Норуот депутата бастаан Бүлүү улууһугар, онтон Үөһээ Бүлүү улууһугар сылдьан, быыбардааччыларын кытта көрүстэ, ылыллар сокуоннар миэстэтигэр хайдах үлэлииллэрин билсэр сыаллаах олохтоох салалтаны, тэрилтэлэр коллективтарын кытта көрсөн кэпсэттэ. Марфа Филиппова бу сырыытыгар, бастатан туран, Бүлүү куоратыгар Ил Түмэн олохтоох салайыныы боппуруостарыгар сис кэмитиэтэ олунньу 4 күнүгэр ыыппыт Бүлүү бөлөх улуустарын зональнай сүбэ семинарыгар итиэннэ Үөһээ Бүлүүгэ олунньу 10 күнүгэр республика Ил Дархана Егор Борисов 2017 сылга бу улууска ыытыллыахтаах 20-с Манчаары спортивнай оонньууларын тэрээһин боппуруоһугар сүбэ мунньаҕар кытынна.

 

 

Марфа Филиппова бэлиэтииринэн, Бүлүү бөлөх улуустарын уонна нэһилиэктэрин баһылыктара, улуустар Сэбиэттэрин депутаттара, нэһилиэктэр бэрэстэбиитэллээх уорганнарын депутаттара кыттыбыттар эрээри, ыаллыы улуустарнэһилиэктэриттэн бэрт аҕыйах депутат баар. “Мин сүбэ семинарга республика парламенын үлэтин, сокуону бастакы, иккис, үһүс ааҕыыларга ылыныыларга регламены тутуһуу, туһааннаах кэмитиэттэр туох боломуочуйалаах үлэлииллэрин, ханнык боппуруостары көрөллөрүн туһунан кэпсээтим. Миэстэтиттэн бэйэни салайыныы эрэ боппуруостарыгар эрэ буолбакка, доруобуйа харыстабылыгар, үөрэхтээһиҥҥэ, айылҕа харыстабылыгар, общественнай тэрилтэлэргэ, предпринимателлэргэ сыһыаннаах боппуруостарга бэйэлэрин этиилэрин киллэрэннэр, сокуону көҕүлүүр кыахтарын туһаналларыгар, бу өттүгэр күүскэ ылсан үлэлииллэригэр ыҥырдым. Тоҕо диэтэххэ, кинилэртэн ааспыт сылга биир эрэ сокуон барыла киирэн ылыллыбыта. Ньурба депутата рейтинговай куоластааһын диэни тэрийиэххэ диэн этии киллэриитэ сөптөөх дии саныыбын. Тоҕо диэтэххэ, биһиги, депутаттар, былырыын саҥа сокуон киирэригэр нэһилиэнньэ дьүүлүгэр таһааран баран сокуону ылыныаҕыҥ диэн уопуту тарҕаппыппыт”, диэн туран, Марфа Филиппова ылыллыахтаах сокуоннарга дьон туох этиилээҕий, олоххо киирэр түгэнигэр хайдах дьайыаҕай диэн, ааспыт сылга Үөһээ Бүлүү уонна Горнай улуустарын нэһилиэктэригэр барытыгар тиийэ сылдьыбытын кэпсээтэ. Онон сүбэ мунньахха сокуону дьүүллэһиигэ нэһилиэнньэни кытыннаран, рейтинговай куоластааһыны интерактивно даҕаны киллэрэн, сокуону ырытыыга, нэһилиэнньэ этиилэрин истии наадалааҕын туһунан кэпсэтии тахсыбыт. “Бу өттүгэр Ил Түмэн портала өрүү аһаҕас. Онно ханнык сокуоннар ылыллаары тураллара, депутаттар ханнык сокуоҥҥа туох этиилэри киллэрбиттэрэ, мунньахтар стенограммалара барыта баар, аһаҕас диэн кэпсээтим”, -- диир норуот депутата.  

 

 

Кэпсэтиилэргэ аутсорсинг боппуруоһа эмиэ көтөҕүллүбүт. Онно, холобура, оҕо саадын үлэтин хааччыйыыны – оҕо аһын астааһын, таҥаһын сууйааһын курдук эппиэттээх үлэлэри аутсорсиҥҥа биэрэр сатамматын, үлэһиттэрин сарбыйан, кинилэри социальнай харалтата суох гыналлара ыараханын бэлиэтииллэр. 

 

“Государство уонна муниципалитеттар наадыйар табаардарын атыылаһыыга тендердэри ыытыыга муниципальнай сакаастары туруорууга бытаарыы тоҕо тахсарын ыйыталаһаллар. Бу манна быһааччы сыһыаннаах 44-с №-дээх федеральнай сокуоҥҥа Саха сирэ уларытыы киллэрдэҕинэ хайдаҕый диэн этиилээхтэр. Ыраах-ыраах бытанан олорор улуустары, нэһилиэктэри бородууктанан хааччыйыыга ас-үөл, атын да матырыйааллар даҕаны харайыллар болдьохторо төһө эппиэттэһиэхтэрэй диэн сэрэхэдийэллэр”, -- диэн Марфа Филиппова бу федеральнай сокуоҥҥа уларытыы киллэрэн, аукционнары, атыылары, куонкурустары ыытыыга хааччахтааһыны киллэрэллэрэ буоллар диэн муниципальнай салалталар үлэһиттэрэ этии киллэрэллэрин бэлиэтээтэ. Тоҕо диэтэххэ, билигин ити куонкурустар, тендердэр бүтүн Россия үрдүнэн барар буоланнар, муниципальнай сакааска электроннай портал нөҥүө Россия ханнык баҕарар муннугуттан куонкуруска кыайан үлэлии кэлэллэр. “Куонкуруска кыайаарылар, кэпсэтэр суумаларын дэлби кыччатан кэбиһэннэр, үлэһиттэрин хамнастара кыра буолуохтаах. Ол, биллэн турар, үлэ хаачыстыбатыгар охсуулаах буолар. Дьэ, ол иһин федеральнай сокуоҥҥа уларытыыны киллэрэргэ этии киллэрдилэр”, -- диэн кэпсиир норуот депутата.

 

Салгыы Марфа Филиппова быйыл 85 сылын туолаары олорор, Бүлүү куоратыгар республика саамай кырдьаҕас аптекаларыттан биирдэстэригэр сылдьан, үлэ коллективын кытта көрсүбүтүн кэпсээтэ. Аптека саҥа поликлиника дьиэтигэр үлэлиир. Уруккуттан үлэлиир коллектив производственнай отделын үлэлэтэ олорор. Тэрилтэ  государственнай уонна муниципальнай сакаастары толороругар итиэннэ оборотнай средстволарын хаҥатынарыгар эмиэ ити үөһэ ахтыллыбыт 44 №-дээх федеральнай сокуон атахтыырын ыйаллар. “Эргитэр ордук үбэ суох кыра аптека “контрагы толоруу ” диэн балаһыанньаҕа олоҕуран, улахан сууманы ууран атыылаһан, сакаас оҥоһуллан бүппүтүн эрэ кэннэ көрүллэр 5 бырыһыаммытын төннөрүөхтээхтэр диэн аптека үлэһиттэрэ этэллэр. Онон туһааннаах ити сокуоҥҥа уларытыыны киллэриигэ үлэлэһиэҥ этэ дуо диэн этиилээхтэр. Бу этиллэр федеральнай сокуоннарга биһиги үчүгэйдик сыныйан көрөн, кыттарбыт эрэйиллэр”, -- диэтэ Марфа Филиппова.

 

Тыа нэһилиэктэригэр фармацевтар тиийбэттэринэн аптекалар суохтар. “Дьиҥинэн, предприниматель ылсыан сөп эрээри, фармацеба суох аптека арыйар кыаҕа суох. Университет уонна колледж ити идэҕэ специалистары бэлэмниир эрээри, тыа нэһилиэктэригэр тиийбэккэ, биллэр биричиинэнэн куоракка, улуус кииннэригэр хаалаллар. Ол иһин туруорсар туруорсуулара – кадр кэлэригэр. Манна мин тус баҕа санаам диэн -- “Тыа сирин доктора” программаҕа “Тыа сирин фармацеба” диэни киллэрэр сөп этэ. Ити туһунан парламент туһааннаах кэмитиэтигэр этэ сылдьыбытым.

 

Ити көрсүһүүттэн өссө биир проблема көстөн таҕыста диир депутат. Урут сэбиэскэй кэмҥэ 25 сыл үлэлээбит стажтаах медсестралар курдук, фармацевтар эрдэ пенсияҕа барар кыахтаналларын, эми оҥорууга доруобуйаҕа буортулаах химикаттарынан быһаччы дьарыктанар үлэлээхтэрин быһыытынан хамнаска, пенсияҕа эбии көрүллэрин сокуонунан бигэртэтиини туруорсаллар. Фармацевтар оннук испииһэктэн сотуллан олороллор. Кинилэр предпринимательскай үлэ чэрчитинэн да буоллар, муниципальнай аптека быһыытынан улуус сакааһынан улуус нэһилиэнньэтин эминэн-томунан хааччыйаллар.

 

 

“Олохтоох салайыныы итиэннэ олохтоох суолталаах боппуруостары нэһилиэктэргэ биэрии тустарынан сокуоннарга уларыйыылар киириилэрин,  бу сокуоннарынан боломуочуйалар хайдах бэриллиэхтээхтэрин, баһылык быыбарын тустарынан боппуруостары Ил Түмэн депутаттара кэлэн быһааран биэрбиттэригэр махтаналлар. Нэһилиэктэртэн бэйэлэрин бэрэстэбиитэллээх былаастарын депутаттарын, специалистарын бу өттүгэр үөрэтиэхтэрин баҕалара сүрдээх. Ол эрээри Үөһээ Бүлүү улууһуттан 4 эрэ киһи кэлбитэ кыра. Кэпсэтиилэргэ кыттыбыт Бүлүү бөлөх улууһун депутаттарын үксүлэрэ депутаттар истэриттэн баһылыгы талар наадата суох, дьон талар быраабын күөмчүлээбэккэ, баһылыгы быһаччы куоластаан таларга диэн санааны тутуһалларын биллэрдилэр”, -- диэн норуот депутата ити мунньахха кыттыбыт депутаттар нэһилиэктэр устааптарын уларытыыга итинник өйдөбүлүнэн салайтарар санаалаахтарын ыйда.

 

Марфа Филиппова салгыы ити сүбэ мунньахха тахсыбыт кэпсэтиилэргэ боломуочуйаны биэрии туһунан элбэх ыйыталаһыы баарыгар тохтоон, ити боппуруоска Олохтоох салайыныы департаменын, Ил Түмэн юридическай управлениетын специалистара ыыппыт семинардара улахан туһалаах буолбутун бэлиэтээтэ. “Олохтоох бэйэни салайыныы уорганнарыгар боломуочуйаны сүктэрии туһунан сокуоммутугар кинилэр 13 боломуочуйаны ылалларыгар биир сылы биэрэн, быыһык кэм диэни туруорбуппут. Нэһилиэктэртэн кэлэн кыттыбыт дьон “олохтоох салайыныыга боломуочуйалары биэрэртэн туттунумаҥ,  харчыта баар буоллаҕына, биһиги үлэлиэх этибит”, дииллэр. Оттон сорохтор үбүлээһинэ кыаллыбат, онон ити боломуочуйалары улуус таһымыгар биэрэр сөбүн эбэтэр бэйэ олохтоох салайыныыга биэрэр олус ыараханын бэлиэтииллэр.

 

Бүлүү улууһун Сэбиэтин мунньаҕын депутата Матвеев Алексей Васильевич тыа хаһаайыстыбатын боломуочуйатын нэһилиэктэргэ бэйэлэригэр биэрэргит буоллар диир. Оччоҕуна нэһилиэктэр ити кэлбит харчыны чөкө олорон эрэ төһө киһи хотон туттуон баҕалааҕынан көрөн, үүт харчытын төһөҕө диэри үрдэтэр сөбүн барытын миэстэтигэр үчүгэйдик быһаарыа этилэр диир. Тыа хаһаайыстыбатын боломуочуйатын толорууга сорох улуустарга ынах төбөтүгэр уонна үүккэ кэлбит харчыны нэһилиэнньэҕэ бириэмэтигэр тиэрдибэккэ, уһатааһын, тардыы баар. Тыа хаһаайыстыбатын боломуочуйатын нэһилиэктэр муниципальнай тэриллиилэрин дьаһайыытыгар биэрэр туһунан этиини үөрэтиигэ ылыахха сөп дии санаатым.

 

Үүт харчытын 30 солкуобай оҥордугут эрээри, ынах төбөтүгэр көрүллэр харчытын быстыгыт диэн Хампа нэһилиэгиттэн депутат Осипова Мария Дмитриевна дьон санаатын тиэртэ. Кини этэринэн, Хампа нэһилиэгэр урут 400 ыанар ынах баар эбит буоллаҕына, билигин 200 эрэ хаалбыт. Урут тыһыынчанан сүөһү баар эбит буоллаҕына, билигин 400 эрэ сүөһү баар диэн туран, кини маннык тэтиминэн ханна үөтэлиэхпитий диэн хомуруйан тыл эттэ.

 

Депутат Алексеев Василий Иванович сир, ойуур, уһаайба боппуруостарын барытын нэһилиэк баһылыга быһаарара буоллар диэн тыл эттэ. Дьон сир, уһаайба ылаары гыннахтарына, улуус баһылыгын нөҥүө быһаарыллар. Ону миэстэтигэр баар балаһыанньаны билэн-көрөн олорор олохтоох дьаһалта уонна олохтоох депутаттар ити боппуруостары миэстэтигэр быһаарар боломуочуйаны сүгүөхтээхтэрин, улууһунан эргитэн быһаарыыга бытаарыы, сыыһа-халты биэрии да баарын кини бэлиэтиир.

Тыа сирин дьоно арыгы атыытын бэрээдэктиир саҥа сокуоммут дьайыыта хайдаҕын туһунан эттилэр. Бородуукта атыылыыр маҕаһыыннар туспа хос оҥорон бараннар, нөҥүө өттүгэр ааннары арыйан, үлэлээбиттэрин курдук үлэлии олороллор, онон саҥа сокуон көдьүүһүн бириэмэ көрдөрүө диэн санааларын эттилэр.

 

Үөһээ Бүлүүттэн депутат Валерий Васильев-Муттуххай Бороҥ сэттэ оҕолоох ийэлэргэ “Күн Күбэйэ” диэн ааты анааһын туһунан этии киллэрдэ. Ийэ улахан оҕото 18, кыра оҕото 3 саастаах буолуохтаах диэн билигин баар ирдэбил табыгаһа суоҕун ыйда. Ийэ улахан оҕото 18-н туолбут буоллаҕына, кырата 3-н ааһан хаалбыт буолан ити аакка хапсыбакка хаалара баар суол. Материальнай ороскуота суох аҥардас ааты биэрэргэ оҕолор саастарынан хааччаҕы ылан кэбиһиэ этигит диир. Ити курдук дьон-сэргэ материальнай состоруута суох “Күн Күбэйэ”, “Сэрии оҕолоро” бэлиэ курдук, чиэскэ-бочуокка, моральнай өйөбүлгэ наадыйар. Билиҥҥи кэмҥэ дьон настырыанньата улахан оруоллааҕын быһыытынан бу өттүгэр болҕомтобутун уурарбыт эрэйиллэр.

“Кыаммат киһи өлөн хааллаҕына, “бу киһибитин бачча тымныыга сири-буору хаһан, хайдах кистиибит” диэн муниципалитеттар кыһалҕаны көрсөллөр. Ол иһин киһи өллөҕүнэ бэриллэр социальнай төлөбүрү үрдэтэр сокуону көрүҥ дииллэр. Ити курдук дьоҥҥо наадалаах боппуруостарга Российскай сокуоҥҥа уларытыылары киллэриигэ үлэлэһиэххэ наада.

 

 

Үөһээ Бүлүүгэ быыбардааччыларбын кытта көрүстүм. Общественнай приемҥа 11 киһи кэлэн кэпсэттэ. Дьоннор аны үөрэнэннэр, туруорсар боппуруостарын суругунан илдьэ кэлэр буолбуттар. Былырыыҥҥы үлэм түмүгүнэн кинилэр суруктарыгар барыларыгар сүбэ биэрэн, сорҕотун быһааран, атын министерстволарга биэдэмистибэлэргэ ыыппыт суруктарбар хоруйдарын копиятын оҥорон хоруйдаабытым. Депутат сүрүн үлэтэ сокуону бэлэмнээн оҥоруу, ылыллыбыт сокуон олоххо хайдах үлэлиирин хонтуруоллааһын буоларын дьон үксэ өйдүүр гынан баран, материальнай көмөнү, дьиэни-уоту көрдөһөөччүлэр бааллар. Холобура, тыаҕа олоробун, сэттэ оҕолоохпун, оҕолорум үөрэнэллэригэр куоракка дьиэлэнэрбитигэр көмөлөһүҥ диэн материальнай көрдөһүү баһыйар. Ырыынак усулуобуйатыгар олорбуппут ыраатта, киһи олоҕун уйгутун, усулуобуйатын бэйэтэ оҥостор кэмигэр олоробут. Ол эрээри государство бу маннык көрдөһөр дьоҥҥо ханнык ньыманан көмөлөһөрүгэр сокуонунан көрөн тиксэр кыахтааҕынан көмөлөһүөххэ сөп.

 

Доруобуйа харыстабылын боппуруоһугар Үөһээ Бүлүү улууһун кылаабынай враһын Светлана Семеновна Сибирякованы кытта кэпсэттим. Кини федеральнай нормативтары үрдэттэххэ эрэ биһиги тыа сиригэр врачтардаах, фельдшердээх, практика врачтаах, терапевт, педиатр врачтардаах буолуохпутун сөп диир. Ол иһин “Уопсай практика враһын офиһа” диэни аһаары, дьиэ кэргэн доктордарын бэлэмнэтэ сылдьабын диир. Доктордар кэллэхтэринэ, стационардарын саптаран баран, нэһилиэнньэни кытары амбулаторнай ньыманан ыарыыны эрдэттэн сэрэтиигэ үлэлиэхтээхтэр. Онон улуус кииниттэн ыраах да буоллаллар участковай балыыһата суох үлэлиэхтэрин сөбүн курдук эттэ. Кини этэринэн, кыра нэһилиэктэргэ дьиэ кэргэн враһа ыарыһаҕы амбулатория усулуобуйатыгар көрөн баран, дьиэтигэр эмтэниэн сөп, бастакы медицинскэй көмө миэстэтигэр оҥоһуллара хааччыллар. Бу боппуруоска парламент туһааннаах кэмитиэтигэр кэккэ этиилэрбитин киллэриэхпит диэн эрэнэбин.

 

Үөһээ Бүлүүгэ инбэлииттэр обществоларын отчуоттур-быыбардыыр конференцияларыгар сырыттым. 45 делегаттаах улахан конференция буолла. Сүрдээх көхтөөхтүк үлэлиир общество. Мин социальнай эйгэҕэ ханнык сокуоннар ылыллыбыттарын билиһиннэрдим.

 

Улуус мунньаҕын сессиятыгар сырыттым. Сессия кэмигэр депутаттар улууска сокуону ырыта, быһаара Ил Түмэн кэмитиэттэриттэн депутаттардаах көһө сылдьар сүбэ мунньаҕы ыыта кэлэргэ көрдөстүлэр. Кинилэр ити көрдөһүүлэрин кэмитиэттэргэ тиэрдиэм.  

Олунньу 10 күнүгэр Үөһээ Бүлүүгэ республика Ил Дархана Е.А.Борисов 2017 сылга бу улууска ыытыллыахтаах 20-с Манчаары спортивнай оонньууларын тэрээһин боппуруоһугар ыыппыт сүбэ мунньаҕар кытынным. Мунньахха спортивнай тутуулартан саҕалаан, инфраструктура, бөһүөлэги киэргэтии боппуруостара көрүлүннүлэр.

Ити курдук Ил Түмэн депутата Марфа Филиппова Бүлүүгэ уонна Үөһээ Бүлүүгэ быыбардааччыларын кытта көрсүһүүтэ элбэх, сонун өрүттэрдээх буолла.