2014 сыл тохсунньу 30 күнэ
Ытыктабыллаах Егор Афанасьевич! Ытыктабыллаах Михаил Ефимович! Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр Арктика сыла саҕаланыытыгар аналлаах бүгүңңү бэлиэ түгэн ытыктабыллаах кыттыылаахтара!
Россия судаарыстыбата Арктика сирин-уотун баһылааһын саңа кэрдиис кэмин саҕалаата. Судаарыстыба бэйэтин хотугу кытыллааҕы зонатын социальнай-экономическай өттүнэн кэлимник сайыннарыыга хаттаан эргиллэн эрэр.
Саха Өрөспүүбүлүкэтэ сайдан кэлбит историятынан, географическай балаһыанньатынан Российскай Федерация Арктикатааҕы зонатын бөдөң сиригэр-уотугар тайаан сытар. Бу сиргэ Хотугу аҕыйах ахсааннаах Арктика төрүт олохтоохторун дьоно-сэргэтэ киэңник олохсуйан олорор. Ити биһиги өрөспүүбүлүкэбитигэр, өрөсүүбүлүкэбит салалтатыгар, биһиэхэ барыбытыгар ураты эппиэтинэһи сүктэрэр. Арктика сирин-уотун кэлим баһылааһын саңа түһүмэҕэ дойду уонна өрөспүүбүлүкэ туһугар эрэ дэммэккэ, туох-ханнык иннинэ хоту олорор дьон, Хотугу аҕыйах ахсааннаах норуоттар тустарыгар буолуохтааҕын өйдүөх тустаахпыт.
Бу сыл – социальнай-экономическай соруктары кэлимник быһаарыыга саңа түһүмэҕи түстүүр эрэ буолбакка, Арктика норуоттарын культураларыгар, омук быһыытынан уратыларыгар, кинилэр симэлийбэккэ чөл хаалалларыгар уонна салгыы сайдар кыахтаналларыгар болҕомто ууруллар сыла буолар. Бу ураты социальнай, политическай уонна судаарыстыбаннай суолталаах сорукка биһиги өрөспүүбүлүкэбит кыттыһар.
Студенныыр сылларбар Орто Халыматтан сылдьар Николай Тырылгин диэн эбээн доҕордоох этим. Кини олохтон эрдэ барбыта. Биирдэ студеннар тутар этэрээттэригэр үлэлии сылдьан, кини миэхэ чугаһаан кэлэн эппитэ: «Бүгүн мин норуоппар хомолтолоох күн». Уонна тоҕотун быһааран эппитэ: «Бүгүн мин, аҕыйах ахсааннаах эбээн норуотун эдэр көлүөнэтин чулуу бэрэстэбиитэллэриттэн биирдэстэрэ Николай Тырылгин сүгэбин тоһуттум». Онтон салгыы: «Биһиги ахсаан өттүнэн аҕыйахпыт, ол иһин хас биирдии эбээн үөрүүтэ – бүтүн норуоппут үөрүүтэ, хас биирдиибит курутуйуута, хомолтото, хотторуута – бүтүн норуот курутуйуута, хомолтото, хотторуута буолар», - диэбитэ. Ол кэннэ: «Эһиги, сахалар, биһиэхэ холоотоххо, элбэх ахсааннаах, улуу омуккут. Итини эһиги куруук өйдүөх тустааххыт», - диэбитэ.
Доҕорум эппит тылларын мындыр күүһэ бүгүңңү күңңэ биһиэхэ барыбытыгар Арктикаҕа төрүт олохтоох Хотугу омуктар олорор эйгэлэрэ, айылҕалыын ситимнэрэ, олохторун-дьаһахтарын туруга хайдахтаах курдук чарааһын, уйанын өйдүөх кэриңнээхпитин санатар. Ону өрөспүүбүлүкэбит салалтата, бүтүн уопсастыба чугастык ылыныан, дириңник өйдүөн баҕарыам этэ. Ол эбэтэр Арктика сыла – ханнык эрэ тэрээһининэн, дьаһалынан муңурданыы буолбакка, бастатан туран, биһиги норуоппут дьылҕатын туһугар бэйэбитигэр ылынар эппиэтинэспит буолар.
Бу түгэн өссө биир туспа өрүттээх. Ол эбэтэр, Саха сиригэр олорор тыһыынчаттан тахса юкагирдарга, тыһыынчаны кыайбат чукчаларга, сүүрбэ тыһыынчаттан тахсар-тахсыбат эбээннэргэ уонна эбэңкилэргэ холоотоххо, биһиги норуоппут, чахчы даҕаны, элбэх ахсааннаах улуу норуот буолуон сөп. Онтон, ис дьиңэр киирдэххэ, Хотугу аҕыйах ахсааннаах норуоттар төрүт дьарыктарын, үгэстэрин, айылҕаларын, тэнийэр-ууһуур кыахтарын, кинилэр инникилэрин харыстыыр суолу тобулуу, ону туруулаһыы бэйэбит норуоппут кэлэр кэскилин туруулаһар олуктары ууруу буоларын өйдүөх тустаахпыт.
Ытыктабыллаах мунньах кыттыылаахтара! Саха Өрөспүүбүлүкэтэ бу кэлиңңи кэмңэ Арктика тематыгар иккистээн эргиллэр. 1998 сыллаахха Саха Өрөспүүбүлүкэтин бастакы Президенэ Михаил Николаев Арктика сылын аан бастаан биллэрбитэ. Бүгүн, 15 сыл буолан баран, Саха Өрөспүүбүлүкэтин Президенэ Егор Борисов Арктика сылын хаттаан биллэрдэ. Биһиги өрөспүүбүлүкэбит бастакы уонна билиңңи президеннэрэ хотугу сир-уот сайдыытыгар, Хоту дойду төрүт олохтоох аҕыйах ахсааннаах норуоттарын дьылҕатын туһугар дириң долгуйуулара, дьиң кыһамньылара маннык биир санааҕа кэлиилэригэр төрүт буолла дии саныыбын. Санкт-Петербург губернатора тойон Полтавченко бүгүңңү эҕэрдэ этиитигэр бэлиэтээбитин курдук, өрөспүүбүлүкэ ыытар тэрээһиннэрэ, Российскай Федерация Арктика эргимтэтигэр сытар өттүн түмсүүтэ, өрөспүүбүлүкэ уопсастыбаннаһын, өрөспүүбүлүкэ салалтатын көдьүүстээх үлэтэ Хоту дойду сирин-уотун сайыннарыыга уонна кини дьонун-сэргэтин олоҕун тупсарыыга бигэ тирэх буолуоҕа.
Арктика сирин-уотун сайыннарар киэң хабааннаах бырайыактар бүтүн дойду үрдүнэн олоххо киирэн эрэллэр. Өрөспүүбүлүкэ Президенэ өрөспүүбүлүкэҕэ тыа сирин биэс сылын биллэрбитэ, онтон биһиэхэ Арктика, сүрүннээн, – тыа сирэ. 2014 сыл Российскай Федерацияҕа Культура сылынан биллэриллибитэ Хоту дойду төрүт олохтоох аҕыйах ахсааннаах норуоттарын ураты тыыннаах төрүт культураларын харыстааһыңңа быһаччы сыһыаннаах. Итиэннэ төрдүс түгэн – бүгүн Президент Егор Афанасьевич Борисов өрөспүүбүлүкэҕэ Арктика сыла саҕаламмытын биллэрдэ.
Арктика сыла ситиһиилээхтик саҕаланнын. Бу сылга өрөспүүбүлүкэбит хотугу сирин-уотун социальнай-экономическай сайдыытыгар дьоһун кыаҕы биэрэр, Хоту дойду сиригэр-уотугар уонна дьонугар-сэргэтигэр туһалаах кэскиллээх үлэ олуктара ууруллуохтара диэн эрэнэ саныыбын.
Опубликовано: 2 февраля, 2014 - 20:01