Республика тыа хаһаайыстыбатыгар уонна аска-үөлгэ политикатыгар 2014 сылга ыытыллыбыт үлэ туһунан отчуоту министр Александр Артемьев оҥордо. Отчуоттан көстөрүнэн, министерство Саха Республикатын “2012-2020 сылларга тыа хаһаайыстыбатын сайдыыта уонна тыа хаһаайыстыбатын бородууксуйатын, сырьены уонна аһы-үөлү сүрүннээһин” государственнай программатынан уопсайа 12 хайысханан республикаҕа сүөһү иитиитэ, сылгыны үөрдээн иитии, үүнээйини үүннэрии, хотугу сир үгэс салаалара, аһы-үөлү дэлэтии уонна оҥорон таһаарар промышленность, балык хаһаайыстыбатын комплекса, тыа сиригэр нүөлсүтэр үлэни ыытыы, тыаҕа кооперацияны, дьоҕус хаһаайыстабаны, тыа сирин-уотун бигэтик сайыннарыы, производственнай объектары, агропромышленнай комплексы техническэй уонна технологическай өттүнэн уларыта тутуу, АПК көдьүүстээхтик үлэлиир усулуобуйатын тэрийии үлэлэрэ үбэ-харчыта көрүлэн, хас биирдии хайысханан туһааннаах үлэлэр ыытыллыбыттар. Ити государственнай программаны толорууга ааспыт сылга барыта 7,169 млрд. солкуобай  көрүллэн туһаныллыбыт, ол иһигэр федеральнай бюджеттан 756 мөл.солкуобай (2013 сылга туһааннаан 82%).

 

Отчуокка бэлиэтэммитинэн, федеральнай киини кытта ыкса үлэлээһин түмүгэр 2014 сыл от ыйыгар Саха Республикатыгар ыытыллыбыт регионнар икки ардыларынааҕы сүбэ мунньахха Россия 14 регионнарыттан, РФ Тыа хаһаайыстыбатыгар уонна аска-үөлгэ политикатыгар министерствотыттан, РФ Дальнай Восток сайдыытыгар министерствотыттан кэлэн кыттыбыттар. Ол түмүгэр Россия тыатын хаһаайыстыбатын уонна аска-үөлгэ министрэ Николай Федоров республика туһааннаах министерствотын кытта түһэрсибит Сөбүлэһиитигэр илии баттааһынынан, 2015 сылга сүөһүнү, дьиэ кыылын иитиигэ федеральнай киинтэн көрүллэр өйөбүл кээмэйэ улаатара күүтүллэр.

 

Республика үрдүнэн 36,7 тыһ. тонна оҕуруот аһа хомуллубут (2013 сылга тэҥнээтэххэ 100,4 %), сүөһү аһылыгын бэлэмнээһиҥҥэ ааспыт 4 сылга аан бастаан оттооһун былаана 104 % туолан (2013 сылга тэҥнээтэххэ 110,5 %), 524 тыһ. тонна от бэлэмнэммит.

 

Төрүүр ынах төбөтүгэр 10-нуу тыһыынча солкуобай көрүллэн, ити сыалга барыта 837 920 тыһ. солкуобай ороскуоттаммыт. 54 723 ынаҕыискусственнайдык сиэмэлээһин ынах уопсай ахсаанын 69 % хаппыт.

 

Министр этэринэн, тыа хаһаайыстыбатын бородууксуйатын сүрүн көрүҥнэрин оҥорон таһаарыы уопсай көрдөрүүтэ 2 109 724,3 тыһ. солкуобайга тэҥнэспит. 2014 сылга үүтү туттарыы кээмэйэ улааппыта бэлиэтэнэр: ааспыт сыллааҕар элбэх, 708,9 тонна (101%) үүт бэлэмнэммит.

 

Тыа хаһаайыстыбатын уонна аска-үөлгэ министерство сыллааҕы үлэтин отчуотун дьүүллэһиигэ Ил Түмэн тыа сиригэр уонна аграрнай политикаҕа сис кэмитиэтин председателэ Дмитрий Саввин, аҕыйах ахсааннаах төрүт олохтоох хотугу норуоттар проблемаларыгар уонна Арктика дьыалаларыгар сис кэмитиэт председателэ Елена Голомарева, Анаабыр улууһун баһылыга Иван Семенов, ТХНЧИ директора Айаал Степанов, Бүлүү улууһун муниципальнай тэриллиитин тыа хаһаайыстыбатыгар управлениетын салайааччыта Иван Тарасов, «Чурапчы» ТХКП председателэ Николай Аржаков уонна да атыттар тыл этэн кытыннылар.

 

Дмитрий Саввин этэринэн, отчуоттан көстөрүнэн 2013 сылы кытта тэҥнээтэххэ, тыа хаһаайыстыбатыгар балачча ситиһиилэр бааллар эрээри,  2010-2012 сыллардааҕы түмүктэри кытта тэҥнээтэххэ, уопсай көрдөрүүлэр уонна сүөһү ахсаана түспүт.

 

«2014  сыл бюджетыгар биһиги тыа хаһаайыстыбатыгар 6 млрд 755 мөл. солкуобайы бигэргэппиппит. Министр отчуотугар ааспыт сылга ити сыалга уопсайа 8 млрд-тан тахса солкуобай үп  ороскуоттаммыт диэн эттэ. Дальнай Востокка да, хотугу субъектарга да тыа хаһаайыстыбатыгар маннык  баһырхай үбү көрөр регион суох, биһиэхэ эрэ итиччэ үбү көрөбүт. Республикабыт Ил Дархана Егор Афанасьевич Борисов тыа хаһаайыстыбатын оҥорон таһаарааччыларын өйүүр. Тыа сирин үлэһиттэрэ сүөһү ахсаанын элбэтиигэ, оҥорон таһаарар бородууксуйаҕа, үүккэ, эккэ көрдөрүүлэрин улаатыннарыыга күүскэ үлэлиэх тустаахтар. 2013  сыл түмүгэр тэҥнээтэххэ, туһааннаах программа сорох салааларыгар балачча үчүгэй хамсааһын баара бэлиэтэнэр.Нам улууһун баһылыгын бастакы солбуйааччы улууска агрокластеры тэрийии туһунан саамай сөпкө эттэ. Мугудайга агрокластеры арыйбыттарын курдук, итинник тэринэн үлэлиэн баҕалаах улуустарга агрокластердары аһан үлэлэтиэххэ сөп. Оччоҕуна тыа хаһаайыстыбатын кадрдара үүнэн-сайдан, үлэлээн барыахтара. Оттон билигин ыанньыксыт, бостуук, сылгы көрөөччү тиийбэт диибит. Республика парламенын депутаттара тыа хаһаайыстыбатын, тыа сирин өйүүбүт, өйүөхпүт даҕаны, бары тыаттан кэлбит дьоммут. Быйылгы сыл бюджетыгар тыа хаһаайыстыбатыгар 7 млрд 400 мөл. кэриҥэ солкуобайы бигэргэттибит. Ити ааспыт сылга көрүллүбүттээҕэр миллиард кэриҥинэн элбэх үп. Онон миэстэтигэр ити үп тиийэн, үлэ-хамнас барарын хааччыйыыга үлэлиэххэ", -- диэн туран, норуот депутата Таатта улууһа  2015  сылы Тыа хаһаайыстыбатын сылынан биллэрэн, күүскэ ылсан үлэлиир хайысханы тутуспута үтүө холобур буоларын бэлиэтээтэ итиэннэ парламент үп-харчы чорбойорунан тыа хаһаайыстыбатын, тыа сирин сайдыытын өйүүр өттүгэр ыкса үлэлэһэргэ бэлэмин туһунан эттэ.

 

Норуот депутата Елена Голомарева отчуоту дьүүллэһиигэ чуолаан табаны иитиигэ государство өттүттэн төһө болҕомто уурулларыгар тохтоон кэпсэттэ. «Биһиги кэмиттиэппит дьиэ табатын иитии салаатыгар сүрүн болҕомтотун ууран үлэлиир. Бу салааҕа министерство өттүттэн үлэ барар диибит, ол эрээри манна быһыы-майгы эриэ-дэхси буолбатах, суһал быһаарыылары ылар түгэннэр да бааллар. Мин соторутааҕыта биир улуус баһылыгын отчуотугар сырыттым. Онно дьон улуус тыа хаһаайыстыбатыгар управлениетын салайааччытыттан, үлэлээбитэ балтараа сыл буолбут, «таба ыстаадатыгар хаста тахса сырыттыҥ» диэн ыйытыытыгар, «тахса сылдьа иликпин» диэн хоруйдаата. Дьэ, бу салааҕа сыһыан хайдаҕа мантан саҕаланар», -- диэн эттэ уонна табаһыкка хамнас быһыытынан көрүллэр төлөбүрү  20  тыһыынчаҕа тиэрдэргэ муниципальнай тэриллиилэр уонна таба хаһаайыстыбалара бэйэлэрин өттүлэриттэн төлөбүрү көрөр гына дьаһаныахтара диэн эрэнэрин биллэрдэ.

 

Елена Голомарева субсидияҕа 50-тан тахса сүөһүлээх эрэ дьон тиксиэн сөбүн ыйан туран, тыа хаһаайыстыбатын салааларыгар барыларыгар министерство өттүттэн биир тэҥ сыһыан буолбакка, ордук Арктика сиригэр-уотугар тыа хаһаайыстыбатыгар үлэлээччилэргэ ураты сыһыан, сылгы ахсаанын элбэтиигэ болҕомтону ууруу баар буоллаҕына, тыа хаһаайыстыбатынан дьарыктаныан баҕалаахтар үксүөхтэрин сөп диэн министр Александр Артемьевка уонна Арктика дьыалаларыгар Госкэмитиэт председателигэр Алексей Киселевка туһаайан эттэ.

 

Отчуоттуур мунньах түмүгэр СР Тыа хаһаайыстыбатыгар уонна аска-үөлгэ министерствотын 2015 сыллааҕы үлэтин үчүгэйинэн сыаналаатылар.