Саха омук уһулуччулаах уола, ССРС түүр тыллаах норуоттарын биллиилээх политическай уонна государственнай деятелэ М.К.Аммосов аата төрөөбүт норуотугар эрэ буолбакка казах уонна кыргыс норуоттарыгар эмиэ ааттанар. 1932-1937 сылларга Максим Кирович Казахстан µс уобала´ыгар партия обкомун бастакы секретарынан үлэлээбитэ. 1937 с. кулун тутар 18 күнүттэн сэтинньи 7 күнүгэр диэри аҕыс ый кини Киргизия компартиятын салайбыта. Кини быһаччы салалтанынан Киргизия Союзнай республика буолбута, Киргизскэй ССР Конституцията ылыныллыбыта, норуот хаһаайыстыбатын араас салаалара күүскэ сайдан барбыттара. М.К.Аммосов үрдүкү салайар үлэҕэ элбэх олохтоох кадрдары таһаарбыта, бэйэтин үлэтигэр национальнай интеллигенцияҕа тирэҕирэрэ.
Төһө да партия Киин кэмитиэтэ уонна И.В.Сталин тус бэйэтинэн ыктар-түүрдэр, М.К.Аммосов Киргизия±а киэҥ далааһыннаах репрессиялары ыытары а´а±астык утарсыбыта. Максим Кирович күүһэ-кыаҕа тиийэринэн өлөр-өлүү тирээн кэлбит чиэһинэй дьонун көмүскэһэ-араҥаччылыы сатаабыта. 1937 сыл от ыйыгар Максим Аммосов быһаччы туруорсуутунан Киргизскэй ССР прокуратуратын уонна силиэстийэлиир уорганнарын үлэлэрин бэрэбиэркэлииргэ анаан Киргизия компартиятын КК иккис секретара А.Джеенбаев салайааччылаах хамыыһыйа тэриллибитэ. Маннык таһымнаах хамыыһыйа бµтµн Советскай Союз уон биир союзнай республикаларыттан Киргизияҕа эрэ тэриллибитэ. Биллиилээх историк Р.А.Медведев маннык хамыыһыйа тэриллиитин Советскай Союзка репрессияны утары аһаҕас охсуһуу чаҕылхай холобурунан сыаналаабыта.
М.К.Аммосов 1937 с. сэтинньи 16 күнүгэр Бишкек к. хаайыллыбыта, 1938 с. от ыйын 28 күнүгэр Москваҕа ытыллыбыта. Кини Москва анныгар баар “Коммунарка” диэн НКВД полигонугар көмүллүбүтэ 1993 с. эрэ чуолкайдаммыта.
Чаҕылхай Максим аата норуотугар 1956 с. төннүбүтэ. Билигин кини аатын Хотугулуу-Илиҥҥи федеральнай университет сүгэр, төрөөбүт дойдутугар Хатырыкка кини аатынан республика судаарыстыбаннаһын музейа баар, Дьокуускайга пааматынньык туруоруллубута. Элбэх саха учуонайдара, айар үлэһиттэрэ кини туһунан чинчийбиттэрэ, суруйбуттара.
1997 с. Саха Республикатын бастакы Президенэ М.Е.Николаев Кыргыстан Республикатын Президенэ А.А. Акаевка М.К.Аммосов төрөөбүтэ 100 сааһа туоларынан кини аатын Бишкек к. үйэтитэргэ көрдөспүтэ. Ол сыл от ыйыгар Бишкек к. биир уулуссатыгар М.К.Аммосов аата иҥэриллибитэ. Уон сыл буолан баран, Саха Республикатын Президенэ В.А.Штыров Кыргыстан Республикатын Президенэ К.С. Бакиевка этии киллэриитинэн Бишкеккэ М.К. Аммосов µлэлээбит дьиэтигэр өйдөбүнньүк плита ыйаммыта.
Кыргыстаҥҥа 1999 с. “Аан дойду норуоттарын эпостара” диэн аан дойдутааҕы ассоциация тэриллибитэ. Бу түмсүү салайааччытынан Кыргыстан Республикатын Геройа, норуодунай суруйааччы, профессор Бексултан Жакиев талыллыбыта, солбуйааччыларынан Германияттан профессор К.Райхл уонна Россияттан Саха Республикатын Ил Түмэнин депутата А.Н.Жирков талыллыбыттара. Бу кэмтэн ыла Кыргыстаҥҥа М.К.Аммосов аатын салгыы үйэтитии µлэтин Александр Николаевич бэйэтэ иилэ´эн-са±ала´ан кэллэ. Кыргыстан Республикатын научнай, айар интеллигенциятын, общественнай салайааччыларын ³й³бµллэригэр тирэҕирэн, Бишкек к. М.К. Аммосовка пааматынньык туруорар санааны маҥнай Кыргыстан общественноһыгар, онтон Бишкек куорат, салгыы Кыргыстан Республикатын салалтатыгар тириэрдибитэ. Александр Николаевич бу µлэни Саха Республикатын бэрэстэбиитэлин бы´ыытынан хара ма²найгыттан олохтоохтук, дьо´уннаахтык туруорсубутун бэлиэтиибин. Биллэрин курдук, ити кэмнэргэ Кыргыстаҥҥа былаас эргимтэтэ сотору-сотору уларыйара улахан мэһэйдэри үөскэтэрэ. Ити кэмнэргэ Кыргыстаҥҥа икки президент, үс Правительство бэрэссэдээтэлэ, үс Правительство бэрэссэдээтэлин үөрэхтээһиҥҥэ, култуураҕа уонна социальнай эйгэҕэ солбуйааччылар, түөрт култуура миниистирдэрэ уларыйбыттара. Са²а анаммыт салайааччыны кытта са²алыы, хаттаан кэпсэтии са±аланара. Кыргыста²²а Максим Аммосов аатын салгыы µйэтитэр ту´унан этиини Кыргыстан Президенэ Р. Отунбаева, Кыргыстан парламенын бэрэссэдээтэлэ А.Жээнбеков, кини бастакы солбуйааччыта Т.Зулпукаров, Правительство бэрэссэдээтэлин араас кэм²э солбуйааччылара Г.Асымбекова, К.Талиева, култуура миниистирдэрэ С. Раев, Садык Шер Нияз, И.Жунусов, Кыргыстан Республикатын Геройа, ыччат миниистирэ А.Алымкулов уо.д.а. ³й³³бµттэрэ. Билигин Кыргыстан бэйэтин советскай кэминээҕи историятын сорох өрүттэрин соччо билиммэт, туспа, сувереннай судаарыстыба. Ол эрээри бу дойду басты² бэрэстэбиитэллэрэ атын омук киһитин аатын бэйэлэрин дойдуларыгар үйэтитэргэ дьаһаммыттара кэрэхсэбиллээх, махталлаах дьа´аныы дии саныыбын.
Кыргыстан общественно´ын ³й³бµлµгэр тирэ±ирэн, үрдүкү салалта официальнай көҥүлµн кэтэспэккэ, А.Н.Жирков 2008 с. са±алаан кыргыс скульптордарын кытта пааматынньык бырайыагар үлэлэһэн барбыта. Казахстаҥҥа баар аатырбыт Курдай хайатыттан пааматынньыкка анаан кыһыл гранит көһөҥөтө атыылаһыллан аҕалыллыбыта. Пааматынньыгы о²орорго биллиилээх скульптор, Кыргыстан Республикатын Геройа, Кыргыстан Республикатын Художественнай академиятын ректора, Ленинскэй бириэмийэ лауреата Т.Садыков уонна кини уола, профессор У.Садыков с³бµлэспиттэрэ.
2012 с. М.К.Аммосов төрөөбүтэ 115 сыла туоларынан сибээстээн, Саха Республикатын Президенэ Е.А.Борисов Кыргыстан Республикатын Президенэ А.Ш.Атамбаевка М.К. Аммосов пааматынньыгын бу бэлиэ даатаны к³рс³ Бишкек к. туруорарга этии киллэрбитэ. 2012 сыл ахсынньы 7 күнүгэр Бишкек к. киинигэр Ч.Айтматов аатынан пааркаҕа саха норуотун чаҕылхай уолугар 4 миэтэрэ кэри²э үрдүктээх бюст-пааматынньык туруоруллубута. Пааматынньык Максим Кирович төрөөбүт Сахатын сирин диэки хотугулуу-илин хайыһан олорор гына о²о´уллубута. Үөрүүлээх тэрээһиҥҥэ Кыргыстан Республикатын култуураҕа миниистирэ И.Жунусов, Бишкек к. ба´ылыга И.Омуркулов, Кыргыста²²а Россия Федерациятын посола А.А.Крутько, Саха Республикатын Правительствотын Бэрэссэдээтэлэ Г.И.Данчикова баһылыктаах республика делегацията, Максим Кирович кыыһа Л.М.Аммосова кыттыыны ылбыттара. Бу пааматынньык би´иги республикабыт уонна Россия Федерациятын тас өттүгэр саха киһитигэр анаан туруоруллубут били²²итэ соҕотох пааматынньык буолар.
Манна ситэрэн эттэххэ, А.Н. Жирков к³±µлээ´ининэн, 2012 с. Бишкеккэ “Оло²хо” диэн ааттаах Кыргыста²²а Саха сириттэн олохсуйбут дьон тµмсµµлэрэ тэриллэн, официальнай статус ылбыта. Бу тµмсµµ µлэтин биир сµрµн хайысхатынан Кыргыста²²а М.К. Аммосовка аналлаах ³йд³бµнньµктэри к³рµµ-харайыы, кини аатын Кыргыс норуотугар сырдатыы буолар.
Аны кинигэ ту´унан. М.К.Аммосов туһунан омук сиригэр бастакы кинигэ 1988 с. Казахста²²а тахсыбыта. Кинигэни Казахстан биллиилээх суруналыыһа А.Г.Хамидуллин суруйбута. Асгадулла Гибадуллович оскуолаҕа Максим Кирович улахан кыыһа Аэлитаны кытта биир кылааска үөрэммитэ, Аммосовы бэйэтин хаста да көрбүтэ. А.Г.Хамидуллин “Легендарный Максим” диэн кинигэтэ Алма-Ата к. тахсыбыта.
Иккис кинигэ аны Кыргыста²²а та±ыста. Ааспыт сыл сэтинньигэ Кыргыстан Республикатын Президенэ А.Ш. Атамбаев Саха Республикатын Ил Түмэнин Бэрэссэдээтэлэ А.Н.Жиркову кытта көрсүбүтэ. Көрсүһүү кыргыс омук сүдү айымньыта “Манаас” кылгас суруллуутун сахалыы уонна саха “Ньургун Боотур” олоҥхотун кыргыстыы тылбаастаан таһаарыы ситиһиилээхтик түмүктэммитигэр анаммыта. Бу көрсүһүү кэмигэр М.К.Аммосов олоҕүн тиһэх кэрдиис кэмин көрдөрөр кинигэни Кыргыстаҥҥа таһаарар ту´унан кэпсэтии буолбута. Алмазбек Атамбаев: “Для лучшего ознакомления кыргызского народа с личностью М.К.Аммосова”,- диэн тоһоҕолоон бэлиэтээбитэ.
Онтон ыла са±аламмыт икки республика специалистарын холбо´уктаах µлэлэрэ бу күннэргэ тµмµктэннэ. Бишкек к. “Турар” кинигэ кыһатыгар “Бичик” кинигэ кыһатын кытта кытты´ан бэлэмнэммит “М.К.Аммосов. Кыргызский период деятельности” диэн кинигэ бу дьыл муус устар ыйга кыргыс уонна нуучча тылынан бэчээттэнэн таҕыста. Кинигэҕэ Кыргыстан, Российскай Федерация уонна Саха сирин учуонайдара – профессордар В.А.Воропаева, А.Д.Назаров, Б.Абытов, В.М.Анисимов, Е.Е.Алексеев, архивистар С.Джумалиев, В.Н.Гуляев уо.д.а. чинчийээччилэр ыстатыйалара киирбиттэр. Кыргыс ааҕааччытын улахан интириэһин Максим Кирович бииргэ үлэлээбит дьонун, эмиэ хаайыы сорун-муҥун көрбүт, кэлин Социалистическай үлэ Геройа, Киргизия норуодунай поэта буолбут А.Токомбаев, “Сэбиэскэй Киргизия” хаһыат кылаабынай эрэдээктэрэ буолбут Н.Джаналиев уонна Киргизия миниистирэ буолбут Д.Туратбеков ахтыылара тардыахтара. Бу дьон ахтыыларын 1987 с. Саха АССР телевидениетын редактора С.Н.Ермолаев-Сиэн Өкөр, оператор С.С.Васильев уонна и.н.к. П.А.Слепцов састааптаах айар бөлөх устубута. Бөлөх М.К.Аммосов 90 сааһын туолуутун көрсө Казахстанынан Киргизиянан сылдьан “Воспоминания о М.К.Аммосове” диэн киинэни оҥорбута.
Кинигэҕэ киирии тылы Кыргыстан Республикатын Президенэ А.Ш. Атамбаев уонна Саха Республикатын Баһылыга Е.А.Борисов суруйдулар.
Кинигэни 2012 с. оҥоһуллубут “Максим Аммосов. 230 дней в Кыргызстане” диэн киинэ ситэрэр. Бу киинэни А.Н.Жирков көҕүлээһининэн Толомуш Океев аатынан “Кыргыс киинэ” национальнай студия уонна “Саха” көрдөрөр-иһиттиннэрэр хампаанньа кыттыһан устубуттара. Бу саха телевидениетын историятыгар бастакы норуоттар икки ардыларынаа±ы бырайыак. Киинэ сценарыйын Д.П.Ермолаева суруйбута, режиссердар С.Сивцева уонна Т.Кулмендеев.
Кыргыстаҥҥа саха омук уһулуччулаах уола М.К.Аммосов аатынан уулусса баар буолуута, кини аатыгар мемориальнай дуоска а´ыллыыта, Бишкек к. киин пааркатыгар пааматынньык туруоруллуута, быйыл кини Кыргыста²²а µлэтин ту´унан анал кинигэ тахсыыта Максим Аммосов үтүө аата-суола киһи-аймах бастыҥ дьонун кытта тэҥ²э ааттанан саха омукка эрэ буолбакка, кыргыс норуотугар эмиэ чугаһын, күндүтүн арылхайдык туоһулуур.
Платон Слепцов, М.К.Аммосов аатынан ХИФУ доцена, Нам улууһун бочуоттаах гражданина.