Ааспыт нэдиэлэҕэ Ил Түмэн бэрэссэдээтэлин солбуйааччы, Саха сирин агрооскуолаларын Сүбэтин президенэ Александр Жирков Сүбэ уочараттаах мунньаҕын ыытта.
Мунньахха үөрэх министрин солбуйааччы Евдокия Никифорова, тыа хаһаайыстыбатын министрин бастакы солбуйааччы Николай Попов, Саха Республикатын наукаларын Академиятын вице-президенэ, тыа хаһаайыстыбатын наукатын доктора Афанасий Чугунов, агрооскуолалар бэрэстэбиитэллэрэ уо.д.а. кыттыыны ыллылар.
Ыһыахха — бастакы наҕараадалар
Тыа сирин инникитэ ыччаттарбытыттан улахан тутулуктаах. Кинилэр тыа хаһаайыстыбатын идэлэрин баһылааннар, олохсуйаннар дэриэбинэлэрбитин сайыннарыахтара турдаҕа. Ол эрээри глобализация, урбанизация кэмигэр итиннэ туһуламмыт сыаллаах-соруктаах үлэ барбат буоллаҕына, уустуктардаах буолуоҕа.
Биллэрин курдук, өрөспүү-бүлүкэбитигэр энтузиаст дьон көмөлөрүнэн агрооскуолалар Союзтара тэриллибитэ. Толорооччу дириэктэринэн Николай Жирков талыллан үлэлиир. Дойдуга дуольнай үөрэхтээһиҥҥэ күүстээх болҕомто ууруллар кэмигэр кэскиллээх дьыала тэриллиннэ дии саныыбын. Бу оскуолаларга үөрэммит оҕолорбут инникитин тыа хаһаайыстыбатын специалистара буоланнар тыабыт сирин өрө тардыахтара, чэчирэтиэхтэрэ турдаҕа.
РФ Бырабыыталыстыбатын 2136 №-дээх “2020 сылга диэри Российскай Федерация тыатын сирин бигэтик сайыннарыы Концепциятын туһунан” дьаһала тахсан турардаах. Бу официальнай докумуоҥҥа сурулларынан, тыа хаһаайыстыбатын салаата сайдыылаах дойдулартан 8-10 төгүл хаалан иһэр. Докумуоҥҥа тыа сирин нэһилиэнньэтин олоҕун таһыма быстар наһымах диэн ыйылла сылдьар. Ыччакка агротехнологическай хайысхалаах үлэни ыыттахпытына, ити сайдыылаах дойдулартан улахан хаалыыбытыттан тахсыахпыт турдаҕа.
Кылгас кэм устатыгар бу хайысхаҕа үгүс өрүттээх үлэ барда уонна бара турар. Ол курдук, агрооскуолалары нуорма-быраап өттүнэн бөҕөргөтүүгэ, статустарын үрдэтиигэ, үбүлэниилэрин кэҥэтиигэ үгүс үлэ ыытылынна. «Саха Өрөспүүбүлүкэтин тыа сиринээҕи үөрэх тэрилтэлэрин туһунан» сокуоҥҥа агротехнологическай хайысхалаах оскуолалары сайыннарыы туһунан ыстатыйа киллэриллибитэ.
Агротехнологическай хайысханан үлэлиир оскуолалар Россияҕа суохтар. Ааспыт сылга Мэҥэ-Хаҥалас улууһун Хорообутугар ыытыллыбыт агротехнологическай хайысхалаах оскуолалар семинар-мунньахтара үрдүк таһымнаахтык ыытыллыбыта. Онно Хорообут оскуолатын холобуругар агрооскуолалар моделларын бырайыактарын билиһиннэрбиттэрэ. Моделга тыа хаһаайыстыбатын салаалара, научнай өрүттэр, иитии, нормативнай-правовой боппуруостар толору хабыллыбыттар этэ. Ил Түмэн депутата Александр Уаров: “Модель бырайыагын билиһиннэриини сүрдээх интэриэһиргээн иһиттим. Олус сөптөөхтүк оҥоһуллубут. Бары хайысха хабыллыбыт. Передовой уопут быһыытынан сыаналыам этэ. Өрөспүүбүлүкэҕэ эрэ буолбакка, Россияҕа хайа баҕарар тарҕанар кыахтаах бырайыак. Киэҥ аренаҕа тахсыахха наада”, - диэн эппитин өйдөөн хаалбытым. Агрооскуолалар статустарын чуолкайдыырга, үрдэтиигэ эмиэ элбэх үлэ барда. Ол курдук, маннык оскуолаларга үлэлиир учууталлар хамнастара үрдүүрүгэр үлэ ыытылынна.
Ааспыт сайын ити оскуолалар үөрэнээччилэрэ Кытайга тиийэннэр, тыа хаһаайыстыбатын салаатын кытары билсибиттэрэ уонна Араҥас муораҕа дуоһуйа сөтүөлээбиттэрэ.
Тыа сирин оскуолаларыгар маннык улахан болҕомто ууруллара санааны көтөҕөр эрэ.
Мунньахха бастакы боппуруоһунан өрөспүүбүлүкэ агротехнологическай хайысхалаах оскуолаларын Союһун наҕараадаҕа хамыһыыйатын састаабын бигэргэттилэр. Бу иннинэ наҕараадалар тустарынан балаһыанньа ылыллыбыта. Ол курдук, агротехнологическай иитиини уонна үөрэтиини сайыннарыыга биллэр-көстөр кылааттарын киллэрбит дьоҥҥо өрөспүүбүлүкэ агротехнологическай хайысхалаах оскуолаларын Союһун хары чаһылаах Бочуотунай грамотата, Махтал суруга, диплома уонна толорор дирекция Махтал суруга туттарыллыахтара.
Ааспыт сыллаахха агрооскуолалар ыһыахтара бурдугунан, кыыһар кыһыл сардааналардаах Аммаҕа ыытыллыбыта. Быйылгы уйгу-быйаҥ ыһыах көнө-налыы сыһыылардаах Уус-Алдан улууһун Суотту бөһүөлэгэр буолуоҕа. Манна бастакы наҕараадалар туттарыллыахтара.
Үбүлээһин боппуруоһугар
Мунньахха агротехнологическай хайысхалаах оскуолалар 2011-2012 сыллардааҕы үп-хаһаайыстыбаннай үлэлэрин туһунан иһитиннэриини үөрэх министерствотын статистикаҕа уонна бюджет политикатыгар отделын салайааччыта Алексей Петров оҥордо.
Саха сиринээҕи агротехнологическай хайысхалаах оскуолалар Сүбэлэрэ, үөһэ ахтан аһарбытым курдук, статустара үрдүүрүн, үбүлээһиннэрэ кэҥиирин туһугар улахан үлэни ыытта. Ил Түмэн бэрэссэдээтэлин солбуйааччы, Саха сирин агрооскуолаларын Сүбэтин президенэ Александр Жирков бу хайысхаҕа үгүс сыратын уурбутун бэлиэтиэм этэ. Амма улууһун Абаҕа сэлиэнньэтигэр буолбут «Саха Өрөспүүбүлүкэтин агротехнологическай хайысхалаах уопсай үөрэх тэрилтэлэрин инновационнай үлэлэрэ» диэн тиэмэҕэ ыытыллыбыт семинар-мунньахха кини агрооскуолалар кыра комплектаах оскуолалары тэҥэ, Саха сиринээҕи тыа оскуолаларыгар киирсэллэр, үөрэх тэрилтэлэрин уопсай ахсааныттан тыа оскуолалара 72% хабаллар, олор бары государствоттан быраап өттүнэн эрэ буолбакка, үбүнэн, үөрэх-методическай көмөнөн өйөбүлгэ наадыйаллар диэн ыйбыта.
Өрөспүүбүлүкэбитигэр барыта 57 агротехнологическай хайысхалаах оскуола баар. Итинтэн 46 оскуола үлэ саҥа (НСОТ), оттон 11-рэ үлэ сүрүн (ОСОТ) төлөбүрдэрин ситимигэр олороллор. Үлэһиттэр хамнастарыгар барыта 1 млрд. 213 мөл. солк. көрүллүбүт. Үлэ саҥа төлөбүрүн ситимигэр олорооччулар ханнык да мэһэйэ суох үбүлээһин нормативыгар 40% төлөбүрү ылаллар эбит. Оттон үлэ сүрүн төлөбүрүн ситимигэр олорооччу агрооскуолалар сорохторо үбүлэниигэ кыһалҕаны көрсүбүттэр. Холобур, Муома улууһугар баар агрооскуола итинник үлэ төлөбүрүн ситимигэр олороннор 40% сүтэрбиттэр. Дьиҥэ, бары оскуолаларга ханнык үлэ төлөбүрүн ситимин талалларыгар кыах бэриллибит эбит. Ол эрээри итинник төлөбүргэ олорооччулар сорохторо штаттарын үчүгэйдик көмүскээннэр 40% сүтэрбэтэхтэр. Ити түмүгэр учууталлар хамнастара үрдээбит. Маныаха Алексей Кузьмич биир үчүгэйдик быһаарылла илик боппуруоһу бэлиэтээтэ. Ол курдук, сорох оскуолаларга агротехнологическай хайысхалаах элективнай курстары ыыппат да учууталлар хамнастара 40% үрдээбит. Кини инникитин ити учуоттаныахтаах диэн ыйда.
Алексей Петровка үгүс ыйытыылары биэрдилэр. Ол курдук, 57 агрооскуолаттан хас оскуолаҕа «Трактороведение» предмети үөрэтэллэрин интэриэһиргээтилэр. Уон биэс эрэ оскуолаҕа ити предмеккэ үөрэтэллэр эбит. Итини таһынан агрооскуолалар хаһаайыстыбаннай үлэлэрин-хамнастарын туһунан отчуоттууллар дуо диэн туоһуластылар. Агрооскуолалар хас сылын ахсын ыытар үлэлэрин-хамнастарын отчуоттуулларын туһунан бэлиэтээтилэр. Ил Түмэн депутата Сергей Сюльскай: «Муома улууһун Индигиир орто оскуолата Абый улууһун Мугурдаах оскуолатын кытары үөрэнээччилэрин ахсаана тэҥнэр уонна тоҕо үбүлэниилэрэ 1 мөл. солк. намыһаҕый?» - диэн ыйытта уонна толору, этэргэ дылы, киһини астыннарар харданы истибэтэ. Хамнаска сыһыаннаах ыйытыылар эмиэ бэрилиннилэр. Манна өйдөммөт боппуруостар бааллара көһүннэ.
Тыа хаһаайыстыбатын министерствота хас да сылтан бэттэх агрооскуолалары үбүнэн өйүүрүн билэбит. 2010 сылга итиннэ 5 мөл. солк. көрүллүбүтэ. Оттон ааспыт сыллаахха 10 мөл. 500 тыһ. солк. көрүллүбүтүттэн, 9 мөл. 605,1 тыһ. солк. ороскуоттаммыт. 894,9 тыһ. солк. үп туттуллубатах. Сайыҥҥы лааҕырдары тутууга уонна реконструкциялааһыҥҥа — 3 мөл. 850,0 тыһ. солк., тыа хаһаайыстыбатын техникатын уонна оборудованиетын ылыыга — 4 мөл. 335,1 тыһ. солк., сүөһүнү ылыыга — 1 мөл. 420,0 тыһ. солк. үп бэриллибит. Александр Николаевич үп туттуллубакка, ороскуоттаммакка хаалбытын улахан итэҕэһинэн аахта уонна атырдьах ыйынааҕы учууталлар мунньахтарыгар агрооскуолаларга үп-хаһаайыстыбаннай, нолуок боппуруостарыгар семинар ыытарга эттилэр. Кини: «Быйылгы сылга көрүллүбүт үп барыта туһаҕа тахсыахтаах, механизм толкуйданыахтаах. Инникитин тыа хаһаайыстыбатын министерствота көрөр үбүн 20 мөл. солк. тиэрдиэхтээхпит», - диэн эттэ. Маны таһынан Александр Жирков Жатайга баар Григорий Эм хаһаайыстыбатыгар агрооскуола үөрэнээччилэрин лааҕырдарын аһан үлэлэтэргэ эттэ.
2011 сыллаахха үчүгэй үлэлээх Ураһалаах, Кэбээйи, Тулуна орто оскуолалара 500 тыһ. солк. граннары ылары ситиспиттэр.
Быйылгы сылга тыа хаһаайыстыбатын министерствота агротехнологическай хайысхалаах оскуолалары өйөөһүҥҥэ 12 мөл. 000,0 тыһ. солк. үп көрүллүбүт.
Людмила Ноговицына, «Ил Тµмэн» ха´ыат