Билигин Ил Түмэҥҥэ Саха сирин 2013 сыллааҕы судаарыстыбаннай бюджетын туһунан сокуон барылын дьүүллэһиигэ улахан үлэ ыытыллар. Алтынньы 26 күнүгэр өрөспүүбүлүкэ сүрүн финансовай докумуонун дохуоттаах чааһа правительственнай чааска дьүүллэһилиннэ, алтынньы 31 күнүгэр публичнай истиилэр ыытылыннылар. Видеоконференция быһыытынан барбыт истиилэргэ депутаттар, министрдэр, партиялар уонна общественность бэрэстэбиитэллэрэ, улуустар баһылыктара кытыннылар.
 
Ил Түмэн бюджекка, үпкэ-харчыга, түһээн уонна сыана политикатыгар, бас билии уонна приватизация боппуруостарыгар сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Александр Уаров бэлиэтииринэн, кэнники сылларга бюджет сүнньүнэн ыытыллар үлэ тиһигин быспакка барар.
 
«Биһиги, депутаттар, парламент каникулун кэмигэр даҕаны бу үлэҕэ көхтөөхтүк кыттабыт. Холобур, Норуот фронун көмөтүнэн өрөспүүбүлүкэ дьонун-сэргэтин санаата-этиитэ хомуллубута. Сүрүн финансовай докумуон бырайыагын киэҥ хабааннаахтык бүттүүн дьүүллэһии – бу улахан суолталаах көстүү… Ил Түмэн кэлиҥҥи пленарнай мунньаҕар бу ааһан эрэр сыл бюджетыгар көннөрүүлэри ылыммыппыт. Өссө сааскы сессияҕа Ил Түмэн бэрэссэдээтэлэ Виталий Басыгысов бюджет кэмитиэтигэр Инвестиция программатыгар депутаттар этиилэрин хомуйарга уонна правительство аатыгар ыытарга сорудаҕы биэрбитэ. Ол үлэ ыам ыйыгар саҕаламмыта», - диэн бэлиэтээтэ Александр Уаров.
 
Народнай депутаттар Александр Жирков, Александр Уаров, Семен Олесов, Афанасий Софронеев, Ольга Федорова, Елена Голомарева, Дмитрий Горохов, Николай Костромин, Виктор Губарев уо.д.а. этиилэрин киллэрбиттэр. Бүгүҥҥү туругунан, олортон 20 этии ылылынна, 28 – толорууга сылдьар, 12 – ылылла илик.
 
«Быйылгы бюджекка уларытыылары киллэрии кэмигэр Александр Жирков салайааччылаах сөбүлэһиннэрэр хамыыһыйа элбэх үлэни ыытта. Чуолаан, биһиги правительствоны кытта кэпсэтиспиппит: бюджеты ылыныахпыт, өскөтүн депутаттар этиилэрэ толорулуннахтарына уонна 2013 сыллаах бюджекка киирдэхтэринэ», - диэн тоһоҕолоон эттэ Ил Түмэн бюджекка кэмитиэтин салайааччыта.
 
Александр Уаров бэлиэтииринэн, маннык сабыдыаллыыр психологическай төрүөт баар: бюджет үлэтигэр хас биирдии кыттааччы, депутат буоллун, муниципальнай тэриллии баһылыга буоллун, бэйэтин нэһилиэгэр, куоратыгар туох эрэ учугэйи, туһалааҕы баҕарар – социальнай объектары туттарыан, сирин-уотун тупсарыан, газ киллэриэн уо.д.а.
 
«Быыбардааччылар интэриэстэрин кыһарыйан туран туруорсар баҕа өйдөнүллэр. Ол гынан баран ханнааҕы харчыга? 20 млрд солкуобай кэриҥэ «Азия оҕолорун» оонньууларыгар, куораты тупсарыыга, суол өрөмүөнүгэр, европейскай хабааннаах бөдөҥ спортивнай объектар, саҥа аэропорт, саҥа кварталлар тутууларыгар туттуллубута. Элбэх туттуллубут курдук эрээри ити кэнэҕэскигэ, кэлэр кэмҥэ угуу буолар. Атын өттүттэн ыллахха, 600 млрд солкуобайы биһиги судаарыстыбабыт Владивостокка буолбут, бэрт кылгас кэм иһигэр ааспыт АТЭС саммитын бэлэмнээһиҥҥэ ыытта. Бюджет үбүн итинник үллэрии сөп дуо? Ити үпкэ-харчыга ол куоракка үгүс дьиэ-уот тутуллуо, суол-иис оҥоһуллуо, ДьУоКХ объектарын өрөмүөннээһин ыытыллыа этэ. Бу түбэлтэҕэ федеральнай былаас тутуһар санаатын ис тутулун өйдөөбөппүн. Кырдьык, итинник усулуобуйаҕа бэйэбит бырабыыталыстыбабытыгар наар үөһэттэн күһэйии сиэрэ суох быһыы буолар», - диэн этэр депутат.
 
Кини эбэн эппитинэн, билигин парламентан Инвестиционнай программа «тутуу» түһүмэҕин кураторынан вице-спикер Алексанр Жирков буолуоҕуттан, үлэ ыытыллар. «Кини министрдэр кабинеттарын баһылыгар Галина Данчиковаҕа өйдөтөр-санатар суругу суруйбута, мин итинник суругу бастакы вице-премьерга Алексей Стручковка ыыппытым. Билиҥҥитэ элбэҕи эрэннэрэр эппиэти эрэ туттубут. Правительство отчуотун кэмигэр мин эппитим: «Биһиги өрөспүүбүлүкэ сүрүн үбүлээһин сокуонун ылынабыт, президент программаны бигэргэтэр, оччоҕо ол хайаан да туолуохтаах, туолбат түбэлтэтигэр буруйдаахтар, ханнык дуоһунастаахтарыттан тутулуга суох, тус эппиэтинэһи сүгүөхтээхтэр», - диэн Александр Уаров кэпсээтэ.
 
Кини этэринэн, бюджет сүнньүнэн ыытыллар үлэ куруук уустук буолара: «Өрөспүүбүлүкэ бюджета 25 бырыһыаннаах дефициттээх ылыллыбыт кэмнэрэ баар буола сылдьыбыта, итиэннэ кылгас кэмҥэ итэҕэһэ суох бюджеттана сылдьыбыппыт… Кризис иннинэ үс сыллаах бюджекка көһө сылдьыбыппыт, онтон эмиэ урукку тутулбутугар төннөн кэлбиппит. Ол кэннэ 2011 сыллааҕы бюджет транспарентнай (дьэҥкир, дьэҥкэтик өйдөнөр) бюджет, бүтэһиктээх түмүгү ситиһэргэ анаммыт судаарыстыбаннай тус сыаллаах тосхоллорго туһаайыллыбыт бюджет оҥоһуллубута. Онтон бу сылтан бюджет сүүс бырыһыан судаарыстыбаннай тус сыаллаах программаларга олоҕуран оҥоһуллар».
 
Алтынньы 15 күнүгэр Саха сирин правительствота парламеҥҥа 2013 сыллааҕы бюджет матырыйаалларын барытын киллэрбитэ.
 
«Билигин бюджет дохуота нефть барыллаан сыанатыгар олоҕуран ааҕыллыбат. Судаарыстыба хааһынатын былааннааһыҥҥа билигин саҥа быраабыла туттуллар, биэс кэнники сыл устата баррель төһө сыаналааҕа учуоттанар. Билигин баррель биһиги туспутугар үлэлиир. Оттон эмискэ баррель сыаната түстүн? Оччоҕо хайдах буолабыт? Кырдьыгынан эттэххэ, мин билбэппин, салгыы биһиги хайдах олорорбутун. Ордук инбэлииттэргэ, үлэтэ суох дьоҥҥо, орто кылааска уо.д.а. охсуулаах буолуоҕа. Бюджет үбүн көдьүүстээхтик туттуу даҕаны абырыыра биллибэт»,- диэн санаатын этэр Александр Уаров.
 
Саха парламенын бюджекка кэмитиэтин салайааччыта этэринэн, Саха сирин президенэ Егор Борисов 2013 сылы өрөспүүбүлүкэҕэ Тыа сирин сылынан биллэрбитэ улахан эрэли үөскэтэр: «Билигин тыа сиригэр элбэх социальнай объект тутуллуоҕа, суол-иис оҥоһуллуоҕа, тупсарыы-көҕөрдүү үлэтэ ыытыллыаҕа, электричествонан хааччыллыы, ДьУоКХ эйгэтигэр, тыа хаһаайыстыбата сайдыытыгар туһаайыллыбыт көмө субсидия харчы, инвестиция көрүллүөҕэ, дьоҕус бизнес сайдыаҕа.
 
Кини этэринэн, төрдүс ыҥырыылаах Ил Түмэн депутаттарыгар бүтэһик сыллара үгүс үлэлээх, олус тыҥааһыннаах: «Биһиги өрөспүүбүлүкэбитигэр, төрөөбүт түөлбэлэрбитигэр туһалааҕы оҥоруохпут дии саныыбын. Мындыр өйдөөх киһи Алексей Кудрин этэринэн, саамай ыарахан кэм өссө да иннибитигэр. Специалистар көрдөрүүлэринэн, 2005 сыллаахха пенсионнай фонда 30 млрд солкуобай итэҕэстээх эбит буоллаҕына, билигин ол итэҕэһэ – 1 триллион 700 млрд солкуобай. 2020 сылга Россияҕа 42 мөл. пенсионер баар буолуоҕа, оттон үлэлиир киһи ахсаана баара-суоҕа 46 мөл. тэҥнэһиэҕэ диэн сибидиэнньэ эмиэ киһини үөрдүбэт. Дьэ оччоҕо: «Пенсияҕа хантан харчы ылабыт?» - боппуруос кырыытынан туруоҕа».
 
Александр Уаров түмүгэр эттэ: «Олох бэйэтин хаамыытынан баран иһэр, туох-хайдах буолара көстөн иһиэ. Кылаабынайа, биһиги, сир саамай тыйыс муннугар олорор Саха сирин олохтоохторо, оннооҕор буолуоҕу тулуйарга-уйарга бэлэммит. Иллээх, түмсүүлээх, дойдубутугар бэриниилээх буолуоҕуҥ. Дьиэ кэргэммит, оҕолорбут, доҕотторбут, өрөспүүбүлүкэбит уонна Россиябыт туһугар туруулаһан үлэлиэҕиҥ. оччоҕо барыта табыллыаҕа».
 
Ил Түмэн пресс-сулууспата