Парламент сис кэмитиэтэ 2013 сылга республика Ааҕар-суоттуур палатата тыа хаһаайыстыбатын оҥорон таһаарар салаата бигэ туруктаахтык үлэлиир усулуобуйаларын хааччыйар дьаһаллары итиэннэ государственнай бюджет республика агропромышленнай комплексын сайыннарыыга туһуламмыт үбүн хонтуруоллааһыҥҥа ыыппыт үлэтин түмүктэрин иһиттэ. Бу туһунан палата аудитора Екатерина Федорова иһитиннэрэригэр, республика үрдүнэн уопсайынан  7 244,2 мөл. солкуобайдаах кэһии тахсыбыт. Палата ыыппыт бэрэбиэркэтин түмүгэр 50 дуоһунастаах дьоҥҥо кэһиилэри таһаарбыттарыгар сэрэтииттэн саҕалаан үлэлэриттэн устууга тиийэ туһааннаах дьаһаллар ылыллыбыттар.

 

Оттон агропромышленнай комплексы өйөөһүҥҥэ ыытыллыбыт бюджет үбүн сөпкө туһаныыны палата 4 төгүл хонтуруоллаабыт. Ол курдук бюджет үбүн сүрүн администратордарын, СР Тыатын хаһаайыстыбатын, аска-үөлгэ политикатын министерствотын, Ветеринария, Булт хаһаайыстыбатын департаменнарын отчуоттарын ис хоһооно бэрэбиэркэлэммит, ону таһынан тыа хаһаайыстыбатыгар уонна балыктааһыҥҥа государственнай бюджеттан көрүллүбүт үп тус сыалынан туһаныллыытын квартал ахсын кэтээн көрүү ыытыллыбыт. Ол түмүктэрэ республика Президенигэр, правительство Председателигэр ыытыллыбыттар.

 

Норуот депутаттара Алексей Еремеев республика Тыа хаһаайыстыбатыгар уонна аска-үөлгэ министерствота СР Ааҕар-суоттуур палататын түмүктэрин кытта төһө сөбүлэһэрин, Александр Уаров ити кэһиилэргэ (тус сыалга туттуллубатахха, көдьүүстээхтик туһаныллыбатахха, туһанар бырааба суохха туһаныллыбыта) прокуратура хайдах дьыала көбүтүөн сөбүн туһунан ыйыттылар. Ол иһигэр 46,3 мөл. солкуобайдаах кэһии олохтоох бюджекка тыа хаһаайыстыбатыгар трансферт үбүн биэриигэ тахсыбыт. Манан сибээстээн Алексей Еремеев Тыа хаһаайыстыбатын министерствота биэрэр үбүн туһааннаах тэрилтэ тус сыалынан туһаммат түбэлтэтигэр, суукка биэрэр бырааптааҕын ыйда. Маныаха министр Иван Слепцов дьыала суукка баран турар диэн хардарда.

 

Салгыы сис кэмитиэт чилиэннэрэ үп министрэ Валерий Жондоров 2014 сылга республика бюджетыгар уларытыылары киллэрэр туһунан республика сокуонун барылын туһунан отчуотун итиэннэ туһааннаах боппуруоска сис кэмитиэт председателин иһиттилэр. Ол курдук норуот депутаттара Дмитрий Саввин, Александр Уаров, Юрий Михайлов, Анатолий Добрянцев, Елена Голомарева, Александр Романов, Алексей Еремеев, Александр Корякин, Владимир Прокопьев, Василий Местников 2014 сылга республика бюджетын туһунан сокуон “Тыа хаһаайыстыбата уонна балыктааһын” диэн хайысхатыгар көннөрүүлэри киллэрэллэр. Тыа сиригэр ынаҕы искусственнайдык буоһатыыны ыытыы тыа хаһаайыстыбатын биир тыын суолталаах кыһалҕата буоларынан манна 110 мөлүйүөн суумалаах үбүлээһини көрөрү депутаттар көҕүлүүллэр. Итини туруорсалларыгар, Дмитрий Саввин этэринэн, депутаттар Президент тыа сирэ туруктаахтык сайдыытын хааччыйар эбии дьаһаллар тустарынан Ыйааҕар, Ил Түмэн туһааннаах уурааҕар, РФ тыатын хаһаайыстыбатын министрэ Николай Федоров республикаҕа ыыппыт көһө сылдьар мунньаҕын боротокуолугар олоҕурбуттар.

 

Александр Уаров племенной үлэни ыытар осеменатордар хамнастара төрдүс сылын үрдээбэккэ турарын этэн туран, үп министригэр Валерий Жондоровка баара-суоҕа 14,5 эрэ мөл. солкуобайы көрөргө барыл оҥоһуллубут буоллаҕына, итини суруйбатах да ордугун бэлиэтээтэ. “Сахаплемхолбоһук” салайааччыта Степан Охлопков аҥардас сиэмэни харайыыга наадалаах азоту улуустарга тиэйии-таһыы ороскуота улаханын ыйда. Республика үрдүнэн ынаҕы 70 бырыһыан сиэмэлээһин диэн 56 тыһыынча ынаҕы сиэмэлээһин буоларын, онуоха 56 мөлүйүөн эрэйиллэрин этэн туран, Степан Охлопков ити олох кыратыгар тохтоото.

 

Анатолий Добрянцев бюджеты ылынар кэмҥэ үүтү туттарыы иһин төлөбүргэ 229 мөлүйүөн солкуобай көрүллүбүтүн, ол гынан баран кэтэх хаһаайыстыбалар туттарар үүттэригэр субсидияны көрүү саҥа механизма тохтотуллубутунан итиннэ араастаһыы баарын этэн туран, тыа дьонугар үүтү туттарыыларын иһин харчыны төлүүргэ үп-харчы төһө тиийэрин ыйытта.  Государствоттан тиэрдиллибит былаан былырыын туолбатаҕын быһыытынан быйылгыга үбүлээһин ол эрэ чэрчитинэн баарын, ол эрэн бүгүҥҥү күҥҥэ муниципальнай тэриллиилэр нэһилиэнньэ үүтү туттарыытыгар күүскэ үлэлээн эрэллэрин быһыытынан, аны күһүҥҥү сессия кэмигэр бюджекка көннөрүүлэри киллэриигэ итиннэ сөптөөх үбү көрүүнү учуоттуохха сөп диэн министр хоруйдаата.

 

Оттон тыа хаһаайыстыбатыгар уонна ас-үөл политикатыгар министр Иван Слепцов “Сахаплемхолбоһук” искусственнай сиэмэлээһини 70 бырыһыан оҥорууга былааннаах үлэни ыыта олорорун туһунан эттэ, үп кырыымчык кэмигэр ити да көрүллүбүт суума иһин Үп министерствотын өйөбүлүгэр махтанарын биллэрдэ. Депутат Юрий Николаев искусственнай сиэмэлээһиҥҥэ үбүлээһини улаатыннарыыга кырыымчык кэмҥэ ити суума сөптөөҕүн ыйда.  

 

Депутаттар Дмитрий Саввин, Александр Уаров, Елена Голомарева, Юрий Николаев Тыа хаһаайыстыбатын министерствотын иһинэн ”Консультациялыыр-методическай киин” (КМК) акционернай тэрилтэ материальнай-техническэй тэрилинэн хааччыллыытыгар, нэһилиэнньэҕэ тыа хаһаайыстыбатын сайыннарыы хайысхатыгар тыа сирин үлэһиттэригэр араас боппуруостарга сүбэлэри, методическай көмөлөрү оҥороругар улуустарга айан-сырыы ороскуоттарыгар үбүлээһин суоҕун ыйаннар, ити өттүгэр эбии 3 934 140 солкуобайы көрөрү, үлэһиттэр хамнастарын үрдэтэри көҕүлээтилэр. Министр Тыа хаһаайыстыбатын министерствота автономнай тэрилтэҕэ материальнай-техническэй, транспортнай ороскуоттарыгар тоҕо үп көрүллүбэтэҕин, смета оҥоһуллубатаҕын хаттаан үчүгэйдик көрөрүгэр итиэннэ автономнай тэрилтэ буоларын быһыытынан бюджеты тас өттүттэн үбүлээһини буларыгар ыйда. Министр КМК бэйэтин өттүттэн бюджеты тас өттүттэн үбү булунууга үлэлиэхтээҕин бэлиэтээн туран, ити хайысхаҕа эбии үбүлээһиҥҥэ министерство өттүттэн үлэ барыа диэн иһитиннэрдэ. Бу боппуруоһу Александр Уаров парламеҥҥа киэҥ ыҥырыылаах мунньахха көтөҕөр наадатын бэлиэтээтэ.

 

Дмитрий Саввин сэттэ сыл бу Киин үлэтин салайарыгар коллектив тыа дьонугар тыа хаһаайыстыбатын тэриниигэ көмөлөөх үлэни, сүбэлэри ыыппытын, итинник көмөҕө нэһилиэнньэ наадыйыыта улаханын, үлэһиттэргэ уоппускаҕа, бырайыаска да үбүлээһин суоҕун, командировка үбэ бу сылга бэлиэр бүппүтүн этэн туран, Кииҥҥэ эбии үбүлээһини көрөр наадалааҕын бэлиэтээтэ. Депутаттар киирбит этиилэри учуоттаан, ити боппуруостарга туһааннаах быһаарыылары ылыннылар.

 

Мунньах түмүгэр I, II, IV ыҥырыылаах Ил Түмэн депутата Георгий Артемьев Ил Түмэн урукку ыҥырыыларын депутаттара Егор Ларионов, Ульяна Винокурова, Юрий Готовцев, Августа Марфусалова, Георгий Артемьев уонна наука, общественность бэрэстэбиитэллэрэ, барыта 19 киһи илии баттааһыннаах V ыҥырыылаах Ил Түмэҥҥэ республика нэһилиэнньэтин интэриэстэрин көмүскүүллэригэр туһаайан Ыҥырыы ылыммыттарын туһунан тыл этиитин сис кэмитиэт чилиэннэрэ истэн, сибидиэнньэҕэ ылыллылар.