Быйыл бала±ан ыйын 1 кµнµттэн ыла о±о ³йµгэр-санаатыгар, сиэригэр-майгытыгар, уопсай духуобунай сайдыытыгар, доруобуйатын туругар охсуулаах информацияттан ара²аччылыыр ту´унан федеральнай сокуон кµµ´µгэр киирдэ.
Бу сокуон би´иги республикабытыгар хайдах µлэлээн эрэрин ту´унан Ил Тумэн депутатын, парламент бастайааннай секретарын, ¥³рэхтээ´и²²э, наука±а, культура±а уонна сонннуары киэ²ник тар±атар средстволарга сис кэмитиэт чилиэнин Оксана Винокурованы кытта кэпсэттибит.
- Оксана Александровна, са²а сокуон ³сс³ кµµ´µгэр киирэ илигинэ бу сокуон барылын Тула быйыл саас э´иги «т³гµрµк остуол» тула дьµµллэ´иини тэрийэн ыыппыккыт. Дьон туох санаалары этэллэрий?
- Парламент сис кэмитиэтин, дьахтар-парламентарийдар кулууптарын чилиэннэрэ, ийэ, дьахтар буоларым да и´ин мин бу са²а сокуон кµµ´µгэр киирбитин би´ириибин. Би´иги муус устар 17 кµнµгэр бу сокуону ырытар, дьµµлэ´эр кэпсэтиини та´аарбыппыт. Дьµµллээ´и²²э кыттыбыт дьон биир санаанан бу сокуон тахсарын ³йµµллэрин биллэрбиттэрэ.
Эдэр ыччаттар маны саамай с³пт³³±µнэн аа±аллар. Ол гынан баран, кинилэр республика и´игэр тахсар бэчээт, ха´ыат, сурунаал, телевидение сонуннарынан му²урданыахтарын ба±арбаттар, интэриэстэрэ киэ² буолан, балар интэриэ´и тардыбаттар диэн аа±аллар. Кинилэр араас информациялары федеральнай суолталаах средстволартан ылаллар. Ол сылдьан бэйэлэригэр буортулаах уонна охсуулаах информация±а эмиэ тµбэ´эллэр. Олоххо уопута суох, ³й³-санаата, уйул±атын туруга кытаата илик о±о ити информациялартан олох араас к³стµµлэригэр сыы´а ³йд³бµлµ ылыан, тиэрэ суолу туту´уон с³п.
Оннук буолбатын наадатыгар би´иги ыччаттарбытын мантан ара²аччылыыр сокуоннары ылынарбыт били²²и кэм ирдэбилэ буолла. Парламент бу ининнээ±и ы²ырыытын депутаттара бу боппуруоска ту´ааннаах «О±о доруобуйатыгар, этигэр-хааныгар, интеллектуальнай, психологическай, духуобунай, сиэр-майгы ³ттµнэн сайдыытыгар хоромнуньу сэрэтэр дьа´аллар тустарынан» республика сокуонун ылынан тураллар. Манна сы´ыаннаах уопсайа икки сокуон ылыллыбыта. Бу сокуоннарбыт са²а федеральнай сокуо²²а дьµ³рэлии, утарбат буолуохтаахтар. Ити ылыллыбыт сокуоннар хайдах туту´уллалларын, олоххо киириилэрин парламент Хонтуруоллуур кэмитиэтэ кэтээн к³р³р.
- Буортулаах информация, араас ку´а±ан дьаллыктарга угуйар рекламалар би´иги республикабытыгар т³´³ бэрээдэктэннилэр дии саныыгыт?
- Ааспыт уонча сылга бу ³ттµгэр бэрээдэктэнии утумнаахтык барда дии саныыбын. То±о диэтэххэ, ити иннинээ±и сылларга киин телевидение ханаалын арыйа баттааккын кытта э²ин-эгэлгэ бас-баттах агрессивнай информация туох да хаачча±а суох то±о кутуллар этэ: ³л³рµµ-³´³рµµ, порнография, арыгыны-пиибэни уо.д.а. кэрэхсэтэ сатыыр харса-хабыра суох биэриилэр, рекламалар… Билигин к³р³ргµт курдук, ити хааччахтанна.
Юлия Песковскаялаахтыын би´иги пиибэни федеральнай сокуо²²а итирдэх утах ахсааныгар киллэрэргэ туруорсубуппут. Республикабыт Президена Егор Борисов алкоголизмы сэрэтэр дьа´аллар тустарынан 2010 сыл бала±ан ыйын 21 кµнµнээ±и ыйаа±ар чуолаан 15-тэн µ³´ээ кыраадыстаах итирдэр утахтары 20 чаастан са±алаан н³²µ³ кµн 14 чаа´ыгар диэри атыылаа´ыны боппута. Ити ыйаа±ар быйыл ыам ыйын 21 кµнµгэр киллэрбит уларытыыларыгар µ³´ээ ыйыллыбыт бириэмэ±э итирдэр ута±ы атыылаа´ыны кыраады´ыттан тутулуга суох барытын боборго бы´аарбыта. Бу µчµгэйдик µлэлии турар, балачча к³дьµµстээх дьа´ал дии саныыбын. Быйыл бала±ан ыйыгар ыйаахха эбии к³нн³рµµлэр киллэрилиннилэр. Ол курдук, улуустар, куораттар, нэ´илиэктэр ба´ылыктара ч³л оло±у туту´уу µтµ³ холобурун тус бэйэлэринэн к³рд³рµ³хтээхтэр диэн ыйылынна. Анны туран арыгыны тµµ²²µ ³ттµгэр уоран атыылыыр «туочукалары» булгуччу сабарга, хонтуруолга ыларга этилиннэ. Бу ³ттµгэр административнай миэрэлэр кµµскэ туттуллуохтаахтар. Манна республика±а билигин µлэлии турар Административнай кодекс кыа±а ситэ ту´аныллыбата к³ст³р.
Оттон буортулаах, о±о ³йµн-санаатын буккуйуон, сыы´а суолга сирдиэн с³пт³³х телевизионнай биэриилэргэ «Саастарын ситэ илик о±олорго дьµ³рэтэ суох» диэн экра²²а анал гриф тахсара сити´илиннэ. Дьэ, манна т³р³ппµт ³ттµттэн хонтуруол баар буолуохтаах. «Дьиэ кэргэн кодекса» т³р³ппµт о±отун иитэр-такайар эбээ´инэстээ±ин то´о±олоон бэлиэтиир. Т³р³ппµт о±отун государство±а, оскуола±а, о±о тэрилтэлэригэр эрэ сыбаан кэби´иэ суохтаах. Кини о±ото Интернеккэ тугу интэриэ´иргиирин, туох ис хо´оонноох компьютернай оонньуулары кэрэхсиирин уо.д.а. к³р³р-истэр эбээ´инэстээх. О±о саас ку´а±ан дьалыкка ылларыыта, омсолоох суолу туту´уута кини буруйа буолбатах: олорор эйгэтигэр оннук хартыына баар буолан, сыы´а ³йд³бµлµ ³р³ тутан кэби´эр, маннык µчµгэй, муодунай дии санныр. Итинник ³йд³бµллэргэ сорох о±олор дэбигис бэринимтиэ буланнар, арааска тиксэллэрин к³р³бµт. Онон о±олор ньулдьа±ай уйул±аларын, ыраас дуу´аларын, сиэрдэрин-майгыларын кирдээх, ку´а±ан дьайдаах информациянан алдьаппаты хааччыйыыга ту´уламмыт бу са²а федеральнай сокуон ирдэбиллэрин бары туту´аммыт, ыччаттарбытын ара²аччылыа±ы², харыстыа±ы².
Елена Иванова, «Саха сирэ» ха´ыат