СӨ Култуураҕа уонна духуобунай сайдыыга миниистирэ Владимир Тихонов салайааччылаах үһүс бөлөх СӨ Бырабыыталыстыбатын ааспыт сыллааҕы үлэтин отчуоттуур бастакы күнүн Туойдаах, Хадан нэһилиэктэриттэн саҕалаата.

 

Туойдаах олохтоох дьаһалтатын баһылыга Мария Прокопьева отчуоттуу кэлбит дэлэгээссийэҕэ нэһилиэк олоҕун-дьаһаҕын кылгастык билиһиннэрдэ. Кини баһылык дьонум-сэргэм диэн үлэлиир буоллаҕына биирдэ нэһилиэк олоҕо сайдар, дьонун бэйэтин тула түмтэҕинэ - кыһалҕаны быһаарсарга чэпчэки диэн этэрэ оруннаах. Нэһилиэк кэлиҥҥи кэмҥэ кэҥээтэ-улаатта. Ыччат сөбүлээн олохсуйар сирэ буолла. Оҕо-уруу элбиир. Ол курдук, нэһилиэккэ 150-тан тахса киһи олорор буоллаҕына, оскуолаҕа киириэн иннинээҕи оҕотун ахсаана - 37, 7-тэн 17 диэри саастааҕа – 30. Урукку сылларга нэһилиэк олохтоохторо, улуус да, өрөспүүбүлүкэ да таһымнаах араас мунньахтарга улуус киинигэр киирэр суолларын туруорсар буолаллара. Билигин ол суох. Бу ааспыт сайынтан туойдаахтар туруорсуулара олоххо киирэн, суоллара оҥоһуллунна. Билигин кыра аҥаара хаалбыт. Онон олохтоохтор санаалара туолан, үөрэн-астынан олороллор. Маны сэргэ социальнай суолталаах эбийиэктэр тутуулара эмиэ быһаарыллан эрэрэ дьон санаатын көтөҕөр.

 

Сүрүн дакылааты Владимир Тихонов оҥордо. Кини кэнниттэн Ил Түмэн дьокутаата Александр Уаров эмиэ дьокутааттар үлэлэрин-хамнастарын, дойдуга экономическай балаһыанньа хайдаҕын, ааспыт сылга Ил Түмэн дьокутааттара ханнык сокуону ылынарга үлэлэспиттэрин уо.д.а. мустубут дьоҥҥо бэрт интэриэһинэйдик кэпсээтэ.

 

Дакылаат кэнниттэн олохтоохтор ыйытыыларыгар эппиэт биэрдилэр, сороҕун сурунан, бэлиэтэнэн, боротокуолга киллэрэн туһааннаах исписсийэлиистэргэ тиксэриэх буоллулар, кинилэр эппиэт биэрэллэрин миниистир бэйэм, төрөөбүт улууспар куратор да буоларым быһыытынан хонтуруоллаһыам диэн эттэ.

 

Ханна да буоларын курдук, нэһилиэк дьонун интэриниэт бытаана, дьон тыа хаһаайыстыбатын араас граннарыгар кытталларыгар ирдэбил, хомуйар докумуоннара олус элбэҕэ атахтыырын этиннилэр. Тыа хаһаайыстыбатын сайыннарарга аан бастаан сири оҥорууну күүскэ ыытыахха диэн кырдьаҕас олохтоох Иннокентий Аввакумов этэр. Бэл, ойуурга куртуйах, бөчүгүрэс олох суохтар. Кыыл-сүөл сэдэхсийдэ. Бу барыта сиртэн, айылҕабытыттан тутулуктаах диир. Сир көрүүлээх-харайыылаах, оҥоһуллар буоллаҕына өҥ буолар, оччоҕо үүнүү үрдүүр, тыаҕа кыыл-сүөл элбиир диэн этэрэ оруннаах. «Маны сэргэ уоппут олус мөлтөх. Ол биһиги, боростуой дьон, хармааммытыгар охсор», - диир кини. Холобур, «былырыын дьиэбитин ититинэрбитигэр 2-3 тыһ. солкуобайы төлүүр буоллахпытына, быйыл мантыбыт олус элбээтэ» диир. Уот мөлтөх буолан, итиини биэрэр тэрилбит элбэх уоту «сиир» быһыылаах диэн толкуйдаан олоробун диэн санаатын этиннэ. Өрөспүүбүлүкэбитигэр спорт сайдыытыгар эмиэ элбэх санаалааҕын билиһиннэрдэ. Холобур, инникитин спорт күүскэ сайдыан саныыр буоллахпытына, аҥаардас оҕону-ыччаты дьарыктаан, эрчийэн эрэ буолбакка, наука өттүнэн эмиэ үлэлэһиэххэ диир кини.   Олохтоохтор харчы, хамнас да, биэнсийэ да буолун, карточкаҕа түһэрэ олус эрэйдээх. Харчы карточкабытыгар түспүт буоллаҕына улууска киирэн, икки бааҥҥа уочараттаан, арыт ардыгар күнү күннүктээн туран, бириэмэбитин олус алдьатабыт диэн этэллэрэ сөп. Биһиги курдук кыра нэһилиэккэ банкомат, терминал турбатын билэбит, бэл улуус киинигэр баантан ураты, «Татыйыына» улахан маркетыгар эрэ турар. Онон хайдах эмит атыннык толкуйдуохха баар эбит, уруккубут курдук уу харчынан да илиибитигэр ыларбыт ордук буолсу диэн этэллэр. Түмүккэ, былааспыт үлэтин «биһириибит» диэн куоластаатылар.

 

Хадаҥҥа буолбут мунньахха олохтоохтор, ордук эр дьон хото кэлбит. Өрөспүүбүлүкэбит ситэриилээх былааһын уорганнарын ааспыт сыллаах үлэлэрин олохтоохтор киинэнэн, сүрүн дакылаатчыт кэпсиириттэн көрөн-истэн баран тутатына нэһилиэк кыһалҕаларын, туруорсар боппуруостарын тула кэпсэттилэр. Социальнай эйгэҕэ араас мунаахсыйар ыйытыыларын биэрдилэр.

 

Нэһилиэккэ тутуу барбатаҕа ыраатта, хайа сопхуос саҕаттан диэн кэпсэппит эрэ барыта тоһоҕолоон эттэ. Чахчы, ылан да көрдөххө, оннук эбит. Быйыл  хочуолунай тутуллан үлэҕэ киирдэ. Мантан салгыы тутуу барар ини диэн эрэллээхтэрин эттилэр. Олохтоохтор оскуола олус эргэрбитин, чөлүгэр түһэрэр өрөмүөн үлэтэ уон сыллааҕыта ыыттыллыбытын туһунан иһитиннэрдилэр. Онон билигин саҥа оскуола тутуутун туруорсарбыт кэллэ диэн эттилэр. Маны сэргэ нэһилиэккэ спортивнай саала туруорсубуттара хаһыс да сыллара, бүгүҥҥү мунньахха эмиэ бу боппуруос турда. Икки тутуу сэргэ кыайан бииргэ үбүлэнэн барыа суоҕа диэн өйдүүллэрин этэн туран, сорохтор бастаан оскуоланы, сорохтор сааланы туруорсабыт диэн кыратык мөккүһэн да ыллылар. Маны отчуоту туруорар дэлэгэссийэ салайааччыта Владимир Тихонов да, дьокутаат Александр Уаров да баһылыккыт тула мустан, сүбэлэһиҥ, биир санааҕа кэлиҥ диэн сүбэлээтилэр. Хадантан улуус киинигэр киирии өрүс туорааһыннаах буолан, сайыҥҥы өттүгэр элбэх ыарахаттары көрсөллөр. Ордук от кэмигэр. Тиэхиньикэҕэ туттар уматыкпытын аҕыйах лиитэрэлии таһынан олорорбут, ити үлэ дьонугар мэһэйдэри, уустуктары үөскэтэр. Дьон кэлиитэ-барыыта да уустугурар. Паром туруорсубуттара ыраатта, бу эмиэ үптэн-харчыттан тутулуктаах буоларын өйдүүбүт. Ол эрэн манна үрдүкү салалтабыт туох эмиэ толкуйу тобулуо диэн эрэнэбит диэн эттилэр. Манна даҕатан эттэххэ, бу боппуруоска улуус баһылыга эмиэ үлэлэһэ сылдьарын Владимир Тихонов эттэ.

 

Түмүккэ, дьон «биһиги туруорсууларбыт болҕомтоҕо ылыллан олоххо киирдиннэр» диэн санааны тиэртэ. Өрөспүүбүлүкэҕэ элбэх үлэ барарын көрдөрөр-иһитиннэрэр эйгэттэн, хаһыатынан ааҕа-билэ олороллорун, инникитин да өссө күүскэ «дьоммут туһа диэн» үлэлииллэригэр баҕа санааларын эттилэр. Ил Түмэн, Бырабыыталыстыба ыытар үлэтин биһирииллэрин, этиилэрин өйүүллэрин иһитиннэрдилэр.