Депутаттар, бастатан туран, 2014 сыллааҕы государственнай бюджекка уларытыылары киллэрэр сокуон барылын көрдүлэр. Республика көҕүлээн киллэрбит сокуонун барылын ис хоһоонун министр Валерий Жондоров иһитиннэрдэ.

Уларытыыны киллэрии федеральнай государственнай Фонда ирдэбилинэн редакциялыыр ис хоһоонноох. Ол курдук РФ государственнай фондатынан Дьокуускай куоракка 2014-2016 сылларга Перинатальнай киини бырайыактаан, тутан, үлэҕэ киллэриигэ 2 млрд. 396 мөл. 774 тыһ. солкуобай көрүллүөхтээх. Онуоха “Саха Республикатыгар доруобуйа харыстабылын сайыннарыы” программатыгар капитальнай тутууну үбүлээһин туһунан эрэ буолбакка, Перинатальнай киини бырайыактаан, тутан, киллэрии туһунан хос программаны эбии киллэрэр туһунан чуолкай этиллиэхтээх. Кэмитиэт ол туһунан эбиини киллэрэн биэриини ылынна.

 

Иккиһинэн, министр нефть бородууксуйатын акцизтарыттан  бюджекка киирэр дохуоттартан муниципальнай тэриллиилэргэ туспа үллэрии кыаллыбатынан сибээстээн, атыннык редакциялаан сокуоҥҥа киллэрэр наадатын ыйда.  Онон республика бюджетын туһунан сокуоҥҥа муниципальнай тэриллиилэр бюджеттарыгар оттугунан-уматыгынан хааччыйыыга үбүлээһини көрөргө ааҕыы методикатыгар уларытыыны киллэрдэххэ, республика бюджетыгар нефть акцизтарыттан киирэр дохуоттан муниципальнай тэриллии бюджета өлүүлэһэрэ учуоттаныахтаах. Онон сис кэмитиэт сокуоҥҥа маннык уларытыы киирэрин бастакы уонна бүтэһиктээх ааҕыыга ылынна.

Иккиһинэн, депутаттар “Экологическай үөрэхтээһин уонна сырдатыы тустарынан” Владимир Прокопьев бэлэмнээн киллэрбит республика сокуонун барылын ырыттылар. Владимир Прокопьев сокуон барыла федеральнай сокуон сорох акталарын балаһыанньалара тохтообутунан, онно сөп түбэһиннэрии бэрээдэгинэн оҥоһулларын ыйда. Ол быһыытынан РФ “Үөрэхтээһин туһунан” сокуонун терминнэригэр, өйдөбүллэригэр сөп түбэһиннэрэр сыалтан, сокуон барылыгар оскуола иннинээҕи, алын сүһүөх уонна оскуолатааҕы, орто уонна үрдүк үөрэх  тэрилтэлэригэр экологическай иитиини ыытыыга ити тэрилтэлэр тустарынан терминнэр, өйдөбүллэр киирэн биэрдилэр.

 

Салгыы кэмитиэт чилиэннэрэ “Тулалыыр эйгэни  харыстааһын туһунан” республика сокуонугар Владимир Прокопьев бэлэмнээн киллэрбит көннөрүүлэрин барылын көрдүлэр. Барыл быһыытынан айылҕа харыстабылын специалистарын бэлэмниир, экологическай культураны үрдэтэр сыалтан орто, анал уонна үрдүк үөрэхтээһин тиһигин итиэннэ культура, айылҕа харыстабылын, спорт уонна туризм тэрилтэлэрин, государственнай былаас уонна муниципальнай тэриллиилэр нөҥүө тулалыыр айылҕаны харыстааһын туһунан бүттүүн, кэлимник үөрэтии уонна сырдатыы барарын хааччыйыахтаах.   

 

Кэмитиэт чилиэннэрэ “Сири государство хонтуруоллааһынын күүһүрдүүгэ Российскай Федерация сокуоннарын сорох актарыгар уларытыылары киллэрии туһунан” РФ Правительствота оҥорбут федеральнай сокуонун барылын ылыныыга Ил Түмэн уурааҕын өйөөтүлэр. Ол курдук Владимир Прокопьев этэринэн, сокуоҥҥа уларытыыны киллэрии сир туһунан сокуоннары кэһиини аҕыйатар, сири туһаныыны салайыы көдьүүһүн үрдэтэр туһугар оҥоһуллар. РФ “Сир кодексын” ХII баһын саҥа редакциятын барыла оҥоһуллубут. Ол быһыытынан сири туһаныыны государство өттүттэн хонтуруоллааһын туһунан өйдөбүл, сири туһаныыны хонтуруоллуур боломуочуйалаах дуоһунастаах дьон бырааптара быһаарыллан киирбит. Ону сэргэ сир сокуонун кэһии түгэнигэр былааннаах уонна былааны таһынан бэрэбиэркэлэри ыытыы ыйыллар.

Сис кэмитиэт мунньаҕар 2014 сыллааҕы сааскы сессия устатыгар үлэлиэхтээх итиэннэ сыллааҕы былааннарын дьүүллэһэн ылыннылар. Былаан быһыытынан, кэмитиэт тохсунньуга “Тулалыыр эйгэни харыстааһын туһунан”, олунньуга “Экологическай үөрэхтээһин уонна сырдатыы тустарынан”, кулун тутарга “Бултааһын уонна булт баайын харыстааһын тустарынан”  республика сокуонугар уларытыылары киллэрии тустарынан депутат Владимир Прокопьев көҕүлээн киллэрбит барылларын көрөн ылыныы, кэккэ боппуруостарга Ил Түмэн уураахтарын дьүүллэһэн бигэргэтии,  кэмитиэт үлэлиир хайысхаларынан “парламеҥҥа истиилэри” (айылҕаны харыстааһыҥҥа), “төгүрүк остуоллары” (Дальнай Восток, Сибиир, РФ арктическай зонатын сайыннарыы кэмигэр сир аннын баайын туһаҕа таһаарар бөдөҥ предприятиелары кытта лицензияҕа сөбүлэһиилэри түһэрсии усулуобуйаларын олоххо киллэриигэ, сэлии муоһун, аһыыларын тобохторун сөптөөхтүк туһаныыны сокуонунан сүрүннээһиҥҥэ, Дальнай Восток, Сибиир, РФ арктическай зонатын тэтимнээхтик сайыннарыы кэмигэр сир учаастактарын табыгастаахтык туһаныы боппуруостарыгар), “правительственнай чаастары” (“Радиационнай куттал суох буолуутун туһунан” республика сокуонун толоруу хаамыытыгар), кэмитиэт көһө сылдьар мунньахтарын (муниципальнай тэриллиилэри кытта сир сыһыаннаһыыларыгар, айылҕа баайын туһаныыга, экологияҕа) ыытыы уо.д.а. киирдилэр. Оттон кэмитиэт сыллааҕы былааныгар түөрт уонтан тахса араас дьаһаллар, тэрээһиннэр, сокуоннары ырытар, дьүүллэһэр мунньахтар киирдилэр.

Мунньах быһаарыытынан кэмитиэт үлэтин хайысхаларынан түөрт экспертнэй бөлөхтөр тэрилиннилэр. Маннык бөлөхтөрү тэрийэргэ кэмитиэт “Экспертнэй бөлөх туһунан” балаһыанньаны ылынна. Онон кэмитиэт иһинэн Радиационнай куттал суох буолуутугар (чилиэннэр -- кэмитиэт председателэ Владимир Прокопьев, республика Наукаларын академиятын “Полигон холода” ХЭ-н испытателэ Анатолий Чомчоев, “СР Общественнай экологическай киинэ” общественнай тэрилтэ, “Бүлүү” общественнай кэмитиэт чилиэннэрэ Иван Бурцев, Биология институтун сүрүн научнай үлэһитэ Алла Журавская, Айылҕа харыстабылын министерствотын отделын сүрүн специалиһа Владислав Ущницкай, ХИФУ ФТИ профессора Валерий Спепанов,  РФ Роспотребнадзорун республикатааҕы управлениетын “Гигиенаҕа уонна эпидемиологияҕа киинин” радиологическай лабораториятын начальнига Борис Алексеев),  Химическэй куттал суох буолуутугар (чилиэннэр – Владимир Прокопьев, Анатолий Чомчоев, Космофизика институтун кылаабынай инженерэ Александр Лиходец, старшай научнай үлэһитэ Владимир Соловьев, общественнай экологтар Иван Бурцев, Любовь Егорова, Дмитрий Платонов, ХИФУ Естественнэй наукаларга институтун профессора Айталина Охлопкова, Биология институтун директорын солбуйааччы Роман Десяткин),  Геологияҕа уонна сир аннын баайын туһаныыга (Владимир Прокопьев, Хотугу Форум академиятын чилиэнэ Александр Тыллар, СР Геологияҕа уонна сир аннын баайын туһаныыга Госкомитетын председателин солбуйааччы Николай Кирилин, РНА Сибиирдээҕи салаатын Хайа дьыалатыгар научнай институтун лабораториятын сэбиэдиссэйэ Андрей Матвеев, ХИФУ ГРФ декана Борис Попов), Тулалыыр айылҕаны харыстааһыҥҥа (Владимир Прокопьев, ХИФУ Естественнэй наукаларга институтун профессора Парасковья Гоголева, ХИФУ профессора, Үөһээ Бүлүүтээҕи республиканскай гимназия преподавателэ Никита Архипов, Биология институтун учуонай-секретара Иннокентий Охлопков, биологическай наука доктора Александр Исаев, ХИФУ Хотугу сир прикладной экологиятын институтун директорын солбуйааччы Василий Иванов) экспертэр бөлөхтөрө тэрилиннэ, састааптара быһаарылынна.

Ньурба улууһун Хорула нэһилиэгин муниципальнай тэриллиитин сиригэр-уотугар баар Чиллэ-Накыын-Куонарчаан үрэхтэрин тулалыыр айылҕатын 2014-2016 с.с. кэтээн көрүүнү ыытыыга экологическай экспедицияны үлэлэтиини, Бүлүү бөлөх улуустарын, республика биллиилээх эколога Афанасий Ильич Тобонов сырдык аатыгар аналлаах “Тобонов ааҕыылара” научнай-практическай конференцияны ыытыыны өйүүр туһунан быһаарыы ылылынна. Хорула нэһилиэгин ити ыйыллыбыт сирэ-уота 40-тан тахса сыл устатыгар космоска көтөр ракеталар уматыктарын тобоҕо түһэр полигонун быһыытынан туһаныллыбыта. Нэһилиэк олохтоохторо тулалыыр айылҕаларын туругун кэтээн көрөр үлэни ыытары көҕүлүүллэр.