Олохтоохтору кытта көрсүһүүгэ Ил Түмэн спикерэ Александр Жирков сүрүн болҕомтону өрөспүүбүлүкэ соруктарыгар уурда уонна Саха Өрөспүүбүлүкэтин бюджета туруктаах буолуутун бэлиэтээтэ. “Өрөспүүбүлүкэбит кыһалҕаларын толуйар үбү-харчыны мунньан, үллэрэн, сыл аайы эбиллэ турарыгар үлэлиэхтээхпит. Оччоҕуна эрэ дьоммут-сэргэбит олоҕо-дьаһаҕа, тэрилтэлэрбит үлэлэрэ тупсуохтара”, -- диэн эттэ.

 

Манна даҕатан эттэххэ, кэнники икки сылы өрөспүүбүлүкэ үчүгэй көрдөрүүлээхтик түмүктээтэ. Онтон 2018 сыллааҕы бюджеты көрүүгэ өрөспүүбүлүкэ салалтата балайда ыарахаттары көрүстэ. Ол доллар куурсун араастаһыыта улахан промышленный тэрилтэлэр өрөспүүбүлүкэҕэ төлүүр нолуоктарыгар охсууну үөскэппитэ буолар. Маны таһынан бюджет үлэһиттэрин хамнастара үрдээтэ. Биллэн турар, ити үчүгэй, ол гынан баран итиннэ көрүллүбут үбү өрөспүүбүлүкэ салалтата булан, бюджеты толорон биэриэхтээх уонна ол үрдээһин намтаабатын туһугар үлэлиэхтээх. Итини таһынан Арассыыйа Конституционнай суутун 2017 сыл ахсынньы 7 күнүгэр N 38-П нүөмэринэн таһаарбыт уурааҕынан, быйыл дойдуга хамнас алын кээмэйэ үрдүөхтээх. Билигин ол үбүн булууга күүстээх үлэ бара турар.

 

Ил Түмэн Бэрэссэдээтэлэ итилэри ситиһэргэ өрөспүүбүлүкэ салалтатын соруктарын билиһиннэрдэ. Маҥнайгынан, ороскуоттары кыччатыы. Иккиһинэн, нолуок киирэр ньымаларын толкуйдаан өрөспүүбүлүкэ дохуотун үрдэтии. Үсүһүнэн, Арассыыйа Бэдэрээссийэтин Сэбиэтигэр, Госдуумаҕа, Бырабыыталыстыбаҕа, федеральнай министиэристибэлэргэ оруннаах боппуруостары туруорсан, федеральнай бюджеттан өрөспүүбүлүкэ бюджетыгар эбии үбүлээһини ситиһии. “Итиннэ Ил Түмэн Саха Өрөспүүүбүлүкэтин Бырабыыталыстыбатын кытта күүстээх үлэни ыытар”, -- диэн спикер иһитиннэрдэ.

 

Быйыл өрөспүүбүлүкэ инвестиционнай бюджетыгар биллэр сарбыйыылар үөскээтилэр. Онон улуустар, нэһилиэктэр дьаһалталара былааҥҥа киирбит эбийиэктэрин инвестиционнай бюджекка киирэллэрин күүскэ туруорсалларыгар спикер сүбэлээтэ. Тыа хаһаайыстыбатын сайдыытыгар өрөспүүбүлүкэҕэ улахан болҕомто ууруллар. Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр бэйэ оҥорон таһаарар бородууксуйатын сайыннарыы туһунан Ил Дархан 2017 сыл атырдьах ыйын 11 күнүгэр таһаарбыт ыйааҕын чэрчитинэн бэйэ бородууксуйатын сайыннаран, атыыга киэҥник тарҕатыыга үлэ бара турар. Итиэннэ быйыл өрөспүүбүлүкэҕэ тыа хаһаайыстыбатыгар эбии 200 тахса мөл. солк. үбүлээһин көрүллүбүтэ. “Тыа сирэ өйөбүллээх гынан баран, итиннэ көмө өссө күүһүрүөхтээх. Үлэһит дьоҥҥо төһө кыалларына көмөнү оҥоруу тохтуо суохтаах, саҥаттан саҥа ньыымалары толкуйдаан иһиэхтээхпит”, -- диэн спикер эттэ.

 

2017 сылга ахсынньы 14-15 күннэригэр Москваҕа Арассыыйа Бэдэрээссийэтин Сэбиэтигэр Саха Өрөспүүбүлүкэтин күннэрэ буолан ааспыттара. Онно Ил Дархан Егор Борисов уонна Ил Түмэн Бэрэссэдээтэлэ Александр Жирков, Бырабыыталыстыба чилиэннэрэ, Ил Түмэн кэмитиэттэрин салайааччылара өрөспүүбүлүкэбит сайдарыгар тустаах боппуруостарыгар үрдүкү салалта болҕомтотун тардан, Саха Өрөспүүбүлүкэтин социально-экономическай сайдыытыгар государственнай көмөнү тэрийии туһунан Валентина Матвиенко салалталаах Бэдэрээссийэ Сэбиэтин уурааҕа тахсарын ситиспиттэрэ.

 

Бу соторутааҕыта Соҕуруу Кореяҕа буолан ааспыт робототехника күрэҕэр Мэҥэ Хаҥалас улууһун Төҥүлү оскуолатын үөрэнээччилэрэ ситиһиилээхтик кытыннылар. Ол оҕолору робототехникаҕа үөрэтэр, А.С. Шахурдина аатынан Төҥүлү орто оскуолатын информатика учууталыгар Виталий Кычкиҥҥа Ил Түмэн Бэрэссэдээтэлин Махтал суругун туттарда.

 

Көрсүһүүгэ Мэҥэ Хаҥалас баһылыга Николай Старостин улуус дьаһалтатын 2017 сыллааҕы үлэтин түмүгүн билиһиннэрдэ. Дьаһалта үлэтин нэһилиэнньэ үрдүк таһымҥа сыаналаата. Николай Старостин өрөспүүбүлүкэ салалтатын, министиэристибэлэри кытта бигэ ситим олохтоон, эдэр, үлэлиир кыахтаах дьону улуус, нэһилиэк салалтатыгар, активка, общественнай тэрилтэлэргэ бэйэтин тула түмэн, таһаарыылаах үлэни ыытара олохтоохтор махталларын сыл ахсын ылар. Бу улуустан Ил Түмэҥҥэ талыллыбыт Александр Романовы кытта Ил Түмэн спикерэ Александр Жирков, улуус баһылыга Николай Старостин, улуус мунньаҕын бэрэссэдээтэлэ Андрей Находкин, Ил Түмэн депутата Юрий Баишев бииргэ ылсыһан, сүбэнэн үлэлээбиттэрин дьон үтүөтүк санаан аһарда.

  

Төһө даҕаны таһаарыылаах үлэ ыытылларын үрдүнэн, хайа баҕар улууска быһаарыллыах тустаах боппуруос үгүс. Ол курдук Нуораҕана, Төҥүлү олохтоохторо үүт харчытын, пенсия, сибээс, социальнай көмө, уот ситимин саҥардыы, гаастааһын, тупсаарыы үлэтин, уунан хааччыйыы, ветеринария, балыыһа, хаарбах дьиэлэртэн көһөрүү боппуруостарын таарыйдылар, оруннаах этиилэри киллэрдилэр.

 

Александр Жирков олохтоохторго улуус салалтатын отчуотугар көхтөөхтүк кыттыбыттарыгар махталын биллэрдэ. “Мэҥэ Хаҥалас биһиги өрөспүүбүлүкэбитигэр олохтоох дьон түөлбэлээн олорор биир бөдөҥ, тарбахха баттанар улууһа. Өлүөнэ өрүскэ быһа тахсар улахан тэргэн суоллардаах, инники өттүгэр дьон-сэргэ эбиллэр, мустан олохсуйар кэскиллээх улууһа. Былыр-былыргыттан үлэҕэ-хамнаска да, үөрэх, наука, култуура, спорт эйгэтигэр да, салайар үлэҕэ да бүтүн өрөспүүбүлүкэ, дойду үрдүнэн биллибит дьоһун дьонноох-сэргэлээх дойду. Улуу олоҥхоһут Тоҥ Суорун, академик Владимир Ларионов, номоххо киирбит салайааччы Тарас Десяткин, чулуу үлэһит Павел Шарин курдук саха дьоно ытыктаан, хайҕаан ааттыыр уонунан, сүүһүнэн уһулуччулаах дьон төрөөбүт-үөскээбит сирдэрэ”, -- диэн эттэ уонна инникитин маннык түмсүүлээхтик, таһаарыылаахтык үлэлииллэригэр баҕа санаатын эттэ.

 

 

Маны таһынан Александр Жирков Тумулга Таисия Десяткина салайааччылаах “Тумул” тыа хаһаайыстыбатын кэпэрэтиибин саҥа хотонун үлэтин уонна киирээри турар култуура киинин тутуутун билистэ.

 

“Тумул” тыа хаһаайыстыбатын кэпэрэтиибэ 1990 сыллаахтан күн бүгүҥҥэ диэри таһаарыылаахтык үлэлии олорор, бүтүн өрөспүүбүлүкэҕэ тарбахха баттанар тэрилтэ. Кэпэрэтиип салайааччыта – Арассыыйа тыатын хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ, Саха Өрөспүүбүлүкэтин бочуоттаах олохтооҕо Таисия Васильевна Десяткина.

 

Кэпэрэтиип салайааччыта былырыын саҥа типовой хотон туттаран, билигин онно 120 төбө ыанар ынаҕы кыстатар. Александр Жирков хотон тутуутун, үлэ хаамыытын тус хонтуруолугар ылбыта. Спикер Мэҥэ Хаҥалас нэһилиэктэригэр сырыттаҕын ахсын тыа хаһаайыстыбаларын тэрилтэлэригэр сылдьан үлэһиттэри кытта көрсөр. Таисия Десяткина Александр Жирковка мэлдьи сүбэ-ама буоларыгар, көмөлөһөрүгэр улахан махталын биллэрэр.

 

Итини сэргэ олохтоохтор көрдөһүүлэринэн, Александр Жирков туруорсуутунан Тумулга “Сахам сирэ – XXI үйэҕэ” өрөспүүбүлүкэтээҕи үтүө дьыала хамсааһынын бырагыраамматын чэрчитинэн култуура киинэ тутулунна. Нэһилиэнньэҕэ анаммыт саҥа киин олунньу ыйга үөрүүлээх арыллыыта былааннанар. Маны таһынан Төҥүлүгэ Саха Өрөспүбүлүкэтин государственнай-чааһынай сөбүлэһиинэн 140 миэстэлээх уһуйаан тутулла турар. Бу эбийиэк тутуута, үбүн көрүллүүтэ Ил Түмэн Бэрэссэдээтэлин тус хонтуруолугар сылдьар. 

 

 

Төҥүлүгэ баһылык отчуоттуур мунньаҕын кэннэ депутаттар “Доруобуйа” диэн Төҥүлүгэ үлэлиир түмсүү кыттыылаахтарын кытта көрүстүлэр.

 

“Доруобуйа” түмсүү салайааччыта Надежда Оконешникова этэринэн, кинилэр маҥнай доруобуйаларыгар хааччахтаах дьону кытта үлэлииргэ анаан тэриллэн, кэнники сылларга бука бары олохтоохторго чөл олоҕу тарҕатар соруктаммыттар. Түмсүү кыттыылаахтара кинигэ суруйаллар, саха таҥаһын тигэллэр, ат симэҕин, сахалыы стиллээх оҕо оонньуурдарын оҥороллор. Олоҥхо ыһыаҕын быыстапкаларыгар сыл аайы кытталлар. Түмсүү кыттыылаахтара үгүс оҥоһуктарын, тикпит таҥастарын Төҥүлү музейыгар бэлэхтээннэр, кинилэр үлэлэрэ олохтоохтор болҕомтолоругар тураллар. Музейга нэһилиэк историятын илдьэ сылдьар матырыйааллары сэргэ музей салайааччыта Галина Стручкова сэрии кэмигэр Сэгэлэй күөлгэ Аляскаттан Сибииргэ көтөн тиийэр историяҕа киэҥник биллибит “Ал-Сиб” суолун саппаас аэродромугар сыһыаннаах материаллары хомуйан уурбут.

 

Ил Түмэн спикерэ Александр Жирков түмсүү кыттыылаахтарыгар туһаайан хас биирдии иистэнньэҥ, хас биирдии уус саха былыргы таҥнар таҥаһын, туттар тэрилин оҥорор буоллаҕына, кини аҥардас уран тарбахтаах, дьоҕурдаах эрэ буолбакка, чинчийээччи буоларын эттэ. “Онон эһиги соруккут – былыргы каноннары тутуһан, онтон тахсыбакка үлэлээн дьону умсугутуу. Үгэстэрбитин харыстаан, инники көлүөнэҕэ тиэрдии эһигиттэн тутулуктаах”, -- диэн туран, “Доруобуйа” түмсүү кыттыылаахтарыгар, кинилэр дьону түмэн, кэскиллээҕинэн дьарыктаналларын иһин махталын биллэрдэ уонна “Материальная и духовная культура народов Якутии в музеях мира (XVII – начала XVIII вв.)” диэн бэйэтин бырайыагын чэрчитинэн тахсыбыт кинигэ маҥнайга туомун бэлэх уунна. Маны таһынан педагогическай үлэ бэтэрээннэригэр “Доруобуйа” түмсүү салайааччытыгар Надежда Оконешниковаҕа, Саха Өрөспүүбүлүкэтин норуотун маастара Александра Баишеваҕа, Саха АССР үтүөлээх учуутала, Мэҥэ Хаҥалас улууһун бочуоттаах олохтооҕо Валентина Цыпандинаҕа, Саха Өрөспүүбүлүкэтин тыатын хаһаайыстыбатын туйгуна Федор Баишевка, “Доруобуйа” түмсүү кыттыылааҕар Мария Ильинаҕа Ил Түмэн Бэрэссэдээтэлин Махтал суруктарын туттарда.