьиэтин Олоҥхо киинэ, “Арчы дьиэтэ”, “Бичик” кинигэ кыһата, Олоҥхо театра, Национальнай библиотека уо.д.а., бары отчуоттарын оҥорбуттар.

 

Ол түмүгэр ЮНЕСКО ирдэбиллэригэр эппиэттиир отчуот бэлэмнэниллэ сылдьар. Туйаара Пестрякова Бурятия Өрөспүүбүлүкэтэ ЮНЕСКО-ҕа итинник отчуоту бэлэмнии сылдьарын, ол эрээри буряттар үлэлэрин кээмэйэ Саха сирэ ыытар элбэх өрүттээх үлэтинээҕэр быдан кыратын бэлиэтээтэ. Салгыы кини Олоҥхо 10 сыла уонна Гарвард университетын аан дойдутааҕы музыкатын архыыбын «Этномузыковед Э.Е. Алексеев хомуйбут фольклорун матырыйаалларын каталога» диэн Национальнай тэрийэр кэмитиэт холбоһуктаах бырайыактарын үбүлээһин боппуруоһугар граннартан харчыны булар сөптөөҕөр тохтоон, профессор В.В.Илларионовтан өрөспүүбүлүкэ Ил Дарханын граныгар сайаапка киирбитин, ол сотору көрүллүөхтээҕин туһунан иһитиннэрдэ. Оттон Олоҥхо ыһыаҕа аныгыскы, 2015, сылга ханна ыытылларын (Чурапчы улууһугар) туһунан боппуруоска Ил Дарханын Ыйааҕа бэлэмнэнэн, бэс ыйын 19 күнүгэр Хаҥалас улууһугар ыытыллыбыт Олоҥхо ыһыаҕар иһитиннэриллибит. Мунньахха Олоҥхо 10 сылын устатыгар ыытыллан кэлбит Олоҥхо ыһыахтарын туһунан «Олоҥхо ыһыаҕа» фотоальбому таһаарыы Чурапчыга түмүк Олоҥхо ыһыаҕын кэнниттэн тута бэчээккэ бэриллиэхтээҕин туһунан дьүүллэстилэр. Туйаара Пестрякова Олоҥхо 10 сылын ыытыы туох ситиһиилэрдээҕин, итэҕэстэрдээҕин туһунан общественность киэҥ дьүүлүгэр таһааран, салгыы Олоҥхо икки 10 сылын ыытыыга тугу учуоттуур сөптөөҕүн быһаарсар наадатын туһунан кэпсээтэ.

 

Мунньахха спикер Олоҥхо иккис 10 сылын тэрийэн ыытыы дьаһалларын былаанын 2015 сыл олунньу 28 күнүгэр диэри бэлэмнээн, Национальнай кэмитиэт көрүүтүгэр киллэрэргэ эттэ.  

 

Мунньах салгыы олоҥхону толорууга уонна оһуохай тылын этиигэ кыайыылаах оҕолор 2015 сыл тохсунньутугар Парижка бара сылдьар путевкаларын сыанатын уйунуу боппуруоһун көрдө. “Урукку өттүгэр ХИФУ көҥүл өттүнэн уйунар этэ, кэлэр сылтан ити өрөспүүбүлүкэ Үөрэххэ министерствотыгар сүктэрилиннэ. Олоҥхо иккис 10 сыла ыытылларын тухары маны үбүлээһин наада”, -- диэтэ Александр Жирков.

 

Оҕо аймаҕы өбүгэ сүдү айымньытын, саха омук өлбөт-сүппэт төрүт культуратын, духуобунаһын иҥэринэ сылдьар олоҥхобут тыыныгар уһуйуу суолталааҕын быһыытынан Александр Жирков мунньахха оскуолаҕа үөрэтии программатыгар олоҥхону киллэрии, кабинеттарынан хааччыйыыга Национальнай кэмитиэт сорудаҕа хайдах туолан иһэрин көрдө. Бу боппуруоска Үөрэх министрин солбуйааччы Евдокия Никифорова отчуотугар 2015 уонна 2016 сылларга Олоҥхо педагогикатыгар барыта 11 тирэх оскуола үлэлиир, ол оскуолалары олоҥхо кабинеттарынан хааччыйыыга быһаарыы ылыллыбытын, ити үлэлэр 2015-2016 сылыттан толоруллаары туралларын, олоҥхоҕо уһуйууга анал Интернет-портал аһыллыахтааҕын кэпсээтэ. Олоҥхо педагогикатын оскуолаларга үөрэтиигэ барыта 386 үөрэх тэрилтэтэ кыттар. Олоҥхо иккис 10 сылын ыытыы былааныгар оскуолалары үөрэтэр-методическай, компьютернай матырыйаалларынан, кабинеттарынан түһүмэхтээн хааччыйыыны киллэрбиттэр. Кэлэр уон сыл устатыгар бары оскуолалар ити тэриллэринэн толору хааччыллыахтаахтар. Оҕо саадын иитиллээччилэриттэн саҕалаан вүрдүк үөрэх үөрэнээччилэригэр тиийэ олоҥхо педагогикатыгар иитэр анал программа кэлэр сылтан олоххо киирэн саҕаланыахтаах. Онуоха үбүлээһин боппуруоһугар үөрэхтээһиҥҥэ көрүллэр харчыттан аттаран буларга эбэтэр кэлэр сыл бюджетын иккис ааҕыыга ылыныы кэмигэр көрүүгэ киллэрэргэ сүбэлэннэ. 

 

Федеративнай сыһыаннаһыыларга уонна тас сибээскэ министри солбуйааччы Фаина Соколова 2014 сыл ыам ыйын 29 күнүгэр буолбут Национальнай тэрийэр кэмитиэт мунньаҕын сорудаҕа туолбутун бэлиэтээтэ. Олоҥхо иккис 10 сылын ыытыы былааныгар государственнай бюджетнай тэрилтэлэргэ уонна былаас уорганнарыгар сорудахтарга периодическай отчуоту оҥоруу болдьохторун, методическай ирдэбиллэрин учуоттуурга эттэ. Олоҥхо уон сылын бэлэмнээн ыытар Национальнай тэрийэр кэмитиэт, “Аан дойду норуоттарын эпостара” норуоттар икки ардыларынааҕы тэрилтэ, ХИФУ Олоҥхо института «Дьулуруйар Ньургун Боотур» олоҥхо кыргызтыы уонна «Манас» сахалыы тылбаастарын кинигэлэрин бэчээккэ таһаарар үлэҕэ холбоһуктаах бырайыактара РФ ЮНЕСКО дьыалаларыгар хамыыһыйатын тэрээһиннэрин программатыгар киллэриллэрэ ситиһиллибит.

 

ХИФУ профессора Василий Илларионов Олоҥхо 10 сыла уонна Гарвард университетын аан дойдутааҕы музыкатын архыыбын «Этномузыковед Э.Е. Алексеев хомуйбут фольклорун матырыйаалларын каталога» диэн Национальнай тэрийэр кэмитиэт холбоһуктаах бырайыактарыгар туох үлэ ыытыллыбытын туһунан кэпсээтэ. Александр Жирков Э.Е. Алексеев хомуйбут матырыйаалын Саха сиринээҕи өттө интэриэһиргэтэрин ыйбытын быһыытынан, каталогы оҥорууга этномузыковед Э.Е. Алексеев хомуйбут фольклорун матырыйаалларын көрдөөһүҥҥэ Гарвард университетыгар аан дойдутааҕы музыка архыыбыттан 543-тэн тахса матырыйаал көстүбүт, булуллубут матырыйааллартан 22-тигэр оцифровкалааһын үлэтэ түмүктэниэхтээх, Культура уонна духуобунай сайдыы министерствотыгар ити бырайыак үбүлэниитигэр анал граны ылыыга сайаапка бэриллибит. 

 

Мунньахха  «Дьулуруйар Ньургун Боотуру» кыргызтыы уонна кыргыз норуотун “Манас” эпоһын сахалыы тылбаастааһын бырайыага түмүктэммитэ бэлиэтэннэ. “Бу сылга ХИФУ “Дьулуруйар Ньургун Боотур” английскайдыы тылбааһын билиһиннэриэҕэ, бу күннэргэ кыргыз тылынан тылбаастанан таҕыста. Бу – бэлиэ суолталаах событие”. Ити эрээри, Александр Жирков бэлиэтээбитинэн, олоҥхобутун салгыы атын омуктар тылларынан тылбаастааһын үлэтэ манан түмүктэнэн хаалбат, салҕанар. Спикер “Манаһы” -- сахалыы, “Дьулуруйар Ньургун Боотуру” -- кыргызтыы икки өттүттэн хардарыта тылбаас схематынан, “Дьулуруйар Ньургун Боотур” олоҥхобутун салгыы атын омук тылларыгар тылбаастааһын салҕаныахтааҕын бэлиэтээтэ. Алтайтары, башкирдары, буряттары, туроктары кытта ити олонхобутун кинилэр тылларыгар тылбаастыырга кэпсэтиилэр бара тураллар. Оттон олоҥхону омук тылыгар тылбаастааһыҥҥа харда быһыытынан алтайдар бэйэлэрин «Маадай Хара», башкирдар «Ураал Баатыр» курдук эпостарын сахалыы тылбаастатыахтарын баҕараллар. Ити өттүгэр үлэ бытаарар түгэнигэр Семен Руфов “Тиигир таҥастаах бухатыырын” уонна “Нариспиитин”курдук, билигин баар бастыҥ хаачыстыбалаах бэлэм тылбаастары "Бичик" кинигэ издательствота олохтообут "Аан дойду норуоттарын эпостара" сериятын иккис кинигэтин быһыытынан бэлэмнии турар табыгастаах буолуон сөбүгэр тохтоон, санаатын үллэһиннэ. Онон олоҥхо тылбааһыгар салгыы ыытыллыахтаах үлэ былаана оҥоһуллуохтааҕын ыйан туран, Александр Жирков тылбаас хаачыстыбатыгар туһунан кэпсэтии анаан-минээн тахсыахтааҕын, ити өттүгэр улахан болҕомто эрэйиллэрин бэлиэтээн эттэ.

 

Түмүккэ Национальнай тэрийэр кэмитиэт мунньаҕын кыттыылаахтара “Дьулуруйар Ньургун Боотур” кыргызтыы  саҥа тахсыбыт кинигэтин илиилэригэр тутан, астыннылар.