Оттон сонно тута, Москваҕа, социальнай боппуруостарга ордук көдьүүстээх этиилэри СР Государственнай Мунньаҕын (Ил Түмэн) доруобуйа харыстабылыгар, социальнай көмүскэлгэ, үлэҕэ уонна дьарыктаах буолууга сис комитетын председателэ Альбина Поисеева киллэрдэ, бу этиилэр Госдумаҕа улахан сэҥээриини ыллылар, диэн үтүө сурах Күннэр кыттыылаахтарын тилийэ көппүтэ. Оччону истэн баран Альбина Иннокентьевнаны кытта кэпсэтэ түһэргэ быһаарыммытым.

 

 

Бастатан туран, биһиги депутаттарбыт Госдумаҕа итинник быһаччы этиини киллэрдилэр.

 

— Ол эбэтэр, Россияҕа биэс оҕолоох ийэлэр 5 сыл эрдэлээн, 50 саастарыгар пенсияҕа тахсаллар, итинник льгота хотугу регион дьахталларыгар тарҕаммат, тоҕо диэтэххэ, биһиги, холобура, Саха сирин дьахталлара, бука бары 50 сааспытыгар пенсияҕа тахсабыт. Ол, элбэх оҕолоох хотугу дьахтарга сыһыаннаан көрдөххө, сыыһа. Хотугу сиргэ оҕону төрөтөр, иитэр сүрдээх ыарахан, онон кинилэргэ, 5-тии оҕолоох хоту дойду ийэлэригэр, 45 саастарыгар пенсияҕа тахсалларыгар кыахта биэриэҕиҥ, диэн. Онуоха буоллаҕына, государство өттүттэн пенсияларыгар хайаан даҕаны эбии баар буолуохтаах, тоҕо диэтэххэ, ол аҕыйах сыл үлэлээбиттэринэн кинилэр бэйэлэрин пенсияларын кыайан төлөммөт дьон буоллахтара дии! Бу этиини Госдумаҕа Андрей Константинович Исаев председателлээх Социальнай политика, үлэ комитетыгар олус сэргээтилэр, бу боппуруоһу салгыы үөрэтиэҕиҥ, биэстэн элбэх оҕолоох хас ийэ баарый, төһөнү-хаччаны государствоттан ылан эбии төлүүр буолуохпутуй, диэн... Онон, ити темаҕа үлэлэһэр наадатыгар сөбүлэстилэр, – диир Альбина Иннокентьевна.

 

 

— Иккиһинэн, Россия Сокуонунан 80 саастарын сиппит дьоҥҥо пенсияларыгар 5000 солкуобай, икки базовай чаас курдук, эбии төлөнөр. Ону биһиги ырытан, статистиканы үөрэтэн көрбүппүт, Саха сиригэр 80 уонна 80-тан үөһээ саастаах дьоммут нэһилиэнньэ 1%-нын да кыайбатын ылаллар эбит. Оттон Россия атын уобаластарыгар 3-4-түү бырыһыанын ылаллар. Россия киэнэ ортотунан 3 % -ҥа тэҥнэһэр. Онон, хоту дойду киһитэ олоҕо ыарахан, атыттарга тэҥнээтэххэ үйэтэ кылгас, эрдэ сааһырар, диэн, биһиги дьоммутугар 75 саастарыгар бу эбии төлөбүрү биэриэххэ, диэн этии оҥордубут. Бу этиини графиктаан оҥорон биэрдэхпитинэ, өскүөрүтүн 75 саастарыгар да пенсияҕа таһаардахпытына, ытык кырдьаҕастарбыт ахсааннара биһиги нэһилиэнньэбит 2 %-гар эрэ тэҥнэһиэҕэ. Көстөрүн курдук, ол Россия орто көрдөрүүтүттэн быдан намыһах. Ону депутаттар эмиэ олус сөхтүлэр уонна, уопсайынан хотугу, атын регионнарга, холобура, Мурманскайга, Чукоткаҕа, Магадаҥҥа эмиэ дьон сааһырыытын үөрэтиэххэ, маны биһиги ылыныахпытын сөп, олохтоох этии, онон салгыы үлэлээн, атын кэккэ регионнар хартыыналарын кытта киллэриҥ, диэтилэр.

 

 

— Пенсия хамнастан тутулуктаах диэн, биир бэйэм эмиэ үгүс сылларга этэн-тыынан аҕай кэллэҕим..., – салгыы кэпсиир депутат Альбина Поисеева. – Ону баара, бу кэнники сылларга, хамнаскытыттан барыгытыттан страховой усунуос диэни туппаккалар, сыллааҕы уопсай түмүк 512 тыһыынча иһинэн, ол эбэтэр, ыйдааҕы хамнас 42 тыһыынчатыттан туталлар, оттон ким эрэ 80, ким эрэ 100 тыһыынча солкуобай хамнастаах буоллаҕына, ол сууматыттан туппаттар. Инньэ гынан, хамнаспыт үрдүк соҕус этэ да, пенсиябыт миэнинээҕэр кыра хамнастаахтары кытта тэҥ буолан хаалар диэн кэпсээҥҥэ тиийэн кэлэбит. Бу маннык, Россия үрдүнэн биир тэҥник киллэриллибитэ. Сотору кэминэн, Москваҕа да, соҕуруу, хоту да – пенсиябыт тэҥ кээмэйдээх буоларыгар тиийэр. Онон буоллаҕына, субу – страховой усунуостары ааҕарга анаммыт база оройуон коэффициеныгар хайаан даҕаны төгүллэнэн, хотугу оройуоннар пенсиялара улахан буолуохтаах диибит. Ону Госдума депутаттара, олус олохтоох этии, өссө арыый эрдэ киирбитэ буоллар, биһиги бу ыйга даҕаны көннөрүүнү ылынан, Сокуоҥҥа эбии киллэртэрэммит, 2013 сылтан олоххо киллэриэ этибит, дэстилэр. Онон, бу хайысханан салгыы үлэлэһиэҕиҥ, этиини ылынарга бэлэммит диэтилэр. Уопсайынан, Госдума Социальнай политикаҕа, үлэҕэ комитетын председателэ Андрей Исаев уһуннук үлэлээбит, улахан уопуттаах, аптарытыаттаах политик, кинини телевизорга үгүстүк көрөбүт, тылын ылыннаттарар киһи. Онон, эрэл баар. Бу 3 туруорбут боппуруоспутугар, олус чугастык ылынан, хотугу дьон кыһалҕатын өйдөөн, өйөбүл буоллулар, үчүгэй сыананы биэрдилэр.

 

 

— Графиктаан, сыыппаралаан, барытын чопчу суруйбуппутун сибилигин да болҕомтоҕо ылан үлэлэһэбит диэбиттэриттэн сүргэбит көтөҕүллэн, эмиэ социальнай хайысхалааҕын быһыытынан, өссө биир темаҕа тохтоотубут. Ол – тыа сирдэригэр балыыһа боппуруоһа. Саҥа федеральнай сокуон ирдэбилинэн, тыаҕа, дэриэбинэҕэ, аҕыйах нэһилиэнньэлээх сирдэргэ балыыһалары сабыы барыахтаах. Биһиги сирбит-уоппут ырааҕынаан тайаан сытара биллэр, нэһилиэнньэбит аҕыйах. Оттон хайа баҕарар киһи, кини Москваҕа да олорор буоллун, туундараҕа да олорор буоллун – Конституционнай быраабынан туһанан, тэҥ медицинскэй көмөнү толору ылыахтаах. Онон, тыа сирдэригэр, кыра дэриэбинэлэргэ стационар-балыыһалары чөлүнэн хаалларыаҕыҥ, салгыы үлэлэтиэҕиҥ диэн туруорустубут. Ону депутаттар сөбүлэстилэр, Доруобуйа харыстабылын комитетыгар этиини киллэриҥ, биһиги ити боппуруоһу өйүүргэ бэлэммит диэтилэр.

 

Доруобуйа харыстабылын комитетын Сергей Вячеславович Калашников салайар, кинилэр, ыраах кырыы нэһилиэктэргэ киһитин ахсааныттан тутулуга суох, балыыһаны, куойканы оннунан хаалларарга диэн биһиги этиибитин болҕойон истэн баран, сөбүлэстилэр. Манна 2 суолу эбии киллэрэргэ этии киллэрдибит. Ол курдук, төгүрүк суукка үлэлиир стационары таһынан, «плотность населения» диэни учуоттааммыт, аҕыйах да нэһилиэнньэлээх буоллаҕына, быраас көрүллүөхтээҕин туһунан, «Об основах охраны здоровья граждан в Российской Федерации» Сокуоҥҥа эбии киллэрэргэ диэн. Ол барыта үлэлии турар сокуоннарга чопчу ыстатыйата этиллэн, тыла-өһө суруллан киириэхтээх. Онон өссө үлэлиир наада. Госдума комитетын чилиэннэрэ, салгыы үлэлэһэргэ бэлэммит, эһиэхэ Саха сиригэр тиийэ да сылдьан, миэстэтигэр көрүөхпүт-истиэхпит диэтилэр. Элбэх туһалаах консультацияны биэрдилэр, баҕа санааларын эттилэр. 

 

Үһүс, Дальнай Восток, Хотугу регион проблемаларынан дьарыктанар комитеты Николай Михайлович Харитонов, КПРФ лидерэ салайар. Михаил Ефимович Николаев бу комитет чилиэнэ.Олус үчүгэй кэпсэтии таҕыста. Табаны иитии туһунан, көһө сылдьар олохтоох дьоҥҥо өйөбүл туһунан Сокуон барылларын кэпсэтиһии буолла. Манна биһигиттэн Виктор Губарев, Дмитрий Наумов дакылааттаатылар.   Ону таһынан, биһиги доруобуйа харыстабылыгар, пенсионнай боппуруостарга туруорсубут этиилэрбитин, КПРФ 98 куоластаах, бары өйүүргэ бэлэммит диэтилэр. Михаил Ефимович ыллыктаах, киэҥ этиини оҥордо, бу этиилэр — сабыс-саҥа туруорсуулар буолбатахтар, урукку өттүгэр өйөбүлү ылбатахтара, онон, бүгүҥҥү кэпсэтиилэр чопчу түмүктэрдээх буолуохтуннар, олоххо киириэхтиннэр диэтэ. Ити курдук, сылдьыбыт комитеттарбытыгар барытыгар СР Государственнай Мунньаҕын (Ил Түмэн) Председателэ Виталий Николаевич Басыгысов уонна Госдума Сис комитеттарын председателлэрэ, биһиги региоммутугар сыһыаннаах боппуруостарга, билигин бэлэмнэниллэ сылдьар сокуоннарга этии киллэрэргэ, кыттыһарга, хардарыта бииргэ үлэлэһэргэ Сөбүлэһии түһэристилэр. Итиэннэ Саха сиригэр РФ Федерациятын Сэбиэтин комитетын көһө сылдьар мунньаҕын 2013 сыл бастакы аҥарыгар ыытарга былааннаатылар. Онуоха диэри биһиги этиилэрбитин өссө чөкөтөн, чопчулаан, ыаллыы, уопсайынан хотугу регионнарбытын кытта сүбэлэһэн, бииргэ үлэлэһэн, документациятын барытын бэлэмниэхтээхпит. Биһиги Ил Түмэммит Председателэ Виталий Басыгысов аптарытыаттаах салайааччы, кини ыҥырыытын ылынан, Госдума элбэх депутата тыл эттэ. Виталий Николаевич Дальнай Восток Сокуону оҥорор Ассоциациятын биир салайааччытынан буолар, онон ити көҕүлээһиннэрбитин олоххо киллэрэргэ үлэ бу Ассоциация нөҥүө эмиэ күүскэ барыа диэн эрэллээхпит, – диэн Альбина Иннокентьевна Москваҕа сылдьан, «Саха сирэ» хаһыат аналлаах корреспонденын кытта санаатын үллэһиннэ. 

 

Дьэ, ити курдук, биһиги депутаттарбыт республика хас биирдии киһитин олоҕор сыһыаннаах, кэккэ чахчы наадалаах боппуруостары көтөҕөн, Москваҕа Саха Республикатын Күннэригэр көдьүүстээхтик сылдьан кэллилэр. Кинилэри бу көҕүлээһиннэрин туруулаһар үгүс үлэ күүтэр. 

 

Мин бу, Саха сирэ Россия састаабыгар киирбитэ 380 сылыгар аналлаах Москваҕа Саха Республикатын Күннэрин сырдатыыбын манан бакаа түмүктүүбүн. Олох түргэн тэтиминэн сайдан иһэр. Ол москвичтар ыраахтан кэлии дьоҥҥо да, хайдах эрэ, эйэ-дэмнээхтик, сымнаҕас соҕустук сыһыаннаһалларыгар эмиэ көстөр. Уон сыллааҕыта, 370 сыллаах үбүлүөйгэ Москваттан ыстатыйаларбын Постпредствоҕа тиийэн факсынан ыытаталаабыт эбит буоллахпына, иккис сырыыбар, 375 сылга, редакциябын кытта гостиницаттан Интернетинэн суруйсубутум, оттон бу сырыыга, 380 сылга, сорох ыксаллаах матырыйааллары тута «САХА-ЭКСПО»-тан, провода суох, үрдүк скоростаах Wi-Fi ситиминэн ыыта олордум, онон, редакциябар да, республикам пресс-сулууспаларыгар даҕаны, тэрээһиннээх үлэлэригэр махтанабын. 

 

Оттон дойдубутугар төннөн иһэн Внуково аэропорка сахалар бары даҕаны Эдьиий Дораны көрсө түспүппүтүттэн үөрдүбүт, долгуйдубут. Биир билэр кыыһым, «Кини баар буоллаҕына, хайдах эрэ, барыта этэҥҥэ буолуо диэн эрэх-турах сананабын ээ!» – диэтэ. Дора Иннокентьевна Кобякова – ытыктыыр киһибит Эдьиий Дора, аэропорт килэйбит-халайбыт улахан таас өстүөкүлэ эркинин нөҥүө, чуолаан ол күн (сэтинньи 26 күнэ) Москваҕа бу дьылга аан бастакы маҥан хаар үллүктээн түһэн эрэрин көрөн буоллаҕа, Дьокуускайбыт аэропордугар кэлбиппит кэннэ, Москва салгынын син хамсаттахпыт, онон, суолбутун-ииспитин, күрүөбүтүн-хаһаабытын, далбыт аанын сабан, сырыыбытын этэҥҥэ түмүктээн кэлиибит бэлиэтэ бу, диэтэ.