Гражданнар суруктарын, туруорсууларын кытта үлэ Саха Республикатын народнай депутаттарын үлэлэригэр биир саамай суолталаахтара буолар. Бу түмүгэр билигин үлэлиир сокуоннар итэҕэстэрин суһаллык булар уонна сокуонунан бэрээдэктэниини ирдиир проблемалары быһаарар кыах үөскүүр.

Парламент бэрэссэдээтэлэ Виталий Басыгысов «Саха Республикатын Государственнай Мунньаҕар (Ил Түмэҥҥэ) гражданнары тус приемнааһын туһунан» дьаһалыгар сөп түбэһиннэрэн, республика народнай депутаттара гражданнары көрсүүнү тэрийэн ыыттылар. 2011 сылга салалта, сис кэмитиэттэр бэрэссэдээтэллэрэ уопсайа 45 тус көрсүһүүнү ыыттылар, онно 401 киһи сырытта. Ону таһынан депутаттар республика куораттарыгар уонна улуустарыгар айанныыр кэмнэригэр тус приемнааһыны ыыттылар.

2011 сылга парламент салалтатын уонна сис кэмитиэттэр бэрэссэдээтэллэрин аадырыһыгар 1503 суругунан уонна тылынан туруорсуу, этии киирдэ.

Этиилэр республика бары куораттарыттан уонна улуустарыттан (оройуоннарыттан) киирдилэр. Ордук элбэх этии Дьокуускай куорат олохтоохторуттан, Эбээн-Бытантай, Уус-Алдан, Таатта, Аллайыаха, Мииринэй, Кэбээйи, Үөһээ Дьааҥы, Нерюнгри улуустарыттан (оройуоннарыттан) киирдэ. Оттон итинтэн Абый, Горнай, Өймөкөөн, Муома улуустарын олохтоохторо арыый көхтөрө кыра. Тиэмэтинэн ыллахха, муниципальнай тэриллиилэргэ сыһыаран, ордук үлэ уонна хамнас боппуруостарын Мииринэй, Булуҥ, Нерюнгри, Таатта оройуоннарын олохтоохторо көтөҕөллөр, тыа хаһаайыстыбатын боппуруостарын – Аллайыаха, Эдьигээн, Ньурба улуустара, үөрэх боппуруостарын – Уус-Алдан, Эбээн-Бытантай улуустара, олорор дьиэ боппуруоһун – Дьокуускай, Эбээн-Бытантай, Мииринэй, Кэбээйи, Үөһээ Дьааҥы оройуоннарын олохтоохторо, дьиэ-уот коммунальнай хаһаайыстыбатын боппуруостарын – Дьокуускай уонна Алдан оройуонун, доруобуйа харыстабылыгар – Дьокуускай, Үөһээ Бүлүү, Өлөөн, Хаҥалас улуустарын дьоно, социальнай хааччыллыы боппуруостарын – Эбээн-Бытантай, Аллайыаха, Өлөөн, экология боппуруостарын – Бүлүү, Өлүөхүмэ олохтоохторо, сокуону оҥоруу үлэтигэр ордук элбэх сурук Нерюнгри, Мииринэй оройуоннарыттан, Бүлүү, Үөһээ Дьааҥы улуустарыттан киирбит.

Ил Түмэҥҥэ этиилээх гражданнар 50-тан тахсар бырыһыаннара – тыа сирин олохтоохторо, 40-тан кыратык тахсар бырыһыаннара – куорат олохтоохторо.

Ил Түмэн Интернет-приемнайын нөҥүө киирбит этиилэр ахсааннара балайда элбээбит – 2009 сылга 55-тэн 2011 сылга 186-ҕа тиийбит. Интернет баар буолан, полярнай эргимтэҕэ, киһи мээнэ тиийбэт сиригэр олорооччулар республика народнай депутаттарыгар тус сайабылыанньаларын биэриилэрэ, ону тэҥэ уопсастыба араас проблемаларыгар этиилэрэ, сүбэлээһиннэрэ уонна чопчу сокуоннары быһаартарар көрдөһүүлэрэ үксээбит.

2011 сыл түмүктэринэн дьиэ-уот боппуруоһун туруорсааччы ахсаана аҕыйаан эрэрэ көстөр – 4,53%-нан. Бу 2011 сыл кулун тутарыттан Дьокуускай куоракка «пилотнай бырайыак» олоххо киириитэ саҕаламмытын кытта сибээстээх буолуон сөп. Ону таһынан Саха сирин дьоно депутаттартан олорор дьиэни чэпчэтиилээх атыылаһалларыгар, олоххо-дьаһахха тиийиммэт гражданнары дьиэнэн хааччыйыыга, хаарбах туруктаах дьиэлэртэн көһүүгэ көмөлөһөллөрүгэр көрдөһөллөр.

2010 сылы кытта тэҥнээтэххэ, үөрэх, наука, культура боппуруостарыгар анаммыт этиилэр 3% аҕыйаабыттар, экономическай боппуруостарга – 1,47 %-нан.

Ону сэргэ чэпчэтиилэринэн туһанар гражданнар категорияларын бэрэстэбиитэллэрэ: инбэлииттэр, сэрии уонна үлэ ветераннара, элбэх оҕолоох ийэлэр туруорсууларын ахсаана 3,91 % улааппыт. Ол курдук, сэрии уонна тыыл ветераннарын этиилэрэ 3,96 %, инбэлииттэр – 1,01%, элбэх оҕолоохтортон – 4,29% элбээбит.

Бэлиэтээн эттэххэ, сылтан сыл аайы сокуону таһаарыы үлэтин боппуруостарыгар этиилэр ахсааннара улаатан иһэр. 2010 сылга маннык этии уопсай ахсаантан 12,44% тэҥнэһэр эбит буоллаҕына, 2011 сылга – 20,92%.

2010 сыл туһааннаах кэмин кытта тэҥнээтэххэ, республика гражданнара сокуоннар барылларын дьүүллэһиигэ көхтөөхтүк кыттар, бэйэлэрин сүбэлэрин, этиилэрин киллэрэр буоллулар. Отчуоттуур кэмҥэ уопсайа Ил Түмэн сокуону таһаарар үлэтин кытта сибээстээх 314 этии киирдэ. Бары этиилэр парламент сис кэмитиэттэригэр уонна хамыыһыйаларыгар салгыы үлэлииллэригэр тиэрдилиннилэр.

Ил Түмэн пресс-сулууспата