- Бу теманы Россия президенэ Владимир Путин көтөхпүтэ, уопсай тылынан эттэххэ, олохтоох салайыныы тиһигин тупсарыы диэн быһаарыахха сөп. Муниципалитеттарга бэриллибит боломуочуйалар үп өттүнэн уонна тэрээһин ресурсаларынан хааччыллыбаттара уустуктары үөскэтэрин бары билэбит. Харчы мантан да инньэ суох буолуоҕа, онон судаарыстыбаннай былаас уонна олохтоох салайыныы икки ардыларыгар тыырсыыны боруобалаан көрүөххэ наада, ол эбэтэр сөптөөх быһаарыы булуллуохтаах. Ону хайдах оҥоруохха сөбүн туһунан Москваҕа олорон суруйар кыаллыбат, тоҕо диэтэр, дойдубут олус улахан уонна ханна да хатыламмат. Ылан көрүҥ Кавказ аулларын, Саха сирин улуустарын, Россия орто балаһатыгар дэриэбинэлэри уонна бөһүөлэктэри, 1,5 мөлүйүөннээх уонна 20-30 тыһыыча киһилээх куораттары, кинилэр бары араас олохтоохтор-дьаһахтаахтар, араас сайдар кыахтаахтар.

 

Онон биһиги Саха сиригэр, промышленность балайда сайдыбыт, ол эрээри кэтит иэнигэр бытанан үлэлиир сиригэр судаарыстыбаннай былаас, олохтоох салайыныы хардарыта дьайсан үлэлээһиннэрин тиһигин тупсарар суолу-ииһи булаары, онуоха олохтоохтору бэйэлэрин бу үлэҕэ кытыннараары кэллибит. Уонна ол төрүтүгэр көстүбүт үтүө үөрүйэхтэри дойдубут хотугу өттүгэр барытыгар – ол курдук Ямало-Ненецкэй, Ханты-Мансийскай, Ненецкэй уокуруктарга, Архангельскай уобаласка, Вологда уобалаһыгар тарҕатарга суоттанабыт. Баҕар, онно дойдубут Хотугулуу-Арҕаа чааһа, Ленинград уобалаһа уо.д.а. киириэхтэрин сөп. Ол эбэтэр биһиги манна олохтоох салайыныыны хайдах тупсарар туһунан эһиги специалистаргытын, сокуону таһаарааччыларгытын, муниципальнай тэриллиилэр баһылыктарын, экспердэри кытта сүбэлэһиэхпитин баҕарабыт.

 

“Российскай Федерацияҕа олохтоох салайыныы уопсай тускулларын туһунан” 131 №-дээх Федеральнай сокуоҥҥа уларытыылары киллэрии туһунан” сокуону дьүүллэһиэхпит. Мин ити сокуон ааптара буоларым быһыытынан, элбэх кириитикэлиир тылы-өһү истиэм дии саныыбын. Онуоха сөптөөхтүк сыһыаннаһабын, ол эбэтэр мөккүөргэ эрэ кырдьыгы булан ылыахха сөп. Дьэ, ону була сатыахпыт. Манна үөһэттэн ыйыы-кэрдии биэрэр эбэтэр Москваттан кэлбит, барыны билэр киһи курдук тыл этэр санаам суох. Бастатан туран, дьон санаатын истиэхпин уонна туох эрэ туһалааҕы ылыахпын баҕарабын, тоҕо диэтэр, биһиги кэлэбит уонна барабыт, оттон манна дьон олороллор, үлэлииллэр – хайдах тупсарары кинилэр ордук билэллэр.

 

- Мин бу сокуон барылын толору өйдөөтүм, киниэхэ улаханнык долгуйан уонна сылаастык сыһыаннаһабын, Дальнай Восток регионун сирдэригэр, ордук биһиги Федерациябыт Сэбиэтигэр Российскай Федерация субъектарын Күнэ олохтонуоҕуттан ыла, кинилэргэ, саарбаҕа суох, өйөбүл баар буолуохтааҕын өйдүүбүн. Ити Күннэри бастакынан сөргүппүт субъегынан Саха Өрөспүүбүлүкэтэ буолбута. Бэрэстэбиитэллээх уорган – Ил Түмэн уонна Саха сирин бырабыыталыстыбата Федерация Сэбиэтигэр биһигини кытта өр кэмҥэ уонна таһаарыылаахтык үлэлээбиттэрэ. Биһиги уураах суруйбуппут, Федерация субъектарын Күннэрэ номнуо уонунан буолан аастылар да, ол эрээри эһиэхэ анаан суруйбуппут курдукка майгынныыры ким да хатылаабата. Эһиги сенатордаргыт, депутаттаргыт олус күүскэ үлэлииллэр, президеҥҥит уһуну-киэҥи толкуйдуур. Дьэ ол кэмҥэ Дальнай Восток баай сирдэрин-уоттарын чахчы сайыннарар туспа сокуону оҥорор туһунан быһаарыы ылыллыбыта: экспердэри кытыннаран, практическай таһымҥа.  

 

Сокуон барыла бары официальнай сайтарга таһаарыллыбытын кэннэ кириитикэлээччилэр көстүбүттэрэ, ол эрээри бу сир-уот чэчирии сайдарын туһугар кинилэри кытта охсуһар баҕалаахпын. Москва экспердэрэ онто да суох үчүгэйдик олороллор, оттон манна олох дьиҥнээхтик уларыйарыгар баҕарыам этэ. Кураанах, иччитэх сирдэр-уоттар харахха быраҕыллыбаттарын курдук, сөмөлүөтүнэн көтөн истэххэ олор үчүгэйдик көстөллөр, ол оннугар манна экологическай өттүнэн ыраас собуоттар уонна фабрикалар баар буолуохтаахтар, тоҕо диэтэр, бу сиргэ-уокка төһөлөөх уратыны, кэрэхсэбиллээҕи булуохха сөбүй? Онон сокуон барыла дьүүллэһиллэрин долгуйа уонна эрэнэ күүтэбин.

 

- Сибиир уонна Дальнай Восток сайдыытын туһунан идея бүгүн эрэ көстүбүт буолбатах. Биһиги манна олус бөдөҥ хампаанньалары олохсутууга анаан сиһилии үөрэтэн көрүөхпүтүн баҕарабыт. Саҥа быһыытынан этэрбит диэн, ити сокуон барылыгар эмиэ баар, бэриллэр эбэтэр бэриллиэхтэрин сөп чэпчэтиилэр салгыы сайдыыга туһуланыахтара. Холобур, 20-30 мөлүйүөн босхолонно – саҥа үлэ миэстэлэрин тэрийэбит: ол техническэй хааччыйыы станцията эбэтэр уопсастыбаннай аһылык саҥа тэрилтэлэрэ буолуохтарын сөп. Кластердаах улахан экономическай бырайыактары тула орто уонна аччыгый бизнес сайдалларыгар көмөлөһүөххэ наада. Биһиги манна дьон олохсуйа кэлиэн баҕарабыт, ол аата саҥа оскуолалары, оҕо садтарын арыйыахтаахпыт уонна туһааннаах инфраструктураны барытын үөскэтиэхтээхпит. Биһиги кэлимсэ сыһыаны олохтооһуну туруорсуохпут. Биллэн турар, регионнарга тиэйии-таһыы туһунан идеябыт табыллара буоллар олус үчүгэй буолуох этэ. Эһиги өрөспүүбүлүкэҕит уйаара-кэйээрэ биллибэт,  онон табыгастаах, сыана өттүнэн тииһимньилээх сөмөлүөттэр наадалар. Билигин олус дьулаан суолу этиэҕим: биһиги манна олорооччулар көһөн барбаттарыгар баҕарабыт, ону ааһан, судаарыстыба өйөбүлүнэн үтүө санаалаах, дууһалаах, ытыктабыллаах сыһыаннаах элбэх дьон кэлэригэр баҕарабыт. Манна бэрээдэги олохтуу буолбакка, бу дьиктилээх сиргэ-уокка бэйэлэрин сайдар кыахтарынан дьиэтийэллэрин туһугар.