Съеһи үөрүүлээхтик арыйар тэрээһиҥҥэ республика вице-президенэ, съеһи тэрийэр кэмитиэт председателэ Дмитрий Глушко, Норуоттар дьыалаларыгар департамент салайааччыта Алексей Сергучев, Саха сирин Эбэҥкилэрин республикатааҕы ассоциацияларын президенэ Андрей Кривошапкин,  СР Аҕыйах ахсааннаах төрүт олохтоох хотугу норуоттарын бырааптарыгар Боломуочунай Константин Роббек, норуот депутаттара, Ил Түмэн вице-спикерэ Виктор Губарев, парламент аҕыйах ахсааннаах хотугу норуоттар уонна Арктика проблемаларыгар сис кэмитиэтин председателэ Елена Голомарева, съезд делегаттара, ыҥырыылаах ыалдьыттар кытыннылар.

 

Эбэҥки улуу ойуунун Савей туйах хатарааччыта Түмэн итиэннэ ытык кырдьаҕастар ааттарыттан Вера Алексеевна Дудкина, Иван Михайлович Атласов съезд аһыллыытын анал сиэр-туому тутуһан  алҕаатылар. Эбэҥкилэр республикатааҕы ассоциацияларын правлениетын президенэ Борис Николаев ааспыт биэс сылга ассоциация ыыппыт үлэтин отчуотун иһитиннэрдэ. “25 сыл устатыгар Хоту сир норуоттарын көмүскүүр Россия уонна республика кэрискэ сокуоннара ылыллара ситиһилиннэ”, -- диэн туран кини ити сокуоннары ылыныыга быһаччы үлэлээбит XII ыҥырыылаах САССР Үрдүкү Сэбиэтин депутатыгар Китчегясов Спартак Прокопьевичка, XII ыҥырыылаах САССР Үрдүкү Сэбиэтин итиэннэ I ыҥырыылаах Ил Түмэн  депутатыгар Николаев Борис Ануфриевичка, II ыҥырыылаах Ил Түмэн депутатыгар Марфусалова Августа Дмитриевнаҕа, III уонна IV ыҥырыылаах Ил Түмэн депутаттарыгар Березин Семен Максимовичка, Илларионов Андрей Аркадьевичка, IV уонна V ыҥырыылаах Ил Түмэн депутатыгар Голомарева Елена Христофоровнаҕа  уонна да атыттарга хотугу норуоттар ааттарыттан барҕа махтал тылларын тиэртэ.

Вице-президент Дмитрий Глушко республика Президенин уонна съеһи тэрийэр кэмитиэт ааттарыттан эҕэрдэлээтэ. Вице-президент республика социальнай-экономическай сайдыытыгар киллэрбит кылаатын иһин Алдан улууһун Бөллөт нэһилиэгин баһылыгар Дмитрий Марфусаловка норуот хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитин үрдүк аатын туттарда. Дмитрий Глушко хотугу норуоттар өбүгэ саҕаттан үгэс олохторун, төрүт дьарыктарын эрэ буолбакка, хоту сир уйан айылҕатын харыстаан илдьэ сылдьар үтүө үгэстэрин  чөл тутууга маннык ассоциациялар улахан оруоллаахтарын бэлиэтээтэ.

 

Ил Түмэн вице-спикерэ Виктор Губарев Ил Түмэн салалтатын аатыттан Саха сирин Эбэҥкилэрин  VI съезтэрэ аһыллыбытынан эҕэрдэлээн туран, парламент хотугу норуоттар бырааптарын көмүскүүр республика сокуоннарын ылыныыга ыытар үлэтин уонна көс олохтоох дьиэ кэргэн, көс оскуола, айылҕаны үгэс курдук туһаныыга бэриллиэхтээх сирдэри анааһыны көрөр сокуоннарга салгыы туох үлэлэр бара туралларын иһитиннэрдэ. Виктор Губарев республика социальнай-экономическай сайдыытыгар улахан кылааттарын иһин Норуоттар дьыалаларыгар департамент отделын салайааччытын солбуйааччы Любовь Христофороваҕа Ил Түмэн Бочуоттаах грамотатын, Полина Семеноваҕа  вице-спикер Махтал суругун туттарда.

Ил Түмэн депутата Елена Голомарева съезд кыттыылаахтарын иннигэр тыл этиитигэр Эбэҥкилэр V съезтэрэ Нерюнгри куоракка 2009 сыллаахха ыытыллыбытын, ааспыт кэм устатыгар эбэҥки норуотун сайдыытыгар биллэр-көстөр уларыйыылар тахсыбыттарын бэлиэтээтэ. “Ол курдук бу 20 сыл иһигэр өй-санаа эрэ буолбакка, съезтэргэ көтөҕүллүбүт боппуруостар быһаарыллыыларыгар элбэх үчүгэй уларыйыылар бааллар. Ахсаан өттүнэн ыллахха, норуот бу кэм иһигэр 15 тыһыынчаттан 20 тыһыынчаҕа тиийэ улаатыыта элбэҕи этэр”, -- диэтэ депутат. Елена Голомарева ИлТүмэн туһааннаах кэмитиэтэ хотугу норуоттар интэриэстэрин уонна бырааптарын көмүскүүр барыта 21 араас сокуоннары ылыммытын, билигин Дальнай Востогу уонна Байкал регионун түргэн тэтимнээхтик сайыннарары көрөр федеральнай сокуоннары ылыныыга хотугу норуоттар бырааптарын көмүскүүр этиилэри киллэртэриини туруулаһар үлэ бара турарын кэпсээтэ. Итини сэргэ кини Ил Түмэн спикерэ Александр Жирков аҕыйах ахсааннаах төрүт олохтоох хотугу норуоттар Декларацияларын ылынары көҕүлээбитин бэлиэтээн эттэ итиэннэ хотугу норуоттар айылҕаны үгэс курдук туһанар сирдэрин туһунан сокуону Госдума ылынарыгар бары эбэҥкилэргэ туһаайан ыҥырыы таһаарарга этии киллэрдэ.

 

Госдума аҕыйах ахсааннах хотугу норуоттар проблемаларыгар эксперэ Ольга Мурашко хотугу норуоттар бырааптарын туруорсуу салҕанан бара турарын этэн туран, хоту сиргэ промышленность өтөн киириитин кэмигэр Россия хотугу эргимтэтигэр олохтоох дьон-сэргэ интэрэстэрин сокуон өттүнэн көмүскүүр үлэҕэ бары регионнар көхтөөхтүк кыттыахтаахтарын бэлиэтээтэ.

Аҕыйах ахсааннаах төрүт олохтоох хотугу норуоттар ассоциацияларын сүрүннүүр Сэбиэтин аатыттан ассоциация президенэ Андрей Кривошапкин съезд аһыллыытыгар тыл этиитигэр: “Эбээннэр ассоциациялара аҕыйах ахсааннаах төрүт олохтоох хотугу культурнай, научнай сайдыыларыгар улахан кылаатын киллэрэ сылдьарын бэлиэтээтэ. “Эбээннэр ассоциациялара түргэн-тарҕан хамсаныылааҕынан, дьоҥҥо аһаҕаһынан-сайаҕаһынан республика атын норуоттарын этническэй ассоциацияларын, Российскай Федерация эбэҥкилэрин общественнай тэрилтэлэрин ортотугар бас-көс миэстэни ылар”, -- диэн бэлиэтээтэ Андрей Кривошапкин. Кини съезд кыттыылаахтарыгар РФ Аҕыйах ахсааннаах төрүт олохтоох хотугу норуоттарын ассоциациятын президенэ Григорий Ледков эҕэрдэ суругун, Красноярскай кыраайга, Китайга олорор эбэҥкилэр видео-биэриинэн кэлбит эҕэрдэлэрин тиэртэ.

 

Бу күн Гуманитарнай чинчийиилэргэ уонна аҕыйах ахсааннаах хотугу норуоттар проблемаларыгар институт директорын солбуйааччы Тамара Андреева, Россия медицинскэй наукаларын академиятын Саха сиринээҕи Научнай киинин старшай научнай үлэһитэ Ульяна Макарова  академик В.В.Роббек мэтээлинэн наҕараадаланнылар.

 

Съезд кыттыылаахтара Украина Россия састаабыгар киириитин биһирииллэрин биллэрэн туран, аан дойдуга омуктар сыһыаннаһыыларыгар уустук быһыы-майгы баарынан норуоттар культураларыгар, абыычайдарыгар, итэҕэллэригэр ытыктабыллаах сыһыаны өрө тутууну, хотугу эргимтэҕэ олохтоох дьон, табаһыттар, балыксыттар олохторун усулуобуйатын, хамнастарын, пенсияларын үрдэтиини, эминэн-томунан хааччыллыыларын курдук социальнай хайысхалаах боппуруостары дьүүллэстилэр.