Балыктааһын проблемаларын туһунан кэпсэтиилэргэ икки кэмитиэттэр чилиэннэрин таһынан Ил Түмэнтэн РФ Федеральнай Мунньаҕар Федерация Сэбиэтин чилиэнэ Александр Акимов, СР Правительствотын Председателин солбуйааччы Петр Алексеев, Президент уонна Правительство дьаһалтатын судаарыстыбаннай уонна правовой боппуруостарга департаменын салайааччытын солбуйааччы Юрий Пономарев, республика айылҕатын харыстабылын министрэ Владимир Григорьев, тыа хаһаайыстыбатын министрин солбуйааччы Иван Павлов, сыһыаннаах биэдэмистибэлэр, департаменнар, балык хаһаайыстыбаларын, Булуҥ уонна Аллараа Халыма улуустарын бэрэстэбиитэллэрэ кытыннылар.

 

Хотугу Муустаах муора кытылыгар сытар улуустарга олохтоох нэһилиэнньэ балыгы бултаан дохуот аахсан, аҕыйах ахсааннаах хотугу норуоттар үгэс дьарыктарын быһыытынан айахтарын ииттэн, байылыаттык олороллоругар “Балыктааһын уонна уу биологическай баайын чөл хаалларыы туһунан” РФ сокуонугар биһиги республикабыт Ил Түмэнэ туох этиилэри киллэриэн сөбүн тула киэҥ ырытыһыылаах кэпсэтии таҕыста. “Төгүрүк остуол” тула кэпсэтиилэртэн көстөрүнэн, бу боппуруоска быһыы-майгы балачча уустук.

 

Бастатан туран, “төгүрүк остуол” кыттыылаахтара Айылҕа харыстабылын министерствотын уу биологическай баайын управлениетын салайааччыта Петр Артамонов уонна тыа хаһаайыстыбатын министрин солбуйааччы Иван Павлов дакылааттарын иһиттилэр.

 

Петр Артамонов дакылаатыгар балык араас көрүҥнэрин харыстааһыҥҥа, үөскэтиигэ уонна элбэтиигэ Айылҕа харыстабылын министерствота ыытар үлэтин билиһиннэрдэ. Кэнники сылларга собону, хатыыһы, онтон да атын балыктары искусственнайдык үөскэтиигэ министерство ситиһиилээхтик үлэлиир. 1 мөлүйүөн личиинкэни ууга ыыттахтарына, онтон 1 бырыһыана тыыннаах хаалан үөскээтэҕинэ, 15 тоннаны биэриэн сөп. Оттон үчүгэй усулуобуйаҕа түбэстэҕинэ, итинтэн элбэх балык оҕото тыыннаах хаалан тэнийдэҕинэ, 150 тоннаҕа тиийиэн сөп.

 

Балыксыттар тэрилтэлэригэр балыктыыр учаастактары сыһыарыыга министерство ыытар куонкуруһунан балыксыттар дуогабардары түһэрсэллэр. 2009 сыллаахха – 311, 2010 сыллааха – 179, 2011 сыллаахха – 61 дуогабар түһэрсиллибит. Дакылааччыт дуогабары түһэрсии сыл ахсын аҕыйаан иһэрин  балыгы бултуур тэрилтэлэр үгүстэрэ дуогабардарын эрдэ түһэрсэн туралларынан быһаарда. Сыл ахсын тиэрдиллэр квота ортотунан 9,5 тыһыынча тонна.

 

“Квота өлүүтүн быһаарыыга аукциону тэрийээччинэн “Росрыболовство” бас тэрилтэтэ дьарыктанар, атыннык эттэххэ, аукционнар Москваҕа ыытыллыахтаахтар. Манан сибээстээн биһиги министерствобыт “Росрыболовство” РФ субъектарга үлэлиир управлениеларыгар аукционнары ыытыыны биэрэр туһунан этии киллэрбитэ. Итини таһынан быраабы туһаныыны кэтээн көрүү түмүгэр биһиги туһааннаах этиилэри оҥорон, “Росрыболовство”-ҕа уонна РФ Тыатын хаһаайыстыбатын уонна аска-үөлгэ бэлиитикэтин министерствотыгар ыытабыт. Салаа сокуоннарын тупсарыыга этиилэрбит РФ Правительствотыгар итиэннэ Госдумаҕа эмиэ ыытыллаллар. 2007 сыллаахха айылҕа харыстабылын министрэ Владимир Григорьев Госдума Владимир Кашин бэрэссэдээтэллээх Экологияҕа кэмитиэтигэр бу боппуруоска тыл эппитэ. Федеральнай сокуон барылыгар биһиги өттүбүтүттэн этиилэр Федерация Сэбиэтигэр уонна Госдумаҕа ыытыллыбыттара. Билигин биһиги этиилэрбит киллэриллибит барыла РФ Минрегионугар киирэн сытар”, -- диэн Петр Артамонов ити этиитигэр эбии балыктыыр тэриллэринэн, транспорынан, уматыгынан уо.д.а. хааччыллыылара сокуон өттүнэн көмүскэммэккэ сылдьарын ыйда уонна  министерство эрдэ киллэрбит этиилэригэр эбии кэккэ саҥа этиилэри сотору кэминэн киллэриэҕэ диэтэ.

 

Республика тыатын хаһаайыстыбатын министрин солбуйааччы Иван Павлов министерство балык тэрилтэлэригэр субсидияны биэриигэ ыытар үлэтин туһунан иһитиннэрдэ. Дакылаакка этиллэринэн, аҕыйах ахсааннаах төрүт олохтоох хотугу норуоттар балыксыттарын тэрилтэлэригэр министерство балыктааһын промышленнай көрүҥүн өйүүр. Күндү балык боруодатын промышленнай бултааһыннарыгар, балык хаһаайыстыбалара технологическай уларыта тутууну ыыталларыгар, Арктика улуустарыттан Дьокуускай куоракка балыгы тиэйиигэ ороскуоттарын сорҕотун сабалларыгар судаарыстыбаннай өйөбүл көрүллэр. РФ Бюджетнай Кодексын быһыытынан субсидия аҕа ууһун общиналара, ПК, МУП, ГУП, ААО курдук юридическай сирэй тэрилтэлэргэ эрэ бэриллэр. Онон республика үрдүнэн итинник судаарыстыбаннай өйөбүлү 181 предприятие ылар: 74 аҕа ууһун көс общината, 76 чааһынай предприниматель, 19 МУП, 12 ААО.

 

Министерство муора кытылыгар сытар Арктика улуустарыгар, Усуйаанаҕа, Булуҥҥа, Аллайыахаҕа, Аллараа Халымаҕа, тыа хаһаайыстыбатын улуустааҕы потребкооперацияларын тэрийбит, сорҕолорун уларытан тэрийбит. Ити сүрүн кооперативтар кыра общиналары түмэннэр, улуустарга  балыктааһыны тэрийэллэр. Кинилэр этиилэрин учуоттаан туран, министерство  сыл ахсын бюджеттан субсидияны биэрии быраабылатын оҥорор. 2013 сылга субсидия кээмэйэ 130 мөл. солкуобайынан быһыллан, толору туһанылла турар.

 

Министри солбуйааччы аҕыйах ахсааннаах хотугу норуоттар сирдэригэр бастайааннай олохтоох итиэннэ хотугу омуктар үгэс олохторунан олорор, дьарыктарынан дьарыктанар атын омук дьон кинилэр курдук балыктыыр быраабынан туһаналларын балыктааһын туһунан 166 №-дээх федеральнай сокуон 7 пуунун 1 чааһын 16 ыстатыйатыгар киллэрэр этиилээхтэрин иһитиннэрдэ. Иккиһинэн, министерство ити сокуон 33.3 ыстатыйатыгар хотугу норуоттар олорор сирдэригэр бастайааннай олорор, кинилэр курдук хотугу үгэс олохтоох, үгэс дьарыктаах дьоҥҥо балыктыыр учаастагы биэрэри көҥүллүүр дуогабарынан бултуулларын көрөргө өссө биир пууну эбэр этиилээх.

 

Кэпсэтиилэргэ кыттыбыт Аллараа Халыма улууһун бэрэстэбиитэлэ Елена Антипина балыктыыр сирдэри сыһыарыыга, куонкуруска кыттыыга элбэх проблемалар баалларын, ол түмүгэр төрүт олохтоох аҕыйах ахсааннаах хотугу норуоттар көҥүлэ суох балыктыыллар диэн буруйга-сэмэҕэ тардыллалларын ыйда. Кини “Балыктааһын уонна биологическай баайы чөл хаалларыы туһунан” федеральнай сокуонунан балыктыыр сири биэрэн эбэтэр биэрбэккэ да. аҕыйах ахсааннаах хотугу норуоттар олорор сирдэригэр айахтарыгар балыктыыллара көҥүллэнэрэ көрүллэр эрээри, миэстэтигэр кинилэри барконьердар курдук көрөр табыллыбатын, көс олохтоохторго квота олус кыратын сокуонунан көмүскүүргэ туруоруста. 

 

Депутат Петр Аммосов ырыынакка сорох балык 700 солкуобайга тиийэ үрдүк сыанаҕа турарын бэлиэтээн туран, ГСМ сыаната үрдээһинэ итиннэ туох сыһыаннааҕын, балыксыттарга итинтэн туох тиксэрин, 1 кг уомул, чыыр курдук балыктар закупочнай сыаналара төһөтүн, кыһыҥҥы суол аһылла илигинэ хантан муус аннынааҕы сибиэһэй балык ким квотатынан Дьокуускайга кэлэрин туһунан   ыйыталаста. Закупочнай сыана миэстэтигэр, биллэн турар, олох кыра. Закупочнай сыана уонна үрдээбит сыана араастаһыытыттан балыксыттарга туох да тиксибэт. Кыһыҥҥы суол тура илигинэ балык самолетунан кэлэн атыыга барар.

 

Ил Түмэн Тыа сиригэр уонна аграрнай бэлиитикэҕэ сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Дмитрий Саввин Чокуурдаахха тутуллубут балык собуотун, квотаны быһаарыыны, балыктааһын болдьохторун ким олохтуурун тустарынан ыйыталаста. Бүгүҥҥү күҥҥэ “Кэлэр көлүөнэлэр фондалара” собуот иэһин төлүүр үлэни ыытар. Ил Түмэн Хонтуруоллуур кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Александр Уаров кэмитиэт бу дьыаланы хонтуруолга ылыаҕын туһунан эттэ. Бу дьүүллэһиллэр федеральнай сокуоҥҥа парламентан Федеральнай мунньахха этиилэри киллэриигэ Федерация Сэбиэтин чилиэнэ Александр Акимов көмөтүнэн үлэлиир ордук табыгастааҕын, балыктааһын, син биир табаны иитии кэриэтэ, хотугу аҕыйах ахсааннаах норуоттар үгэс дьарыктара буоларын ыйан туран, Александр Уаров быраап уонна нуорма өттүнэн механизмнары чуолкайдыыр этиини көтөхтө. Айылҕа харыстабылын министрэ Владимир Григорьев хоруйдаабытынан, республика бары бөдөҥ өрүстэригэр балыктыырга квотаны “Росрыболовство” биэрэр.

 

Сис кэмитиэт бэрэссэдээтэлэ Елена Голомарева аҕыйах ахсааннаах хотугу норуоттар бэрэстэбиитэллэригэр 22 эрэ балыктыыр учаастак бэриллибитэ кыратыгар тохтоон, ити курдук хотугу норуоттар интэриэстэрин көрөр элбэх этиилэри парламентан Федерация Сэбиэтигэр чилиэнэ Александр Акимовынан туруорсан киллэртэрэр наадатын бэлиэтээтэ. 

Оттон Нерюнгриттан Ил Түмэн депутата Сергей Павлов “төгүрүк остуолу” долгутар саамай сүрүн боппуруоһу туруорда: “Балык Крестьянкай ырыынакка турар сыаната сөбүгэр рентабельнай. Ол гынан бу механизм батарааччыларга дуу эбэтэр бултааччыларга дуу, хайаларыгар үлэлиирий? Наар ночоокко хаалар балыгы бултуур предприятиелар тугу ылаллар?” Онон депутат балыктааһын туһунан федеральпай сокуоҥҥа, бастатан туран, балыг бултааччылар интэриэстэрэ, кинилэр дохуоттаах, хааччыллыылаах буолууларын позициятыттан көрөргө санаатын биллэрдэ.

 

Сенатор Александр Акимов Москваҕа сэтинньи 22 күнүгэр Федерация Сэбиэтин федеративнай тутулга, региональнай бэлиитикэҕэ, олохтоох салайыныыга уонна Хоту сир проблемаларыгар кэмитиэтигэр “Балыктааһын уонна биологическай баайы чөл хаалларыы туһунан” федеральнай сокуоҥҥа этиилэри киллэрии боппуруоһа көрүллэри турарын, онно республикаттан дьыалабыай дьоһун этиилэри туруорсар наадатыгар тохтоото. Кини Саха сирин балыгын төһө да ыарахан сыаналаах буоллар хамаҕатык атыылаһалларын ахтан туран, республикаҕа бу салааны өрө тардыыга сокуон, быраап, тэрээһин уонна хаһаайыстыбаннай өттүнэн бэрээдэктиир наадатын бэлиэтээтэ. Кини Айылҕа харыстабылын министерствотын өттүттэн үлэ 90-сыллартан саҕалаан утумнаахтык ыытыллар диэн сыаналаата. Тыа хаһаайыстыбатын министерствотын өттүттэн инникитин үлэни сөпкө туруорар наадата ыйылынна.

 

Итилэри ыйан туран Александр Акимов Федерация Сэбиэтин кэмитиэтигэр эрэ буолбакка, В.А.Штыровы кытта хотугу аҕыйах ахсаннаах норуоттар итиэннэ кинилэр олорор сирдэригэр олохтоох нэһилиэнньэ балыктааһыҥҥа бырааптарыгар көтөҕүллэр этиилэри салгыы күүскэ туруорсар санаалааҕын биллэрдэ. “Федерация Сэбиэтигэр республикаттан дьыалабыай этии баар буоллаҕына, мин санаабар, өйүөхтэрэ”, -- диэн түмүктээтэ Александр Акимов уонна бу хайысхаҕа республика үрдүнэн чуолкай механизмнары, быраабылалары олохтуурга наадыйыы улаханын бэлиэтээтэ.

 

Мунньах түмүгэр ити ырытыллыбыт боппуруостар сүнньүлэринэн кэккэ сүбэлэр уонна этиилэр ылылыннылар. Владимир Прокопьев “төгүрүк остуол” тула улахан суоталаах кэпсэтиилэр тахсыбыттарын бэлиэтээтэ итиэннэ Федерация Сэбиэтин федеративнай тутулга, региональнай бэлиитикэҕэ, олохтоох салайыныыга уонна Хоту сир проблемаларыгар кэмитиэтигэр буолуохтаах мунньахха бу этиилэр сүрүн миэстэни ылыахтара диэн эттэ. “Аныгыскы сылга биһиги балыктааһыҥҥа  кэккэ көрсүһүүлэри ыытарбыт буолуо. Онон федеральнай сокуону республика интэриэһигэр тупсарыыга, республика сокуоннарыгар утумнаахтык уонна тус сыаллаахтык үлэлиэхпит, онно эһиги көхтөөх кыттыыны ыларгытыгар баҕарабын”, -- диэн “төгүрүк остуол” үлэтин түмүктээтэ.