Тэрээһини аһарыгар “төгүрүк остуол” модератора, Ил Түмэн бэрэссэдээтэлин солбуйааччы Ольга Макиенко хардарыта сибээһи бэлиэтээтэ, ол эбэтэр «Ил Түмэн» сахалыыта «боппуруостары кыттыһан быһаарар туһугар бииргэ түмсүү» диэн суолталаах. Ольга Валерьевна «төгүрүк остуолга» талыллыбыт тема кэнники кэмҥэ инники күөҥҥэ тахсыбытын бэлиэтээтэ.

 

Үлэ саҕаланыытыгар РФ ФМ Федерация Сэбиэтин федеративнай тутулга, региональнай политикаҕа, олохтоох салайыныыга уонна Хоту сир дьыалаларыгар Кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Степан Киричук мустубут дьоҥҥо туһаайан саҕаламмыт тэрээһини “сарсыҥҥы кимэн киириигэ бэлэмнэнии” быһыытынан сыаналаата. Маныаха Степан Михайлович «Дальнай Восток уонна Байкал регионун тэтимнээх сайдыытын ураты усулуобуйаларын туһунан» Федерация Сэбиэтин бэрэссэдээтэлин солбуйааччы Вячеслав Штыров оробуочай бөлөҕүнэн бэлэмнэммит сокуон барыла (салгыы Сокуон барыла – авт.) макрорегион сайдыытын туһунан өйдөбүлү биэрэрин бэлиэтээтэ.  

 

Судаарыстыбаннай Мунньах (Ил Түмэн) Бэрэссэдээтэлэ Александр Жирков бэйэтин эҕэрдэ тылыгар бу күннэргэ ыытыллар тэрээһиннэр ис хоһоонноро “кэскилгэ ананарын” ураты тутан бэлиэтээтэ, ол эбэтэр «ХХI үйэҕэ биһиги макрорегиоммут сокуон ханнык акылаатыгар сайдыаҕын» сирэйдээн көрдөрөр диэтэ. Александр Николаевич Саха сирин дьоно Сокуон барылын бэлэмнээһиҥҥэ оробуочай бөлөҕү кытта ыкса үлэлиир кыахтаммыттарын аҕынна, ол эрэн ханнык да сокуон бары баҕа санаалары хабара сатамматын бэлиэтээтэ. Оттон Дальнай Востокка инникилээн сайдыы сирин-уотун туһунан сокуон барыла, сокуону оҥорооччу хараҕынан көрдөххө, механизмнары үөскэтии чааһыгар Сокуон барылыгар киллэриллибит ураты экономическай зоналар туһунан балаһыанньалартан улаханнык уратыласпат, диэн бэлиэтээтэ бэрэссэдээтэл уонна сокуону оҥорооччулары «бэйэлэрин көрүүлэрин уонна кыахтары дьүөрэлииргэ» ыҥырда. Александр Жирков федеральнай киин уонна регионнар сокуону оҥорооччуларын таһаарыылаах үлэлэрэ “өрөспүүбүлүкэбитин кытта дириҥник билсэр” кыаҕы кытта холбоһуоҕар эрэлин биллэрдэ.

 

Хабаровскай кыраай Сокуону таһаарар Думатын Бэрэссэдээтэлэ Виктор Чудов  «Дальнай Восток уонна Байкал регионун социальнай-экономическай сайдыыта» Федеральнай тус сыаллаах программаҕа киирбит бырайыактары үбүлээһини толорорго уонна тиһэҕэр тиэрдэргэ ыҥырда, ол эбэтэр «судаарыстыба системалаах сыһыана быһаарыылаах буолар». «Биһиэхэ сөҕүмэр кыахтар, инновациялаах оҥорон таһаарыы бастакы уочарат киһи хапытаала сайдыытыгар туһалыахтаахтар», - диэн бэлиэтээтэ Хабаровскай сокуону оҥорооччута.

 

Ил Түмэн сир сыһыаннаһыыларыгар, айылҕа ресурсаларыгар уонна экологияҕа сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Владимир Прокопьев, макрорегион айылҕата уратытын уонна уйанын учуоттаан, этиллэр Сокуон барылыгар экологическай куттал суох буолуутун хааччыйыы инники күөҥҥэ тахсыахтааҕар болҕомтону тарта. Экологическай страхование, экологическай аудит, экологическай фонда диэн өйдөбүллэри күннэтэ олоххо туттуу промышленнай баһылааһын уонна тулалыыр эйгэни харыстааһын икки ардыларыгар  баҕарыллар тэҥнэһиини үөскэтэр кыаҕы биэриэҕэр Саха сирин парламентарийа эрэнэр.  

 

«Дьокуускай куорат» куорат уокуругун баһылыга Айсен Николаев макрорегион сайдыытыгар сокуонунан сүрүннээһин туохтааҕар да суолталааҕын бэлиэтээтэ. Дальнай Востокка 2 мөл. 400 тыһ. киһи, ол аата  37% тоҕус административнай кииҥҥэ түмүллүбүт, онон Айсен Сергеевич ааҕарынан, саҥа стратегическай соруктары туруоруу ирдэнэр. Маныаха «биһиги климаппыт экстремальнай  усулуобуйаларыгар бары-барыта быдан түргэнник туһаттан тахсар» диир. Дьокуускай баһылыга ДьУоКХ саҥардыыга бөдөҥ регионнааҕы фондалары тэрийиини сокуонунан бигэргэтэр кыаҕы буларга ыҥырда.

РФ Госдуматын депутата Иван Абрамов бэйэтин этиитигэр аччыгый уонна орто бизнеһи өйөөһүҥҥэ суолтаны уурда, кини санаатыгар, бизнес “саҥа технологиялары түргэнник сайыннарар”.  Кини Госдума депутаттарын куорпуһа  номнуо икки сыл бэлэмнэнэр Сокуон барылын суһаллык ыларыгар эрэнэрин биллэрдэ.

 

Норуот депутата, “СӨ ДьУоКХ” ГУП генеральнай директора Александр Ноговицын бэлэмнэммит Сокуон барылын чэрчитинэн бу салаа сайдыытын уратыларыгар тохтоото. Александр Александрович мустубут дьон болҕомтотун ордук тарифтары бэрээдэктээһин, Уһук Хоту сир оройуоннарыгар  уматыгы тиэйиигэ кредит механизмнарын боппуруостарыгар туһаайда.

 

Бурятия Өрөспүүбүлүкэтин экономикаҕа миниистирэ Татьяна Думнова Сокуон барылын макрорегион сайдыытын кэнэҕэски кодексынан ааттаата. Маныаха кини «олоххо киллэрии механизмын төһө-хачча оҥорорбут биһигиттэн тутулуктаах буолуоҕа» диэтэ. Дакылаатчыт судаарыстыбаннай-чааһынай бииргэ үлэлээһиҥҥэ сиһилии тохтоото.

Кадр политикатыгар “Алданзолото. ГРК” ААО генеральнай директора Алексей Голубенко этиилэрэ интэриэһи тартылар.  Ол курдук, кини салаа тирэх туочукаларыгар, холобур, Уус-Ньараҕа эбэтэр Уус-Маайаҕа социальнай-үөрэтэр кииннэри тэрийэргэ ыҥырда. Голубенко санаатынан, оччоҕуна эрэ вахта үлэһиттэрин дьиэ кэргэттэрэ оройуоннарга олохсуйа хаалыахтара. Ону сэргэ кини, чуолаан, альтернативалаах байыаннай сулууспа барыйаанын быһыытынан хайаҕа хостуур промышленнай тэрилтэлэргэ сулууспаны барар кыаҕы көрөргө ыҥырда.

 

М.К.Аммосов аатынан ХИФУ ФЭИ директора Александр Кугаевскай Сокуон барыла предприятиеларга биэрэр көдьүүһүн экономическай сыаналааһыҥҥа тохтоото уонна дакылаатын бүтүүтүгэр чуолаан бу Сокуон барыла экономика реальнай сектора сайдыытыгар дьиҥнээх усулуобуйалары тэрийэрин, “оттон бу иннинээҕи бары сокуоннар ити боппуруостары быһаарбаттарын” туһунан түмүккэ кэллэ.

 

Норуот депутата, “Базальт матырыйаалларын собуота” ХЭО директора Егор Жирков «Дальнай Восток экономическай сайдыытын сорох инникилээн иһэр туһаайыыларын туһунан» дакылаатыгар сокуон барылларыгар чуолкай быһаарыылары элбэҕи көрөр баҕалааҕын эттэ.  

 

СӨ экономикаҕа миниистирэ Ольга Федорова сүрүн бастакы суолталаах соруктартан биирдэстэрин – ВРП тутула уларыйыытын бэлиэтээтэ. Ольга Николаевна нолуогу түһэрии боппуруостарыгар тохтоото (миниистири кытта интервьюну «Ил Түмэн» бу нэдиэлэтээҕи нүөмэригэр ааҕыҥ).

 

Норуот депутата Василий Власов инникилээн сайдыы сирдэрин-уоттарын үөскэтиигэ бэлэмнэниллэр сокуон барылын (ТОР) быһаччы утарда, кини санаатынан, бу «федерализм өйдөбүлүгэр куруубай кэһиилэри таһаарар».

 

«Төгүрүк остуол» түмүктэниитигэр тыл Ил Түмэн төрдүс ыҥырыытын бэрэссэдээтэлигэр Виталий Басыгысовка бэрилиннэ, модератор Ольга Макиенко кинини бүгүҥҥү тэрээһин ис хоһоонун идеологын быһыытынан билиһиннэрдэ. Басыгысов бэлиэтээбитинэн, Сокуон барыла кэлимсэ докумуон буолар, манна өрөспүүбүлүкэ бэйэтин уратыларын эбэр. Маныаха, «биһиги баччааҥҥа диэри судаарыстыбаннай-чааһынай партнерство туһунан сүрүн сокуоммут суох»,  - диэн Виталий Николаевич хом санаалааҕын эттэ, ону сэргэ Российскай Федерация ураты экономическай зоналары олоххо киллэриигэ ураты ситиһиилэринэн хайҕанар кыаҕа суоҕун бэлиэтээтэ.  «Бүгүн ыллыктаах этиилэр иһилиннилэр, эһигинэн сирэйдээн (Федерация Сэбиэтин чилиэннэринэн) биир санаалаахтарбыт бааллар, биһиги төрөппүт оҕобут (Сокуон барыла) икки сыл сыралаах үлэ кэнниттэн дьэ күн сирин көрүөх тустаах», - диэн түмүктээтэ Виталий Басыгысов.

«Төгүрүк остуол» түмүктүүр докумуонунан резолюция буолла. Манна, чуолаан, “ыйыллыбыт проблемалары быһаарар сыалтан Дальнай Восток уонна Байкал регионун экономическай кыаҕын тэтимнээхтик улаатыннарыыга туһуламмыт ураты миэрэлэри олоххо киллэрии ирдэнэр” дэнэр (резолюция толору тексэ Ил Түмэн официальнай сайтыгар баар - www.iltumen.ru).  

 

Салгыы РФ ФМ Федерация Сэбиэтин федеративнай тутулга, региональнай политикаҕа, олохтоох салайыныыга уонна Хоту сир дьыалаларыгар Кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Степан Киричук, Ил Түмэн бэрэссэдээтэлэ Александр Жирков уонна “төгүрүк остуол” модератора Ольга Макиенко суруналыыстары кытта санааларын үллэһиннилэр. «Федеральнай Мунньах өрүттэр санааларын учуоттаан ыйааһыннаах быһаарыыны ылыныа диэн эрэнэбин. Мин бу темаҕа санааны этэр кыах көстүбүтүгэр олус махтанабын, Дальнай Восток уонна Байкал регионун сайдыытын боппуруостарын  кэлимсэ уонна дьаныардаахтык быһаарар наадалаах».

 

СӨ Судаарыстыбаннай Мунньаҕын бэрэссэдээтэлэ Александр Жирков үс сүрүн суолу бэлиэтээтэ: «Дальнай Восток XXI үйэҕэ тэтимнээхтик сайдыытыгар туруоруллар сорук номнуо билигин олоххо киириэхтээх. Ханнык баҕарар ылыллар федеральнай сокуоҥҥа биһиги айылҕа-климат, демография усулуобуйаларын суотугар эрдэттэн тэҥэ суох балаһыанньалаахпытын  чуолкайдык өйдөөһүн баар буолуохтаах, онон биһиги региоммутугар эрдэттэн ураты механизмнар оҥоһуллуохтаахтар. Үсүһүнэн, регион интэриэстэрин таарыйар хас биирдии сокуон барыла субъекка илдьиритиһэн дьүүллэһии кэнниттэн ылыллыахтаах. Оттон Вячеслав Штыров салайар бөлөҕө бэлэмнээбит «Дальнай Восток уонна Байкал регионун тэтимнээх сайдыытын ураты усулуобуйаларын туһунан» сокуон барылыгар сыһыаннаан эттэххэ, биһиги кинини бэлэмнээһиҥҥэ хара маҥнайгыттан кыттыспыппыт уонна биһиги этиилэрбит баһыйар өттө учуоттанна».